Boekverslag 7: standaard verslag
Boek: de tweeling
Schrijfster: Tessa de Loo
samenvatting
De twee meisjes Lotte en Anna groeiden op in Keulen, in een oud casino. Hun moeder overleed toen ze nog erg jong waren en hun vader werd ziek. Om ondanks zijn ziekte voor de tweeling te kunnen blijven zorgen, trouwde hij met tante Käthe, de zus van hun moeder. Maar als hij sterft, worden Lotte en Anna bij haar en bij elkaar weggehaald. Lotte wordt ziek en wordt geadopteerd door een liefdevol Hollands gezin dat al drie dochters heeft. Anna wordt meegenomen door oom Heinrich en tante Liesl, de broer van haar vader en zijn vrouw.
Terwijl Lotte haar passie voor zingen ontdekt, begint Anna op de boerderij de ernst van de economische crisis te merken. Terwijl Lottes vader bevlogen raakt door muziek, hertrouwt oom Heinrich met de jonge, tirannieke Martha. Hij houdt er sterke communistische ideeën op na en wanneer Anna bevriend raakt met Bernd Möller, die een aanhanger van Hitler is, slaat oom Heimrich haar in elkaar en laat haar steriliseren, waar ze pas jaren later achter komt. Dankzij de pastoor wordt de inmiddels zestienjarige Anna door de kinderbescherming bij haar oom en stieftante weggehaald en opgevangen in een klooster. Het is begin 1933 en Hitler wint snel aan macht. Na een tijdje gaat Anna terug naar huis en wordt ze lid van Hitlers jeugdbeweging om de katholieke kerk op de hoogte te houden van zijn activiteiten. Intussen heeft Lotte het moeilijk met haar overheersende vader die, na een depressieve periode van haar moeder, ernstig ziek wordt en bijna sterft. Anna gaat in Keulen naar de huishoudschool en vindt al snel een baan als dienstmeisjes bij het gezin Stolz. De vrouw neemt Anna mee naar een arts als ze erachter komt dat Anna niet ongesteld wordt: zo komt Anna erachter dat ze gesteriliseerd is. Kort hierna blijkt dat haar oom altijd heeft gedaan alsof ze zwakzinnig was zodat hij haar thuis kon houden om haar te laten werken. Haar menstruatie blijft de rest van haar leven achter en ze kan nooit kinderen krijgen.
Terwijl de oorlog op het punt van uitbreken komt te staan, levert Lottes vader steeds meer kritiek op de Duitsers en daardoor, als vorm van verzet, groeit bij Lotte het verlangen om naar Duitsland terug te gaan. Anna neemt ontslag bij het gezin Stolz en wordt het kamermeisje van gravin Von Garlitz, wier vader Anna's vader had gekend. De oorlog breekt uit en Lotte gaat naar Anna toe uit angst dat de grenzen dichtgegooid worden. De twee zussen hebben echter helemaal geen band meer, niets te bespreken en ook niets meer gemeen, waardoor het een kil verblijf wordt. Anna krijgt verkering met de Weense soldaat Martin: hun liefde groeit vooral in een briefwisseling wanneer hij aan het front zit. Ook Lotte wordt verliefd, op de muzikale soldaat David die net als Lotte in zijn jeugd kampte met een erg veeleisende vader. Wanneer Martin na een verlofperiode terug moet naar het front, blijft Anna alleen achter op het landgoed omdat de familie Von Garlitz naar familie in het oosten is gegaan. Na een poosje moet Anna daar ook heen om de zieke zoon en erfgenaam te verzorgen.
Lotte wordt door David ten huwelijk gevraagd, maar vraagt om bedenktijd. Korte tijd later krijgt ze van zijn ouders te horen dat hij is gedeporteerd naar een werkkamp omdat hij aangaf joods te zijn: hij wilde zijn vrienden beschermen bij een plotselinge politie-inval. Terwijl Lotte de liefde van haar leven kwijt is, komt Martin met verlof om met Anna te trouwen, wat op het laatste moment bijna niet doorgaat deels vanwege zijn tirannieke moeder en deels omdat het een illegaal huwelijk zou zijn. Ze trouwen echter toch. Wanneer hij is teruggekeerd naar het front, vertrekt Anna met het gezin Von Garlitz naar een ander landgoed. Ze krijgt de leiding over het huishouden en raakt, sterk tegen de regels in, bevriend met een Russische gevangene. Intussen begeven ook Lotte en haar familie zich op glad ijs door joodse onderduikers in huis te nemen.
Na een verblijf in Wenen komt Anna op de terugweg terecht in een bombardement van Berlijn. Intussen is bij Lottes moeder een baarmoedertumor gevonden die operatief verwijderd wordt, wat haar erg verzwakt. Door haar ziekte krijgt ze extra voedselbonnen, die, zo ontdekt Lotte, gebruikt worden door haar vader – puur voor zijn eigen trek. Heer Von Garlitz overlijdt bij een mysterieus vliegtuigongeluk en Anna komt erachter dat Frau von Garlitz samenzweert met een aantal militairen die een einde willen maken aan de oorlog, maar hun plannen hebben tot dusver geen succes. Kort hierna krijgt Anna bericht dat Martin is gesneuveld en neemt ze ontslag om als Rodekruiszuster te gaan werken. Lotte trouwt met onderduiker Ernst en overleeft de hongerwinter maar nauwelijks: diverse keren komt ze bijna om terwijl ze aardappelen of graan probeert te bemachtigen.
De oorlog is voorbij en terwijl Lotte feestviert, wordt Anna samen met collega-verpleegsters en patiënten een tijdje gevangen gehouden door bevrijders. Wanneer ze eenmaal vrijkomt, besluit ze maatschappelijk werkster te worden en gaat ze op zoek naar Martins graf. Ze vindt het en ontmoet bovendien een meisje dat in de laatste dagen van zijn leven bevriend met hem was. Tijdens haar studie sociaal werk komt ze onverwachts weer in contact met haar tante Martha, die een berucht zwarthandelaarster is geworden en doet alsof ze Anna’s studie betaalt. Anna maakt hier eigenhandig een eind aan en zoekt kort daarna haar oom op wanneer deze is teruggekeerd van het Russische front. Ze wil hem vragen waarom hij haar als kind niet naar school liet gaan en haar steriliseerde, maar hij is geestelijk zo verzwakt dat ze besluit het te laten zitten.
Anna zoekt Lotte op, die inmiddels een kind heeft, maar het botert absoluut niet tussen de twee en dus legt Anna zich uiteindelijk volledig toe op het onderhouden van Martins graf en haar werk bij de kinderbescherming, terwijl Lotte haar geluk vindt in het gezinsleven. Na twee weken van gesprekken, uitstapjes, conflicten en grote verschillen tussen de twee oude zusters krijgt Anna op een dag een hartaanval en overlijdt. Voor Lotte zal het voorgoed te laat zijn om haar de waarheid te vertellen: dat ze Anna na al die jaren toch weer als een zus is gaan zien.
Personages
David
Leider van het koor waar Lotte bij zit. De twee worden verliefd.
Lotte Goudriaan-Bamberg
Ene helft van de tweeling. Heeft tijdens de oorlog Joden helpen onderduiken, heeft een Joodse geliefde (David) verloren en wil geen sympathie voor ‘de andere kant’ voelen.
Ernst Goudriaan
Joods vioolbouwer. Duikt tijdens de oorlog met zijn familie bij Lotte’s familie onder. Weet tijdens een inval door de nazi’s de commandant zo in te palmen dat de rest van de familie niet ontdekt wordt, en de nazi’s weer vertrekken. Trouwt met Lotte.
Oom Heinrich
Heinrich is een slap persoon. Hij houdt eigenlijk wel van Anna maar is zo stom geweest met Martha te trouwen en doet niets tegen diens gedrag tegenover Anna.
Anna Grosalie-Bamberg
Andere helft van de tweeling. Opgegroeid in een boerendorp in Duitsland. Fysiek en geestelijk mishandeld, via een klooster en een opleiding tot huishoudster in dienst gekomen bij een adellijke familie. Weduwe van Martin, een nazi. Werkte na de dood van haar man als rode kruis zuster voor de nazi’s. Sterft aan hartfalen.
Thema
Relatie tussen zussen
Motieven
Jodenvervolging
De vervolging van Joden is erg belangrijk voor het verhaal, voornamelijk voor dat van Lotte. Zij en haar ouders boden namelijk onderdak aan verschillende joden tijdens de oorlog, om hen veilig te houden. Lotte is ook getrouwd met een jood en voor Anna was dat ondenkbaar: zij geloofde het idee dat joden slecht waren voor de samenleving en dat ze er niet thuishoorden. Het is bij haar nooit opgekomen om joden te helpen, terwijl Lotte juist altijd sterk bevlogen is geweest met het onrecht dat joden werd aangedaan.
Geweld
Anna en Lotte zitten allebei midden in de oorlog en daar komt veel geweld bij kijken, in alle vormen. Zo is Anna tijdens haar werk bij de familie Von Garlitz getuige van de manier waarop vluchtelingen en gevangenen behandeld worden, maar is zij in haar jeugd ook zelf mishandeld door haar oom en geestelijk mishandeld door haar tante, waardoor ze een harde, onbevreesde vrouw is geworden. Ook militair geweld komt vaak terug: Lottes vriend David komt om nadat hij bij een razzia is gearresteerd en er wordt veel gesproken over bombardementen en strijd aan het front.
Titelverklaring
De titel De Tweeling verwijst eenvoudigweg naar de hoofdpersonen van het boek, de tweelingzussen Anna en Lotte. Zij waren in hun jeugd al een tweeling in hart en nieren, voelden zich onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vooral voor Lotte was die band erg belangrijk, neem bijvoorbeeld haar jaloezie op Anna toen die haar arm gebroken had en zij niet. Ze wilde in alle opzichten met Anne verbonden zijn en het liefst ook haar arm breken. Gedurende de oorlogsjaren, de periode dat ze van elkaar gescheiden zijn, brokkelt die zusterband steeds meer af.
Structuur & perspectief
Het verhaal van De Tweeling wordt verteld in drie delen. Het eerste deel, Interbellum, heeft tien hoofdstukken en gaat vooral over de jeugd van Lotte en Anna, maar ook over de drastische veranderingen die ze doormaken wanneer ze bij elkaar worden weggehaald. Het tweede deel, Oorlog, speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog en vertelt ook in tien hoofdstukken hoe Anna en Lotte zich door de verschrikkingen en de ellende heen ploeteren: de een heeft er meer last van dan de ander, maar allebei worden ze erdoor getroffen. Ten slotte gaat het laatste deel, Vrede, over hoe ze hun leven verder hebben ingevuld en draait het ook vooral om de oude Lotte en Anna. In vier hoofdstukken wordt duidelijk wat het nu eigenlijk écht met hen heeft gedaan.
Het perspectief wisselt in alle drie de delen tussen Lotte en Anna: in de personale verteller (derde persoon) wordt één van hen gevolgd in haar leven.
Decor
Het verhaal speelt zich af in twee landen: Duitsland en Nederland. Duitsland staat misschien wel centraal als het land waar de roots van de tweeling ligt: ze zijn er geboren en opgegroeid en Anna blijft er de rest van haar leven. Allebei de landen worden vooral geportretteerd zoals het eraan toeging tijdens de Tweede Wereldoorlog.
tijd
Qua tijd zit het verhaal vrij complex in elkaar. Er lopen twee tijdlijnen langs elkaar heen: de tijdlijn van Lotte en Anna vanaf hun kindertijd tot kort na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog: dit is ongeveer twintig jaar. De gebeurtenissen in deze lijn worden grotendeels chronologisch verteld, hoewel er ook af en toe herinneringen aan hun kindertijd in worden verwerkt. De tweede tijdlijn begint zo’n vijftig jaar na het einde van de oorlog, wanneer Lotte en Anna elkaar weer tegenkomen in een kuuroord. Deze tijdlijn duurt twee weken, tot het moment dat Anna overlijdt. Hier begint het boek ook mee en vanaf die eerste ontmoeting druppelen de flashbacks langzaam binnen en halen Lotte en Anna steeds meer herinneringen op, waarbij ze erachter komen hoe hun levens zijn geweest en steeds meer ontdekken over elkaars visie op de oorlog.
Beoordeling
Het is een mooi boek dat een bijzonder verhaal vertelt over de Tweede Wereldoorlog, een verhaal uit een perspectief waar weinig aandacht aan wordt besteed en dat er juist op die manier voor zorgt dat je als lezer aan het denken wordt gezet. Door de perspectiefwisseling blijft het boeiend en blijf je getriggerd om meer te willen weten over Anna en Lotte, en doordat ze zo goed uitgewerkt zijn is het ook heel gemakkelijk om je met ze te identificeren: vrijwel elke lezer zal wel iets van Anna én van Lotte in zichzelf herkennen. Toch is het soms wel wat langdradig, op het saaie af, doordat het tempo laag ligt en de personages af en toe geen raad weten met zichzelf, waardoor het lijkt alsof het verhaal nergens naartoe gaat. Dit neemt echter niet weg dat het boek vlot leest, een mooi beeld schetst van hoe het er echt aan toe ging tijdens de oorlog en je compleet meesleept en tegelijkertijd aan het denken zet over de moralisering van oorlogsthema’s. Het raakt, ontroert, maakt je op sommige momenten aan het glimlachen en zorgt ervoor dat je op een heel andere manier naar de dingen gaat kijken.