Essay

 

 

 

Wat we als ‘literatuur’ beschouwen heeft minder met de teksten zelf te maken dan met de mensen die erover moeten oordelen.

weerlegging

 

Als je aan leerlingen vraagt 'Wat is literatuur?’ krijg jij hoogstwaarschijnlijk een antwoord waarin de woorden 'saai’ ‘oud’ en 'moeilijk’ worden genoemd. Als je kijkt naar Nederlandse literaire hoogstandjes dan komen ze vaak overeen op een paar gebieden: ze zijn oud, voornamelijk mannelijke hoofdpersonen en tot slot wordt er een tragisch verhaal verteld. Maar wat maakt dat deze oude, tragische en misschien voor deze tijd zelfs seksistische boeken nog steeds als literaire hoogstandjes worden gezien. Terwijl boeken geschreven door vrouwen, uit de 20e eeuw die niet per se tragische verhalen vertellen niet worden gezien als literaire werken. Wanneer wordt iets gezien als literair? En Wie bepaald of een boek literaire is of niet?  

 

Of een boek literair is wordt voornamelijk bepaald door de koers dat het boek aflegt op weg naar succes. Om een boek succesvol te maken moet het terecht komen op het literaire veld, dit is een denkbeeldige marktplaats waarop schrijvers hun boeken presenteren aan andere. Boeken komen eerst bij poortwachters die bepalen of de boeken wel of niet geschikt zijn voor het literaire veld. Poortwachters zijn bijvoorbeeld recensenten, met een grote reputatie. Zij bepalen of een boek 'goed’ of 'slecht’ is en of het kan worden beschouwd als literatuur of niet. Zodra het boek bij het literaire veld komt kan het symbolisch kapitaal opleveren oftewel succesvol worden. Het feit dat alleen recensenten met een grote reputatie bepalen of het boek wel of niet literaire is, betekent dat het altijd dezelfde mensen zijn die oordelen over een werk. Het gaat dan niet langer meer over wat het boek voor de algemene lezer betekent, maar of het voldoet aan bepaalde eisen die een kleine groep lezers het belangrijkst vindt.  

 

Een boek is meer dan een stuk tekst dat moet voldoen aan eisen zodat een zogenaamde expert zijn checklist kan afvinken om zo te bepalen of het wel of niet goed genoeg is. Literatuur is meer dan een stuk tekst geschreven door een of andere schrijver uit de 18e eeuw. Literatuur betekent dat de lezer wordt meegesleept in een verhaal, iets leert over Nederland en haar achtergrond, maar vooral wordt gemotiveerd om te lezen. Dit betekent dat een boek voor iedereen om een andere reden wordt beschouwd als waardig. Het zou dan ook niet moeten dat elk boek aan dezelfde eisen moet voldoen om als literatuur beschouwd te worden.  

 

De koers dat een boek heeft afgelegd zou dus niet moeten bepalen of een boek literair is of niet. Er zijn tientallen, misschien wel honderden, boeken die niet de aandacht van de poortwachters hebben gekregen om op het literaire veld te komen. Ondanks dat de lezers mogelijk veel genot hebben gehaald uit het boek. De literaire kwaliteit van een boek zou niet moeten liggen aan de beoordeling dat het kreeg van grote recensenten, maar vanuit zijn inhoud. Een verhaal hoeft niet ingewikkeld te zijn of veel perspectieven te hebben om indrukwekkend en mooi te zijn. Het gaat over wat het verhaal de lezer vertelt, welke taal de schijfster/schrijver gebruikt en wat het met de lezer doet.