Onder ijsbergen – J. Bernlef
Samenvatting
Jakob Olsen, lid van het Hooggerechtshof, gaat als waarnemer naar Groenland om daar een onderzoek in te stellen naar Jón Eira, die zijn grootmoeder vermoorde. Jón Eira kreeg 7 jaar cel maar na 2 jaar hing hij zich op in zijn cel. De Inuit (eskimo's) waren zeer verontwaardigd, zij vonden dat Jón Eira niet alleen aansprakelijk kon worden gesteld voor deze moord omdat ze met z'n allen besloten hadden Karin Esbjerg te doden en hem er voor aangewezen hadden. Maar aangezien de Deense rechtspraak geen regels kent voor collectieve schuld werd hij alleen veroordeeld tot gevangenisstraf.
In het vliegtuig ontmoet hij Nick Morello, New Yorker van Italiaanse afkomst, die in hetzelfde hotel als waar Olsen heen gaat, pianist wordt Als Olsen naar huis belt vertelt zijn vrouw hem dat zijn vader, die ernstig ziek was en in het ziekenhuis lag, overleden is. De volgende morgen kijkt hij het dossier nog eens goed na om zeker te weten dat alle kleinigheden in zijn hoofd zitten. Hij moet vandaag allerlei bezoeken afleggen, o.a. aan Åke Tass, die hem het hele verhaal vertelt. Hij vertelt dat de grootmoeder van Eira krankzinnig was geworden en daarom naar een eiland was verbannen. Toen later het eten dat naar het eiland werd gebracht wel steeds weg was maar Karin Esbjerg nooit meer at dachten de Inuit dat de boze geest in haar het opat en dat nu toch het moment wel was gekomen om haar van haar geest te bevrijden. Zodoende zou haar naam ook weer vrij komen. De Inuit geloofden namelijk dat wanneer er iemand stierf, zijn naam zolang in de lucht bleef hangen tot er weer een baby'tje geboren werd. Die kreeg dan de naam.Andere bezoeken legt Olsen af aan de gevangenisdirecteur, de burgemeester en de politiecommissaris.!
Olsen krijgt Lina Krog als tolk toegewezen. Lina Krog was vroeger de schooljuffrouw in Jakobshavn en leidt nu de plaatselijke toneelvereniging.
's Avonds komt Lina Jakob afhalen in het hotel, waar ze Nick Morello ontmoet van wie ze dacht dat hij in New York was. Van die tijd kennen ze elkaar ook. Nadat ze in een restaurant gegeten hebben gaat Olsen nog even met Lina mee naar huis. Als hij weg is draait ze een plaat die ze van Nick heeft gekregen en ze denkt aan hem hoe ze hem voor het eerst ontmoet heeft.
Olsen gaat terug naar het hotel waar hij met Nick nog even wat drinkt. Voor het eerst in al die dagen zitten ze even in de schemering, het wordt daar namelijk niet donker. Nick vertelt dat hij heimwee heeft naar New York.
De volgende dag zal Marius Sivertsen (rechter-commissaris) bij hem op bezoek komen. Hij denkt nog even aan hoe deze de eskimo's verhoord heeft, maar daar kwam niet veel uit. "Ik weet niet" en "misschien" waren veel gebruikte woorden van de Inuit. Uitgebreide beschrijvingen over het weer e.d. maar zodra de moord ter sprake kwam werd het allemaal vaag.
Olsen zoek Lina Krog op bij haar repetitie. Ze gaan koffiedrinken waarbij Olsen Lina wat nuttige suggesties geeft voor het toneelstuk. Daarna gaan ze naar Nystrup (de garnalenfabriek) waar de meeste Inuit nu werken. Lina zal dan proberen een afspraak te maken. Dat lukt: de volgende avond. Als Lina thuiskomt is Nick daar ook. Hij wil met haar naar bed, maar ze wil niet. Hij heeft zoveel gedronken dat hij dan ook direct in slaap valt. Dan gaat ze toch maar naast hem liggen. Olsen gaat de hele zaak nog eens na met Sivertsen maar daar komt hij niks verder mee.
Als hij 's avonds weer op zijn kamer is schrijft hij zijn brief aan Inge (zijn vrouw) af. Als Olsen enveloppen gaat kopen wordt hij op de terugweg meegesleurd door een oud vrouwtje. Hij koopt een beeldje met een grote symbolische waarde van haar, het is wel twee keer zo duur als in de winkel.
Uit de ontmoeting die Olsen en Lina met de mensen uit Eqe (stad waar Jón Eira woonde) hebben komt niets. 't Enige wat ze doen is bier drinken. Hij spreekt af dat hij de volgende dag met een Inuit meegaat naar Eqe, om de plaats te zien waar het allemaal begonnen is. De Inuit wonen niet meer in Eqe omdat de temperatuur van het zeewater gestegen is en zodoende een groot deel van hun woonplaats ondergelopen is. Eén van de Inuit spreekt redelijk goed Deens, dus Lina hoeft deze keer niet mee.
De volgende dag gaat Olsen eerst naar Eqe, daarna naar het eiland waar Karin Esbjerg naar verbannen was. Hier steekt Umanatsiaq hem dood (een Inuit).
Als Lina die avond het cassettebandje met het gesprek met de Inuit naar Olsen wil brengen ontmoet ze daar politiemannen die haar vertellen dat Olsen vermoord is. Ze vindt een niet afgeschreven brief van Jakob Olsen aan zijn vrouw Inge, waaruit blijkt dat hij speciale gevoelens voor Lina had.
Het toneelstuk waar ze gedurende Jakob Olsens aanwezigheid het grootste gedeelte van gerepeteerd had was een groot succes en het slot werd door iedereen uiterst verrassend genoemd. Olsen had meegewerkt aan dit slot.
Thema
Het thema vond ik cultuurbarriëre, omdat daar het verhaal om draait, daarom moest Jakob Olsen ook naar Groenland toe, anders was er nooit onduidelijkheid ontstaan in de zaak Jón Eira.
Bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-onder-ijsbergen-door-j-bernlef-41022
Personages
De hoofdpersoon van dit boek is Jakob Olsen. Hij is een tamelijk oude rechter uit Denemarken. Hij komt naar Groenland als waarnemer, niet om te oordelen. Hij is formeel en afstandelijk. In het begin van het boek is hij nog zelfverzekerd en energiek, later, vooral nadat hij gehoord heeft dat zijn 93 jaar oude vader overleden is, wordt hij onzeker en weifelmoedig. Dan gaat hij over zijn eigen leven nadenken en komt hij er achter dat hij zijn hele leven bang is geweest voor zijn vader. Jakob wilde eigenlijk liever economie studeren, maar zijn vader (die zelf ook rechter was) had hem gedwongen rechten te studeren. Jakob heeft nooit een liefdevolle relatie met zijn vader gehad, ook tussen hen was er een grote formele afstand. Toch moet hij tot de conclusie komen, dat hij in veel opzichten erg veel op zijn vader lijkt, meer dan hij eigenlijk wil. Ook Jakobs leven verloopt koel en zakelijk met een tik op het eind. Olsen raakt verstrikt in de zaak Jón Eira en daarmee ook in zijn eigen levensvragen. Zijn zekerheden wankelen, hij vraagt zich af wie hij nu eigenlijk is en wat er van hem overblijft zonder zijn macht en gezag. Ook hij is dan alleen nog maar eenzaam. Hij is niet in staat om door te dringen in de wereld van de Inuit met zijn mythen en tradities, maar zijn eigen wereld kent hij ook niet. Hijzelf, de mensen uit zijn omgeving, de wereld zelf, het zijn allemaal ijsbergen: het grootste stuk kun je niet zien en daardoor ook niet kennen.
Lina Krog is een vrouw van een jaar of veertig. Zij kwam uit Denemarken en heeft een tijdje in New York gewoond samen met haar vriend Jim. Het werk in de seksclub leek haar eerst minderwaardig, totdat ze begreep dat je in deze stad alles kon doen omdat iedereen elkaar allang alleen had gelaten. Eerst dacht ze dat het volkomen schaamteloos was, het opgeven van iedere trots om zoiets intiems in het openbaar met een wildvreemde te doen. Tot ze begreep dat je in deze stad alles onder ieders ogen kon doen omdat iedereen elkaar al lang gelaten had en de stad niets anders was dan een kleurrijk en chaotisch decor voor ieders tocht naar de rand of de bodem van het vuilnisvat. Als Jim haar verlaat, gaat ze terug naar haar oom in Kopenhagen. Ze vindt een baan als onderwijzeres in Jakobshavn en haar ideaal wordt de Inuit-cultuur en de westerse techniek te verenigen. Maar ze neemt ontslag omdat het onmogelijk is om een cirkel in een vierkant te veranderen: het Deense onderwijs gaat aan de Eskimo-kinderen voorbij. Ze wordt tolk en leidt een eenzaam leven. Ze neigt er steeds meer toe om de Groenlandse cultuur te aanvaarden en de westerse matschappij te verwerpen (zie bijv. het toneelstuk). Als Olsen vermoord is, zegt ze tegen Morello dat ze zeker weet dat ze hier weg wil. Nick morello is voor haar eigenlijk een surrogaat voor Jim. Aan het eind van het boek lezen we dat ze zonder Nick naar Denemarken is teruggegaan om weer les te geven.
Nick Morello is een min of meer mislukte jazzpianist, die alleen nog maar platgespeelde nummers speelt. Hij is op zoek naar 'de echte melodie', maar vindt deze niet. Daarom zoekt hij troost in de drank.
Bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-onder-ijsbergen-door-j-bernlef-50033
Tijd
De gebeurtenissen in het verhaal spelen zich in het verleden af.
De vertelde tijd is van woensdag 2 juli tot zondag 6 juli 1974, dus vijf dagen. Onder ijsbergen is een chronologisch verhaal, de kloktijd in het verhaal wordt nergens onderbroken door een flashback of door een flashforward.
Er zijn geen opvallende zaken m.b.t. de tijd, de verteltijd blijft het hele verhaal bijna gelijk.
Bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-onder-ijsbergen-door-j-bernlef-41022
Ruimte
Het verhaal speelt zich af in het vliegtuig van Denemarken naar Groenland, in de helikopter van het vliegveld naar Jakobshavn, Jakobshavn zelf waaronder het hotel, het huis van Lina Krog en Nystrup. Het speelde zich ook nog af in Eqe, op de vissersboot.
Jakob Olsen zelf behoort waarschijnlijk tot de hogere sociale klasse, omdat hij lid is van het hooggerechtshof. Het verhaal zelf speelt zich niet af in een bepaald milieu, Jakob Olsen komt met verschillende mensen in aanraking, van een visser tot een politiecommissaris, van een oud-lerares tot een pianist.
De plaats van handeling heeft zeker invloed op de gebeurtenissen, doordat het zich op Groenland afspeelt voelt Jakob Olsen zich eenzaam, hij spreekt de taal niet wat op zich hinderlijk is, hoewel hij wel een goede tolk heeft en de cultuur van de Inuit is zo verschillend met de Deense cultuur dat de rechtspraak ook niet van toepassing is op de Inuit. Als de Deense rechtspraak wel op de Inuit toegepast kon worden dan was de moord duidelijk en hoefde Jakob Olsen er niet eens heengezonden te worden.
Er is in het verhaal sprake van een symbolische ruimte. Het feit dat Jakob Olsen in Groenland zit is al symbolisch, zo'n leeg land waar de mensen hem niet begrijpen en waar hij de mensen ook niet begrijpt. Het komt overeen met hoe hij zich voelt, beetje eenzaam en heimwee.
Wat ook symbolisch is als hij voor die ijsbergen staat en niet uit de auto gaat, omdat hij ze zo ook wel zien kan. Hij voelt zich daar klein en nietig vergeleken bij die enorme ijsbergen. Het feit dat het daar altijd licht is kun je ook in verband leggen met de zaak Jón Eira, hij schiet niets op.
Schrijver
1 Biografie:
Henk Jan Marsman is op 14 januari 1937 geboren in Sint –Pancras. Zijn pseudoniem is J. Bernlef. Zijn jeugd bracht hij door in Amsterdam-West, in 1949 verhuisde het gezin Marsman naar Haarlem. Terug in Amsterdam in 1954 kreeg de jonge Henk op de HBS Nederlands van de schrijver Rob Nieuwenhuys die hem en zijn vrienden Gerard Stigter en Gerard Bron (de latere K. Schippers en Gerard Brands) in contact bracht met het werk van schrijvers als Nescio. Na zijn eindexamen in 1955 studeerde hij zes maanden aan de faculteit voor politieke en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en werkte daarna bij een boekhandel en een uitgeverij. In het 1956, vlak voor de Hongaarse opstand, moest hij in dienst. In 1957 verbleef hij drie maanden in het militair hospitaal Austerlitz. In deze periode debuteerde hij met het onder zijn eigen naam geschreven verhaal 'Mijn zusje Olga' dat later verscheen in het blad 'Hoos'. Na zijn diensttijd trok hij in 1958 naar Zweden. Tot 1960 pendelde hij tussen Nederland en Zweden heen en weer. Toen hij terug in Amsterdam was werkte hij tot 1965, daarna besloot hij van schrijven zijn beroep te maken, bij een grote importeur van boeken. In 1977 was hij betrokken bij de heroprichting van 'Raster', een blad waarvan hij tijdje redacteur was. Als criticus schreef hij ook af en toe stukken voor kranten en tijdschriften, zoals 'De Groene Amsterdammer'. Hij heeft voor het pseudoniem Bernlef gekozen, een blinde Friese dichter uit de achtste eeuw, om verwarring te voorkomen met de in 1940 overleden H. Marsman. Hij vond de naam Bernlef alleen was pompeus dus plaatste hij de letter J. ervoor.
2 Belangrijke titels:
Bernlef heeft 73 boeken op zijn naam staan, dit zijn enkele belangrijke en recente op chronologische volgorde:
Kokkels 1960
De dood van een regisseur 1968
Sneeuw 1973
Meeuwen 1975
Onder ijsbergen 1981
Hersenschimmen 1984
Publiek geheim 1987
Vallende ster 1989
Eclips 1993
Vreemde wil 1994
Cellojaren 1995
Boy 2000
( zie bijlage voor complete lijst van boeken van J. Bernlef.)
3 Thematiek
De thema’s die J. Bernlef in velen van zijn boeken heeft gebruikt zijn: Vergeten, verdwijnen, zwijgen, waarnemen en toe-eigening. Deze thema’s gebruikte hij ondermeer in romans, poëzie, kort verhaal, toneel en essay. Hij heeft waarschijnlijk deze thema’s gekozen omdat hij op deze manier de geest van de nieuwe cultuur in tradities van Musil, Valery, Borges en Nabokov kon vereren. De thema’s hebben ook betrekking tot zijn dagelijks leven. Bernlef vind namelijk dat mensen veel dingen uit hun verleden vergeten. Hij vindt dat het leven betekent langzaam in een gat vallen. Hiermee wil hij zeggen dat je dingen uit je verleden vergeet, en die moet je doormiddel van foto’s weer zien terug te halen.
4 Stijl
De stijl van Bernlef is nuchter, maar hiermee word niet bedoelt dat hij een koude schrijver is. Bernlef geeft juist een opvallend levendige voorstelling van het leven. Hierbij gaat hij ook op een spelende manier in details over het onderwerp dat aan de orde komt in zijn boek. Hij gebruikt daarbij geen theorie of filosofische bronnen uit het leven, maar liever hoe hij er zelf over denkt.
Bron: https://www.scholieren.com/verslag/biografie-nederlands-j-bernlef-32702
Eigen mening
Het boek werd mij aanbevolen door een klasgenoot, dus dacht ik; ‘’ waarom niet? ‘’. Maar ik denk dat het een fout was, het boek vond ik erg moeilijk om uit te lezen vanwege veel saaie momenten waarin niet echt iets gebeurde. Ik vond de stijl van het boek wel origineel, Eskimo’s en moord. Maar ik vond het wel jammer dat grotendeels het boek ook over liefde ging. Dat is helemaal niet mijn genre, al helemaal als het boek best veel bladzijdes heeft. Ik denk dat ik het boek maximaal 2 sterren zal geven, het was voor mij echt behoorlijk moeilijk om uit te lezen en het duurde het langst van alle boeken omdat ik gewoon geen zin in had. Het boek was kortom saai.