Turks fruit - Jan Wolkers

Turks fruit

Samenvatting

Het boek gaat over Erik, een beeldhouwer, en over zijn relatie met zijn vrouw Olga. Olga heeft hem verlaten en Erik beschrijft korte hoogtepunten uit zijn relatie met Olga. Pas op tweederde van het boek horen we wat er gebeurd is. De hoofdstukken daarvoor zijn steeds of voor dat moment of erna. Zo wordt er een zekere spanning opgebouwd naar het moment waarop verklaard wordt hoe ze uit elkaar zijn gegaan. Die eerste hoofdstukken zijn eigenlijk één grote kreet 'ik ben zo eenzaam'. Vervolgens begint het bij het begin dat hij haar al liftend leert kennen. Ze worden verliefd, maar ze krijgen een auto-ongeluk. Een paar maanden later zien ze elkaar weer en van af toen was de liefde een feit en trekt ze bij hem in. We zien steeds hoe gelukkig hij is geweest met Olga. Het is een liefde die heel intens beleefd is. Seks speelt daarbij een belangrijke rol. Soms heb je het idee dat ze de hele dag naakt liepen en elk moment aangrepen om 'het' weer te doen. Uit de fragmenten na het keerpunt blijkt dat alle andere vrouwen niet dat voor hem betekenen als wat Olga voor hem was geweest. Ondanks dat het er dan flink aan toe was gegaan, vooral op seksueel gebied.

Olga was voor hem alles. Allerlei kleine details worden er van haar beschreven. Ze zorgt voor inkomsten, hoe klein ze ook zijn. Ze houdt van dieren, maar niet van kinderen. Dit blijkt ook uit twee beelden die Erik gedurende deze periode maakt. Het eerste is een moeder met kind, waarvan de wethouder zegt: "het lijkt wel of ze angst heeft voor het kind." Het andere beeld is een vrouw met een kat op haar arm, waarvan men opmerkt: "Het lijkt wel of het haar kind is." In beide gevallen heeft Olga uren lang model gestaan. Van het schaarse geld gingen ze regelmatig naar jazzconcerten, ten koste van vlees bij het eten. Ook de vakanties waren heel sober: een tentje op Ameland, waar de liefde ook weer heel intens beleefd werd.

De angst van Olga voor zwangerschap kwam door haar moeder, die een borstamputatie had moeten ondergaan. Tegen Olga zei ze vroeger dat Olga haar borst leeggezogen had. Een andere angst van Olga was kanker. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het moment dat zij wat roods in haar ontlasting ziet.

Het grote keerpunt in de relatie wordt volgens Erik geregisseerd door Olga's moeder, waarvoor Erik altijd al beneden de stand was geweest. Na de dood van Olga's vader is haar moeder constant aan het stoken. Ze zegt dat andere vriendinnen van Olga het beter hebben. Uiteindelijk blijkt Olga niet ongevoelig voor de materiële tekortkoming.

Een zakendiner is het breekpunt. Olga zit te flirten met een zakenrelatie, tot genoegen van haar moeder, maar tot ontzetting van Erik. Hij wordt er misselijk van en geeft midden aan tafel over. Op de terugweg van de toilet slaat hij uit woede Olga een blauw oog. Olga neemt dit niet en trekt bij haar moeder in. Uiteindelijk volgt een scheiding. Olga hertrouwt nog twee keer, maar wordt niet echt gelukkig.

Het boek eindigt met het ontstaan van een tumor bij Olga. Haar haar valt uit en ze wordt vergeetachtig en opvliegerig, dit alles door de medicijnen. Van af dat moment bezoekt Erik haar iedere dag. Hij koopt een pruik voor haar en ook Turks fruit, het laatste en het enige snoep dat ze nog kon eten. Op een dag sterft ze en is het verhaal uit.
 

MOTIEVEN

VERVAL, AFTAKELING, ANGST
Turks fruit gaat over het verval van de liefde tussen de hoofdpersoon en Olga. Een hoofdoor-zaak van hun scheiding is Olga's angst om kinderen te krijgen. Kinderen krijgen associeert ze met aftakeling en bederf. Haar moeder heeft haar deze angst bezorgd: zij heeft een borst moeten missen na Olga's geboorte. Opmerkelijk in dit verband is de scène waarin Olga de voorstudies van de beelden die het 'Moedergeluk' voorstellen (vervoerd per kinderwagen!) in de Amstel gooit. Ook lichamelijk verval speelt een rol: Olga takelt lichamelijk af totdat ze door een tumor niet veel meer is dan een wrak. Subtiel wordt al vroeg in de roman naar deze tumor verwezen. De hoofdpersoon werkt in de grotten bij Valkenburg aan een reliëf dat de opwekking van Lazarus moet voorstellen. Dan ziet hij in het hoofd van Christus een fossiel. Om dat er gaaf uit te krijgen, hakt hij te veel mergel weg. 'Een paar dagen later viel het fossiel dat ik uit het hoofd van gods zoon bevrijd had als een bal bruine suiker tot pulver in de hal van het hotel.'

 

MEDELIJDEN
Olga's sterk zinnelijke schoonheid wordt uitvoerig beschreven. In de bloei van haar leven wordt ze omringd door mannen. Schrijnend is het daarom dat iedereen (ook haar moeder) haar in de steek laat, als ze een ongeneeslijke tumor heeft en door de bestraling kaal en blind geworden is. Slechts de ik-figuur voelt medelijden, hij houdt zielsveel van haar en blijft haar trouw tot in de dood.

 

SEKSUALITEIT
Seksualiteit speelt in het leven van de hoofdpersoon een grote rol. Maar omdat Olga bang is om een kind te krijgen, moet hun relatie wel mislukken. Dat zijn liefde sterk zinnelijk is, blijkt uit benamingen als 'dat rooie mistige beest' en 'het lieve rooie dier'. Overmatig seksueel verkeer is zeker ook een oorzaak van de breuk tussen Olga en haar man. Zij klaagt erover dat hij haar te veel wil 'bezitten', soms wel zeven keer op een dag met haar wil vrijen ('Dan had ze gedacht, daar komt het weer.'). Ze beschuldigt hem (misschien niet ten onrechte) van satyriasis, mede nadat een arts had gesproken van 'overmatig sexueel verkeer'. Daar staan uitlatingen tegenover waaruit blijkt dat ook zij hevig naar seks verlangt. Na hun scheiding gaat de hoofdpersoon seksueel als een beest tekeer: 'Ik naaide de ene meid na de andere. Ik sleepte ze naar mijn hol en rukte ze de kleren van het lijf en ramde me een ongeluk.' Totdat hij er genoeg van krijgt: 'Ik begon al te kotsen als ik een rok zag.'

 

DIERENLIEFDE EN -HAAT
Olga houdt van dieren, het meest van de poes die haar man voor haar koopt. Als zij een jaar weg is, loopt de kat 'nog steeds naar de deur als hij hoge hakken in een driftig ritme hoorde aankomen'. Dat ze geen kinderen wil, compenseert ze ruimschoots door dieren in huis te halen, waarmee het vaak niet goed afloopt: 'Rooie Olga. Olga van de dieren. Potnia theiroon, heerseres over de dieren. (...) Je zou inderdaad haar leven bij mij op zevenmijlslaarzen aan de hand van gebeurtenissen met dieren kunnen doorstappen.'Ook haar man houdt van dieren, zo wordt hij 'vader' van een meeuw. Deze redt hij in het begin van hoofdstuk 16 van de dood, maar laat hij huilend aan het eind ervan vrij, nadat hij het verhaal van de geknakte Olga heeft gehoord.Ook op andere plaatsen wordt de dierenwereld met de mensenwereld vermengd. Mensen worden als dieren omschreven of krijgen menselijke eigenschappen toegemeten. Zo wordt de schoonmoeder omschreven als 'helhond', 'viswijf' en 'teef', haar vriend, de bedrijfsleider, als 'baviaan' en 'reptiel' en de advocaat als een 'opgeblazen varken'. Olga is 'een gebleekte poedel', 'een kat die ergens op jaagt en verder nergens oog voor heeft'.

 

SCHULD
We hebben er al op gewezen dat de stokende schoonmoeder grote schuld heeft aan het mislopen van de relatie tussen Olga en de kunstenaar. Hoewel zelf van arme komaf, stelt ze de 'gegoede burgerstand', waartoe ze dankzij een berekend huwelijk behoort, boven 'het artiesten-leven' van haar schoonzoon. Tegen haar dochter vertelt ze dat zij schuldig is aan het afzetten van een van haar borsten. Zelf is zij ook schuldig aan het vroege overlijden van haar man: tegen de dieetvoorschriften voor zijn leveraandoening in mest ze hem stiekem vet. Ten slotte wijzen we op de Verenigde Staten als 'schuldige'. Amerika wordt in de roman als een verderfelijke natie afgespiegeld. Zo worden de twee Amerikaanse meisjesstudenten als 'trutten' voorgesteld, met 'grijpgrage dollerhandjes'. Als zijn huis een keer vol zit met vijftien 'clochards van Uncle Sam', met 'bacteriën, kopkaas en korsten uit alle vijftig staten van Amerika', is de maat vol en zegt hij dat ze kunnen 'opdonderen met hun gepofte maïs en sweet potatoes'. De nieuwe rage uit Amerika, barbecuen, wordt via de negatieve reacties van de beeldhouwer bekritiseerd (sauzen met 'braakkleuren', tranende ogen door stank en rook, vlees als een 'half verteerde rubber schoenzool'). We noemen in dit verband ook het feit dat Olga tijdens haar reis door de Verenigde Staten van binnen totaal ontregeld raakt. De criticus J. Fontijn vindt Amerika de hoofdschuldige: 'Wie Carreidas zegt (zie: motto), staat ergens in dit stripverhaal, zegt: vliegtuigen, wol, petroleum, film, pers, Sani-Cola enz. Olga wordt door haar zucht naar luxe en geld gedreven in de armen van een rijke Amerikaan die in olie doet. Niet vader, moeder of God is de hoofdschuldige in Wolkers' roman dit keer, maar onze door Amerika bepaalde kapitalistische maatschappij.

 

SPROOKJESMOTIEF
De roman bevat vele sprookjesverwijzingen. De titel van hoofdstuk 5 ('De wraakappel') en de inhoud ervan verwijzen naar de sprookjes Sneeuwwitje en Assepoester. Olga's moeder is de boze stiefmoeder en de heks die haar dochter vergiftigt, Olga is de stiefdochter en de beeldhou-wer gelooft lang in de goede afloop van het sprookje, maar blijkt voor Olga geen reddende prins te kunnen zijn.