1.1.
Rouw is de reactie op een groot verlies. Rouw is het proces van aanpassen aan de situatie die ontstaat na verlies. Je kunt rouwen om de dood van een dierbare, maar er zijn veel meer situaties die kunnen leiden tot rouw. Dat kan gaan om het verlies van een dierbare (dus na het overlijden) maar ook om het verlies van fysieke functies en toekomstplannen. In je werk als zorgverlener krijg je te maken met de uitingen van gevoelens die te maken hebben met verlies en rouw bij clienten.
Mensen gaan verschillend om met de verwerking van verlies en zullen dat op verschillende manieren uiten. Je komt mensen tegen die in meer of mindere mate verdrietig en angstig zijn. Sommige mensen zijn bedroefd of voelen zich kwetsbaar. Als de emoties de overhand krijgen kan dat leiden tot uitputting. Dit merk je als mensen erg moe worden of snel geirriteerd zijn. Als mensen de heftige emoties niet goed kunnen hanteren, kan dat leiden tot een depressie of een angststoornis.
Door het verlies verandert het leven van de rouwende. Ze maken een transitie door. Een transitie is een ingrijpende verandering. Een nieuw evenwicht zoeken is noodzakelijk bij een transitie. Rouw raakt iemand niet alleen emotioneel, maar heeft ook impact op iemands lichamelijke en mentale welzijn en heeft invloed op de plek van de persoon in zijn sociale omgeving. Bijvoorbeeld omdat iemand na het overlijden van zijn partner niet langer samen maar alleen woont. Of zoals iemand zei bij de crematie van zijn broer: "Het is net alsof er een aardbeving is geweest en ik opnieuw mijn plek in het leven moet vinden".
1.2. Verschillende situaties die kunnen leiden tot rouw. Zoals:
- verlies van een dierbare
- verlies van werk
- verlies van je gezondheid
- verlies van een relatie
- verlies van je toekomstbeeld.
Verlies van een dierbare
Het meest ingrijpende verlies is het verlies van een dierbare. Wanneer iemand uit je naaste omgeving overlijdt, verandert je wereld. De ander is er niet meer, maar de wereld draait gewoon door. Dat is moeilijk. Zeker op oudere leeftijd. Ouderen hebben minder sociale contacten en zijn minder mobiel. Wanneer dan een dierbare wegvalt, is er een groete leegte die je niet meer kunt opvullen. De leegte confronteert je ook met de eigen eindigheid. Voor ouderen is het moeilijker om de draad weer op te pakken.
Verlies van werk
Rouw kan ook ontstaan door verlies van werk. Werk is belangrijk voor mensen. Door te werken verdien je geld. Je hebt collega's en hoort bij een groep. Werk geeft je structuur en een doel in je leven. Je verwerft hiermee een bepaald aanzien. Je werk geeft anderen een beeld van wie je bent. Wanneer het werk wegvalt, ontstaat er een leegte. Ineens ziet de dag er heel anders uit. Er is geen vast ritme meeren de contacten met collega's vallen weg. Veel mensen vinden het moeilijk wanner ze hun baan verliezen. Het vaste toekomstbeeld is ineens weg. Er ontstaan zorgen over geld. Wanneer iemand is ontslagen vanwege zijn slechte functioneren, is er ook nog een gevoel van schaamte en schuld.
Verlies van gezondheid
Wanneer je je gezondheid verliest, kan dit leiden tot rouw. Iemand die door een verkeersongeval in een rolstoel belandt, moet hiermee leren omgaan. Ineens is het niet meer mogelijk de trap op te lopen of een winkel binnen te stappen. De wereld staat op zijn kop. Wat altijd zo vanzelfsprekend was, is nu weg. De plannen die er waren, zijn misschien niet meer haalbaar. Verlies van je gezondheid betekent dat je opnieuw je leven moet vormgeven. Dat is moeilijk. Zeker als je merkt dat je omgeving wel doorgaat. Vrienden gaan nog stappen en dansen. Misschien zonder jou. Doordat je niet meer alles kunt, sta je voor je gevoel soms aan de zijllijn. Dat doet pijn.
Verlies van een relatie
Een scheiding heeft een groete impact op mensen. Wie trouwt of een relatie aangaat, wil graag samen oud worden. Dat lukt helaas niet altijd. Als de relatie dan na jaren stopt, brengt dit rouw met zich mee. De hele levenssituatie verandert. Ineens ben je weer single. Vaak leidt een scheiding ook tot een verhuizing en tot een andere financiele situatie. Daarnaast verlies je soms vrienden, omdat die kiezen voor de andere partij. Wie jarenlang verbonden is geweest met een ander, moet na een scheiding ook zichzelf weer vinden. Een scheiding roept vragen op als: "Wie ben ik?", "Wat vind ik belangrijk in mijn leven?", "Hoe wil ik verder".
Verlies van toekomstbeeld
Rouw kan ook ontstaan doordat je toekomstbeeld instort. Iedereen heeft wel een beeld van hoe zijn leven er later uit moet zien. Sommige stellen zich een groot gezin voor met veel kinderen. Wanneer gaandeweg het leven blijkt dat die grote droom niet haalbaar is, kan dat leiden tot rouw. De vrouw die hoort dat ze nooit moeder al worden, moet dit nieuws verwerken. Ineens klopt het plaatje dat ze had van haar toekomst niet meer. Dat is confronterend. Deze vorm van verlies is anders dan voorgaande situaties. Hier raakt degene niet echt iets kwijt. Het gaat hier om het zelfbeeld dat iemand moet bijstellen. En dat kan ook zeer heftig zijn.
1.3. Rouwprocessen
Een rouwproces is heel persoonlijk. Iedereen gaat anders om met rouw. Sommige mensen stoppen hun verdriet weg. Anderen worden juist heel boos of blijven in hun verdriet hangen. Hoewel iedereen anders is, zijn er ook overeenkomsten tussen mensen die rouwen. De meeste mensen doorlopen een aantal fases in hun rouwproces.
Er zijn modellen ontwikkeld die een handvat geven bij het begrijpen van wat er in mensen omgaat bij verlies en rouw. Ze helpen je de reacties van clienten te begrijpen.
1. Rouwtaken model van William Worden
De Amerikaanse psycholoog William Worden gaf rouwenden een meer actieve rol:
Taak 1. De realiteit van het verlies inzien en laten doordringen.
Nabestaanden moeten eerst de werkelijkheid van het verlies erkennen.In het begin is er vaak ontkenning. Daarom is het belangrijk dat mensen afscheid kunnen en mogen nemen.
Taak 2. De pijn en het verdriet doorleven.
Dan moet de nabestaande door de pijn van het verlies. Dit zijn de momenten waarop hij of zij wordt overvallen door hevige emoties. Een luisterend oor, dat deze emoties toelaat, is hierbij het meest helpend.
Taak 3. Het leven aanpassen.
Het leven weer oppakken, ook zonder de overledene. De nabestaande zelf, of eventueel iemand anders, moet een aantal praktische taken overnemen. Het is leren leven met het besef dat je zonder de ander verder moet.
Taak 4. Het verlies een plek geven en het leven opnieuw oppakken.
Je geeft de overledene een emotionele plek. Dit wil niet zeggen dat je de overledene moet vergeten. Wel dat je er weer in slaagt om van het leven te genieten en van mensen en dingen te houden.
2. Het duale model van Margaret Stroebe en Henk Schut
In dit model slingeren rouwenden heen en weer tussen een verliesgerichte en een herstelgerichte kant. Het ene moment zijn ze bezig met het verlies en de met de overledene. Het andere moment worden ze getrokken naar de realiteit van het leven en de toekomst. Vooral wie lang blijft vasthangen in de ene of de andere kant van de slinger, kan bijkomende professionele hulp nodig hebben.
3. Fases van het rouwproces volgens Kubler-Ross
a. Ontkenning:
De eerste reactie op een groot verlies is vaak ontkenning. Je spreekt van ontkenning als iemand het verlies nog niet inziet. Iemand die hoort dat zijn partner plotseling is overleden, kan dit niet direct bevatten. De eerste reactie is dan ook: "Dit is niet waar". De situatie is zo heftig dat het lichaam reageert met een soort verdoving. Je bent in een roes, waarin de ernst van de situatie nog niet doordringt. Zo'n manier beschermt je lichaam je tegen deze pijn. Zo kan langzaam de waarheid bij je binnenkomen.
b. Woede.
Als langzaam duidelijk wordt wat er is gebeurd, volgt de fase van woede. Van woede is sprake als je je afreageert op je omgeving. Een vrouw kan woedend zijn op haar man die haar heeft bedrogen.Of op haar werkgever die haar contract niet verlengt. Hoewel de woede zcih op anderen richt, is het een verwerking van de gebeurtenis. Eigenlijk is de persoon gewoon boos om wat er gebeurd is. Wanneer je mensen begeleidt die rouwen, kan het dus voorkomen dat de persoon boos wordt op jou. Dat is dan niet persoonlijk bedoeld.
c. Onderhandeling (marchanderen)
Als de woede afneemt, volgt de fase van onderhandeling. Dan stelt de rouwende zichzelf nieuwe doelen. Hij zoekt manieren zichzelf af te leiden. Ook is eht een fase waarin de rouwende probeert invloed uit te oefenen op het verlies. Wie hoort dat hij een ernstige ziekte heeft, kan ineens stoppen met roken of gezond gaan eten. Mensen kunen zich ook ineens richten tot hun geloof. Ze beloven dan dat ze een goed mens zullen zijn, als het verlies gecompenseerd wordt. Het gevoel dat het verlies toch nog ergens goed voor is, houdt de rouwende op de been.
d. Verdriet
Als doordringt dat het verlies definitief is, volgt de fase van intens verdriet. Dit is de meest herkenbare fase van rouw. Nu is er ruimte om het gemis onder ogen te zien. De rouwende voelt zich vaak machteloos en somber. Er is niets wat het verlies ongedaan kan maken. De fase van verdriet is bij iedereen anders. Niet iedereen zal het verdriet tonen. Sommige mensen hebben huilbuien. Anderen uiten het niet of huilen als ze alleen zijn. In deze fase kunnen mensen zich ook afsluiten voor anderen. Ze kunnen proberen hun verdriet weg te stoppen, door alcohol of drugs te gebruiken.
e. Acceptatie
Een rouwproces is afgerond als er acceptatie is. Bij acceptatie heeft de rouwende het verlies een plek gegeven in zijn leven. Een man die zijn baan is kwijteraakt, heeft hier vrede mee. Hij durft weer vorouit te kijken en nieuwe plannen te maken. Hij gaat nu op zoek naar een baan die beter bij hem past. Misschien laat hij zich omscholen. Bij acceptatie is het gemis naar de achtergrond verdwenen. De rouwende kan weer verder met zijn leven en pakt de draad weer op.
Oefening 4: Breingeheim: Aflevering Verdriet https://www.youtube.com/watch?v=GGbGRoFxlv8
Afscheid nemen bestaat niet https://www.youtube.com/watch?v=L_n8xg3tV-A