De avond is ongemak
verslag
uitgever: Atlas contact
datum uitgave: 2018
aantal pagina's: 271
samenvatting
Jas, de vertelster, is 10 jaar (het is vlak voor kerst 2000). Ze wil mee met haar oudste broer Matthies die een poldertoer gaat schaatsen. Maar dat kan niet: ze is te klein en kan niet heel goed schaatsen. Ze is een beetje boos. Verder verdenkt ze haar boerenvader ervan dat die haar konijn Dieuwertje zou willen slachten voor de Kerst. Ze bidt tot God met de vraag of die dan niet beter haar broertje kan wegnemen. Maar dat gebeurt helaas, Matthies verdrinkt in een wak. In het laatste hoofdstukje van dit deel wordt over de dode Matthies gesproken en over zijn begrafenis. In het gezin Mulder zijn naast Jas nog twee kinderen. Obbe (5 jaar ouder dan Jas) en Hanna (drie jaar jonger dan Jas). Jas is twaalf jaar en ze maakt een aan God gedane belofte waar door mee te helpen bij de paddentrek. Ze neemt twee padden mee die ze in haar kamer bewaart. Hanna en Jas willen beiden 'naar de overkant'. Jas heeft sinds het ongeval steeds haar jas aangehouden: zo wil ze voorkomen dat ze ziek wordt en sterft waardoor haar ouders weer een kind minder zouden hebben. Het is niet leuk meer in het gezin: moeder is niet bij de les, maakt een potje van het eten en eet zelf ook weinig. Ze vermagert. De ouders kunnen niet omgaan met het verdriet, zwijgen het stil en daardoor ontstaat een 'oestergezin' (geen contact met de buitenwereld - oester sluit zich). Jas hoort ouders ruzie maken over een ooit gepleegde abortus, voordat ze getrouwd waren. De straf van de dood van het oudste kind beschouwen ze als een straf van God (de tiende plaag van Egypte). Moeder brengt wel steeds eten naar de kelder, wat Jas doet denken aan de oorlog. Ze fantaseert dat moeder een stel Joden in de kelder verbergt. Ze hebben het namelijk op school gehad over de nazi's met Hitler (op dezelfde datum geboren als Jas). De kinderen moeten zich maar zien te redden. Obbe doet een experiment met de hamster Ties (verdrinkt hem in een glas zoals het broertje). Ze willen eigenlijk dicht bij het raadsel van de dood komen. (d.i. aan de overkant). Daarover praat Jas vooral met Hanna: ze noemen het hun Plan. Ook zit er een seksuele kant aan hun relatie: ze tongzoenen en wekken lustgevoelens bij elkaar op. Dat deed Jas zelf ook al met haar knuffelbeest. Met haar vriendin Belle gaat Jas naar de piemels kijken van de buurjongetjes. Jas praat met haar twee padden over liefde en paren: als die twee padden dat gaan doen, gaan haar ouders het ook weer doen, denkt ze.
Vader stopt stukjes Sunlightzeep in de kont van Jas, omdat ze niet meer kan poepen. Dat zou moeten helpen, maar ook hier hangt een waas van verboden seksualiteit over de vreemde passage. Het noodlot is nog niet helemaal voorbij: de koeien worden getroffen door mond-en klauwzeer. Ze moeten worden afgemaakt en de veearts begeleidt dat proces. Maar de man maakt toch ook wel wat rare opmerkingen tegen Jas. Obbe gaat ook verder in zijn 'seksperimenten': hij spuit blikjes cola in de vagina van Hanna (die daar orgastische gevoelens van krijgt) en doet de lipjes van de blikjes in de vagina. Jas gaat naar de koeienstal vlak voor de ruiming en stopt een kaasboortje in een koeienkut. Ze wil kijken of de veerarts dat opmerkt. Als dat het geval is, kan hij haar redden, is haar dwanggedachte. De veerarts merkt het niet op. (vooruitwijzing) Dan worden de koeien geruimd.We naderen de maanden november en december. Obbe gaat ook met zijn vinger in de anus van Jas. Er is weer een seksuele connotatie: ze mag niets tegen haar ouders vertellen. Omdat ze nog steeds slecht poept, moet ze van haar vader op aanraden van de veearts olijfolie drinken. De veearts blijft dubbelzinnige opmerkingen maken. Niet lang daarna poept Jas eindelijk harde keutels. Tijd voor een nieuw 'seksperiment'. Belle moet op de nepkoe liggen waarmee zaad wordt gewonnen. Obbe brengt stikstof in de vagina van Belle in. Er komt geen ellende van. Hanna wil nog steeds naar 'de overkant'. Ze gaan naar het meer fietsen en Jas duwt Hanna in het water, en redt haar er weer uit. Weer een poging om de dood te kunnen benaderen? Met haar vader gaat Jas mollen vangen. Ook hij praat daarbij ook haar ' tietjes'. Hij wil dat ze haar jas uitdoet. Jas heeft dan geen bescherming meer (vooruitwijzing naar het einde). Met Hanna volgt weer een masturbatiescène. Obbe vindt dat ze een offer moet brengen om alles weer in het gareel te krijgen. Hij laat haar met een klinkhamer een sierhaan doodslaan. Daarna zegt hij dat ze gek is. De jas van Jas moet inderdaad uit. Ze vertrekt vlak voor de kerst naar de kelder. daar staat een grote vriezer met een zwaar deksel. Wie daarin gaat liggen, wordt pas met kerst gevonden, zei moeder eens. Toch stapt Jas in de ijzige vriezer en laat de deksel dichtvallen. Het wordt ijzig stil. (Jas gaat 'naar de overkant', naar haar gestorven broertje Matthies)
bron: scholieren.nl
verhaalanalyse
motieven
Moeizame liefdesrelaties
De liefdesrelatie tussen de ouders van Jas wordt op een heel laag pitje gezet, nadat Matthies is overleden. Ze raken elkaar niet meer aan en doen ook helemaal niet leuk tegen elkaar. Jas hoopt dat ze weer seks gaan hebben wanneer haar padden het ook gaan doen.
Tweede wereldoorlog
Hoewel zijdelings van belang, komt de oorlog toch als motief in deze roman. Het gaat om de dwanggedachte dat er beneden in de kelder Joden zitten opgesloten. De moeder van Jas brengt namelijk steeds eten naar de kelder, terwijl ze uit verdriet zelf nauwelijks eet. daarom moeten er wel onderduikers zijn, maar er wordt natuurlijk niet over gesproken, omdat dat geheim moet blijven. Ook komen er steeds verwijzingen naar Adolf Hitler voor. Jas is namelijk op dezelfde dag geboren als de Duitser (20 april)
Seksualiteit
In Jas wordt een ontluikende seksualiteit wakker. Ze krijgt lustgevoelens door te spelen met haar knuffel. Ze is geïnteresseerd in de piemel van haar buurjongetjes en de pik van haar broer. Ze spelen seksueel getinte spelletjes. Hanna wordt op een zeker moment bevredigd door een colablikje leeg te spuiten in haar vagina. Jas en Belle doen ook spelletjes, op een keer doet ook Obbe mee door Bella op een nepkoe.lustgevoelens te bezorgen. Jas heeft veel oog voor het seksleven van de padden die ze vergelijkt met het seksleven van haar ouders. De in het gezin komende veearts maakt ook bedenkelijke opmerkingen tegen het jonge meisje Jas. Daarnaast zijn de passages met het in de anus brengen van zeep (door de vader) en vinger (door broer Obbe) seksueel getint. Het is een onfris bestaan daar op die boerderij.
Fantasie en werkelijkheid
Het werk is autobiografisch maar de schrijfster heeft de waarheid naar haar hand gezet. Ze heeft een gestorven broertje, ze woonde op een boerderij, maar haar broertje kwam bij een auto-ongeluk om het leven en de boerderij was geen melkveehouderij. Maar ook: de fantasie ( de vertekening van de werkelijkheid) die Jas in haar leven brengt moet het redmiddel zijn om het moeilijke leven en de dood te overwinnen.
Abortus
Een familiegeheim waar Jas toevallig na een ruzie van haar ouders achterkomt, is dat een eerste kind is weggehaald. Haar ouders waren toen nog niet getrouwd. Moeder ziet dat de dood van Matthies een straf van God is. (de tiende plaag)
Godsdienst
De Gereformeerde godsdienst speelt een grote rol in de roman. De rol van God als straffende rechter (het beeld van het Oude Testament) komt herhaaldelijk terug. Jas is ook bang dat ze zal sterven, belooft van alles en heeft ook dwanggedachten daarbij. Jas lijkt het geloof een beetje te verlaten, waar haar ouders er sterk aan vast houden. Jas citeert ook gemakkelijk uit de Statenvertaling. Voor een jong meisje is dat wel opmerkelijk.
Verdriet
Na de dood van Matthies lijden de ouders erg onder het verdriet van het verlies van hun zoon. De ouders groeien uit elkaar, hebben geen seks meer en ze doen niet leuk tegenover de andere kinderen. Vooral bij moeder is het verdriet van haar gezicht te lezen. Ze eet niet meer of nauwelijks en wordt met haar 45e al een vrouw die geen zin meer heeft om te leven. Dat geeft ze ook aan. Ze vindt zich een slechte moeder. Alleen Jas neemt het af en toe voor haar op.
Verlangen naar vrijheid / vrijheidsdrang
Het steeds naar de 'overkant willen' van vooral Hanna en Jas staat symbool voor het verlangen naar vrijheid. Ze willen beiden onder de vleugels van hun ouders vandaag. De overkant is dan het symbool van de hoop en de vrijheid. maar 'de overkant' is ook het symbool van de dood. De dood is dan de verlossing uit de aardse ellende.
Angst / fobie
Jas is een angstig meisje dat probeert met allerlei bezweringen en rituelen de angst (o.a. voor de dood) af te zweren. Zo gaat ze helpen bij de paddentrek om haar schuldgevoel af te wentelen. Draagt de gehele dag haar jas door om niet ziek te worden.
Schuld (gevoel)
Jas wordt geteisterd door een schuldgevoel aan de dood van haar broertje. Omdat ze bang was dat haar vader haar konijn voor de kerst wilde slachten, verzocht ze God om in plaats van het konijn haar broertje te nemen. Als dat gebeurt, kun je je voorstellen dat een kind van 10 daat een schuldgevoel aan over houdt. Bovendien had ze nagelaten hem te wijzen op de ijspriem die hij had moeten meenemen, voor het geval hij in een wak zou komen.
Dood
De dood speelt een heel belangrijke rol in de roman. Het begint allemaal met de dood van Matthies. Hij verdrinkt bij het schaatsen. Daarna leef je mee met Jas die steeds bang is dat ze dood gaat. Dan zou haar schuldgevoel ten opzichte van haar ouders nog groter worden.Ze moet voorkomen dat ze ziek wordt en dood gaat. Daarom houdt ze na de dood van Matthies altijd haar jas aan. Ook beslissen de kinderen Mulder zelf ook over leven en dood van dieren uit hun omgeving. (Dat is een Wolkeriaans motief en dat is niet zo gek omdat Marieke Rijneveld een fan van die schrijver is). Obbe doodt de marmot Ties, hij laat het dwergkonijn dood neuken door Dieuwertje.Jas slaat met een hamer de haan dood. Alle koeien van boer Mulder worden geruimd. Moeder geeft aan dat ze steeds dood wil en Jas maakt er aan het einde van de roman zelf een einde aan door in de vriezer te gaan liggen.
Motto
'De onrust schenkt vleugels aan de verbeelding '
( Maurice Gilliams)
Decor
Het decor is een melkboerderij waarop later mond-en klauwzeer uitbreekt. In werkelijkheid is Marieke Lucas Rijneveld geboren in Noord-Brabant. Ze geeft vrijwel geen plaatsaanduidingen prijs. Maar als ze een brief moet posten, staat er op de brievenbus "de brieven voor postcodes 8000-8617." Als je opzoekt waar die postcodes, zijn dat plaatsen in de provincie Friesland en Drente. Maar er wordt ook enkele keren met nadruk verteld over "Fries doorlopers"en "Friese ontbijtkoek." Bovendien wordt er ook verteld dat ze een keer het licht van de Noordzee kan zien. Het ligt voor de hand een boerderij in Friesland te kiezen.
Wat de tijd betreft zijn er iets duidelijker aanwijzingen. Als Matthies gaat schaatsen zal hij een medaille met het getal 2000 krijgen. Het is twee dagen voor Kerst. Het begin van de roman start dus op 23 december 2000. Jas is dan tien jaar oud. In deel II en III staat vermeld dat Jas 12 jaar oud is. Er is ook sprake van de euro. Dat zou betekenen dat Deel II en III in ieder geval na 1 januari 2002 spelen. Er wordt in deel III ook nog gesproken over november en de in dat jaar vroeg gebakken oliebollen van moeder. Moeder heeft ook gezegd "als je in de vriezer vastzit, dan word je pas met Kerst gevonden."
Het verhaalheden zal dus in 2002 zijn. De vertelde tijd is daarom ongeveer twee jaar: van 2000 tot 2002.
Stijl
De schrijfster gebruikt vrij veel woorden voor de beschrijving van de innerlijke gemoedstoestand en vooral de verbeelding van Jas. Het taalgebruik is overigens niet lastig en geeft goed de gedachtewereld van een angstig schoolkind/puber weer. Omdat Jas over een grote fantasie beschikt (vgl. de opgesloten Joodse kinderen in hun kelder) is haar wereld beeldrijk. Bovendien was het eerste literaire product van Rijneveld een (bekroonde) poëziebundel.(2015 Kalfsvlies)
Die metaforen zijn voor een groot deel op kinderlijk niveau en komen vaak uit de natuur, de directe leefomgeving van Jas. Ook zijn er metaforen die afkomstig zijn uit de Bijbel (Statenvertaling). Je kunt er veel voorbeelden van uit de roman halen.
Titelverklaring
De titel komt niet letterlijk in de tekst voor. Wel valt een aantal keer het woord "ongemak of ongemakkelijk".
Structuur & perspectief
De roman wordt opgebouwd uit drie delen. Deze drie delen worden weer onderverdeeld in respectievelijk 4, 20 en 13 genummerde hoofdstukken zonder een titel. In deel I wordt verteld dat Matthies, de oudste broer van Jas gaat schaatsen en daarbij verdrinkt. Dit korte deel (met de functie van een proloog) wordt door Jas verteld in de ik-vorm en in de o.v.t. Zij is dan 10 jaar.
In deel II is Jas twee jaar ouder (ze zit in de brugklas) en vertelt wat er in het gezin Mulder gebeurt na de dood van Matthies.
Dit deel en ook deel III wordt door Jas, eveneens in de ik-vorm, verteld in de o.t.t. met af en toe een korte passage in de o.v.t.
Het is een vrijwel chronologisch verteld verhaal.
Het heeft een gesloten einde: de bizarre, zelf gekozen dood van Jas.
bron: scholieren.nl
mijn mening
ik vind dit boek verruit een van de smerigste en gore boeken dat ik heb gelezen voor literatuur. Er zitten motieven achter deze boek, maar hoe de schrijver dat naar voor wilde brengen vond ik verruit ranzig. Kijk ik snap dat hij licht wilt schetsen rondom seksualiteit om zo daarmee gemakkelijker jongeren daarover te laten nadenken, maar dat hoeft niet zo intens expliciet. Echter vond ik dit boek ook weer niet slecht er zijn wel ranzige passages in, maar andere motieven relativeren dat goed. Zoals het angst dat Jas ondervind om dood te gaan. Ze doet er alles aan om goed voor haarzelf te kunnen zorgen en houd bijna altijd haar Jas. Daarbij komt er ook een ironische einde waarbij zichzelf uiteindelijk haar dood in laat sleuren. Het boek vertelt ook het idee om alert te zijn .achter gedragingen van mensen en dat die best pervers kunnen zijn, zoals de handelingen dat de veearts wilde doen. Dat soort gevaren passen ook echt in het reele wereld.