Theorie perspectief

Een schrijver geeft zijn personages vorm door de rollen die ze krijgen in het verhaal: hoofdpersoon of bijpersoon. Het belangrijkste personage (de hoofdpersoon) wordt meer uitgewerkt. Je komt als lezer veel over de hoofdpersoon te weten en minder over een bijpersoon. Zo kan een schrijver, net als een schilder, met perspectief werken. Dat is de manier waarop je dingen waarneemt. Een verhaal wordt door de schrijver op een bepaalde manier verteld: door een verteller of een vertelinstantie. De verteller of vertelinstantie is een onderdeel van de verhaaltekst. Er zijn verschillende vertelinstanties. Om erachter te komen welke verteller of vertelinstantie gebruikt is, moet je jezelf het volgende afvragen:

Is de vertelinstantie merkbaar aanwezig in het verhaal óf is de verteller een personage in het verhaal?

Alwetende verteller

Een alwetende verteller is merkbaar aanwezig in het verhaal. Deze verteller spreekt de lezer soms rechtsreeks aan en geeft commentaar op de gebeurtenissen. De verteller staat buiten het verhaal en treedt als een soort gids op die jou als lezer meeneemt. Hij is geen personage en maakt dus zelf geen deel uit van het verhaal. De alwetende verteller weet wat alle personages denken en voelen en wat er gaat gebeuren of gebeurd is in het verleden. Omdat deze verteller alles weet, vandaar de term alwetend, is hij daarmee ook betrouwbaar. Een andere naam voor alwetende verteller is auctoriale verteller of vertelinstantie.

Personale verteller

De personale verteller is niet merkbaar aanwezig in het verhaal: hij geeft geen commentaar en richt zich niet tot de lezer. De personale verteller kruipt als het ware in een personage en vertelt de gebeurtenissen vanuit dat personage. Je krijgt als lezer dus alleen informatie via dit personage en leert hem of haar zo goed kennen.

Het is ook mogelijk dat je meer personages volgt. Dan is er sprake van een meervoudige personale verteller. Het perspectief wisselt dus. Doordat jij alle personages volgt, weet je vaak al meer dan de personages afzonderlijk, je hebt dus een informatievoorsprong.

Ik-verteller

De ik-verteller is een personage in het verhaal: de ik-figuur. De ik-verteller is merkbaar aanwezig in het verhaal en vertelt wat hij beleeft of ervaart. Je volgt de gebeurtenissen door de ogen van de ik-verteller: wat hij denkt, voelt, meemaakt. De andere personages leer je alleen kennen door wat de ik-verteller daarover meedeelt. De informatie die de ik-verteller geeft, kan daardoor gekleurd en dus onbetrouwbaar zijn. Een ik-verteller kan net als echte mensen manipuleren, liegen of informatie achterhouden. De informatie die jij dus hebt als lezer is daardoor subjectief en het is aan jou om te beoordelen of de ik-verteller wel te vertrouwen is.