Boek 2 - havo 4

Leerlogboek, Nederlands                                                                                                    23-11-2018

Standaardverslag 2

 

 

 

 

 

Lan-anh Le, klas: H4A

‘Hersenschimmen’ – J. Bernhef

Samenvatting:

Hersenschimmen vertelt het verhaal van iemand die langzaam maar zeker begint te dementeren en de gevolgen die dit voor hem en zijn omgeving heeft.

Maarten en Vera Klein wonen al jaren gelukkig in Gloucester, Massachusetts (Verenigde Staten). Langzaam maar zeker begint Maarten heden en verleden door elkaar te halen. Het begin heel klein, op het moment dat hij niet meer weet welke dag het is en op een zondag wacht tot de schoolbus langs zal komen of als hij steeds vaker in gedachten verzonken is. Langzaam maar zeker kan hij zich dingen niet meer herinneren en als hij zich iets herinnert, gaat hij volledig in die herinnering op. Zo denkt hij op een dag dat hij weer op de kleuterschool is en van de juf de potlodendoos mag halen. Hij loopt de gang door naar het materiaalhok en klimt op een stoel om de doos te gaan zoeken. Dan staat Vera plots achter hem en haalt hem uit de droom. Hij blijkt op de keukenstoel in hun washok te staan. Later geeft hij hele rare antwoorden op vragen, omdat hij net ergens anders met z’n gedachten was. Als Vera hem een keer vraagt wat hij zo lang in de keuken deed, antwoordt hij bijvoorbeeld vangstquota. Uiteindelijk gaat dit nog een stapje verder en breekt hij in bij een vakantiehuisje waar vroeger de vergaderingen van zijn bedrijf waren omdat hij denkt dat hij te laat op zijn vergadering komt. Ook vergeet hij dat mensen en dieren dood zijn en vraagt dus steeds naar hen als anderen langskomen. Een keer begint hij plotseling naar de snoepreepjes die zijn oma altijd voor hem achter in de buffetkast verstopte te zoeken.

Vera wordt steeds ongeruster en als Maarten weg begint te lopen van huis laat ze uiteindelijk een meisje, Phil Taylor, in huis wonen die op Maarten kan passen als zij weg is. Maarten vergeet echter steeds wie ze is. Eerst ziet hij haar aan voor een vriendin van zijn dochter, dan voor zijn vroegere piano juf en uiteindelijk voor zijn dochter. Ook van Vera vergeet hij soms wie ze is.

In het boek wordt ook de moeilijker wordende relatie tussen Vera en Maarten weergegeven. Een eerste beschrijving die Maarten van haar geeft (zie eerste quote, een stuk terug in dit verslag) is nog heel scherp, bij kennis. Meer op het einde heeft hij het echter over een oude vrouw, die er een beetje verfomfaaid uitziet met haar vochtig neerhangende slappe bruine krullen en haar gerimpelde hals.

Later herkent hij haar niet meer op foto’s en uiteindelijk weet hij helemaal niet meer wie ze is.

In het laatste deel van het boek weet Maarten zelf niet meer wie hij is. Eerst heeft hij het nog over “mijn spullen”, “ik kan ..” etc. Maar naarmate hij verder aftakelt begint hij in derde persoon over zichzelf te praten, om het uiteindelijk alleen nog maar over ‘het’ te hebben. Tegelijk met deze verandering in benoeming van zichzelf, trekt hij zich steeds meer in zijn hoofd terug. Hij communiceert bijna niet meer met de buitenwereld, maar denkt in onsamenhangende zinnen en fragmenten aan wat er om hem heen gebeurt. Een van de redenen hiervoor is dat hij ook steeds meer moeite met het Engels begint te hebben, en soms even de taal niet meer lijkt te verstaan. Op het laatst zijn Maartens gedachten zo onsamenhangend en fragmentarisch dat er bijna niet meer duidelijk is wat er nou met hem gebeurt. Wel weet hij op zijn sterfbed weer even wat er om hem heen gebeurt en zoekt en vindt hij Vera’s hand, al weet hij haar naam niet meer. (bron: https://www.scholieren.com/boek/38/hersenschimmen/zekerwetengoed)

Thema:

Het hoofdthema van ‘Hersenschimmen’ is dementie. In het boek wordt het proces van dementie beschreven. Maarten voelt zich verward en onzeker. Hij verliest de greep op de werkelijkheid achter de feiten en lijdt aan geheugenverlies. Ook vervreemdt hij meer en meer van zijn vrouw, met wie hij al jaren getrouwd is. Het winterse landschap maakt dat er geen onderscheid gemaakt kan worden tussen dingen. Alles lijkt op elkaar en vervaagt. Maarten heeft dan ook een hekel aan de winter. (bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-42712)

Personages:

Maarten Klein: de hoofdpersoon in het boek. Maarten is 71 of 72 jaar, geboren in Alkmaar, maar woont al een hele tijd in Amerika. Hij werkte als notulist bij de IMCO, een visserijorganisatie, maar is inmiddels al gepensioneerd. Hij is een round-character, omdat we steeds meer over hem te weten komen, vooral over zijn verleden. Maarten is een lieve man die zijn vrouw heel graag ziet. Als hij kon dan zou hij zijn vrouw nog altijd zo verwennen zoals hij dat vroeger deed. Hij heeft nog heel jeugdige ideeën. Maarten leer je het beste kennen omdat hij het verhaal vertelt, je zit in zijn denkwereld. Op het einde is hij enorm verward en weet hij soms niet waar hij is of wat hij doet. Hij is een grote fiere man die altijd een kostuum draagt. Vroeger toen hij nog werkte heeft hij de halve wereld rondgereisd (in functie van zijn werk). Hij kan niet leven zonder zijn vrouw, maar toch heeft hij haar vroeger één keer bedrogen op zakenreis in Parijs met een hele dikke vrouw.

Vera Klein: Maartens vrouw. Ze is een belangrijk persoon in het boek. Zij is al vijftig jaar getrouwd met Maarten en moet hulpeloos toekijken hoe Maarten aan het dementeren is. Vera en Maarten kennen elkaar door en door. Vera is een sterke vrouw, want ze hebben samen al een zware tijd doorstaan. Dan doen de eerste verschijnselen van Maartens dementie zich voor. Vera hecht hier meer waarde aan dan Maarten en schakelt dan ook een dokter in. Als het eenmaal bekend is dat het steeds slechter gaat met Maarten moet ook Vera steeds meer op Maarten letten om te zorgen dat er geen ongelukken gebeuren. Hier blijkt dat het ware liefde is en dat Vera zeer geduldig en sterk is. Als de situatie eenmaal ondraaglijk is geworden neemt Vera de beslissing dat er niets anders op zit dan een tehuis waar Maarten verzorgd zal moeten worden, omdat zij hem niet meer in de hand kan houden. Haar hele dag stond bijna in dienst van Maarten en zelfs met een extra hulp in huis kan ze niet genoeg voor Maarten zorgen, zó ernstig is hij er aan toe. Vera leer je vooral kennen door de opmerkingen van Maarten. Ze heeft een tenger maar mooi uiterlijk. Hoewel ze hard is, is ze ook wel een gevoelige vrouw. Ze heeft een normaal sociaal leven, ze heeft vriendinnen, doet zelf de boodschappen en heeft vroeger in een bieb gewerkt.

Fred en Kitty (de kinderen Klein): De twee kinderen, Fred en Kitty, zijn typen omdat je weinig over hen te weten komt. Zij zijn geboren in Nederland en op jeugdige leeftijd mee geëmigreerd naar Amerika. Toen ze volwassen waren hebben ze Amerika weer verlaten en zijn ze terug in Nederland gaan wonen. In Nederland leiden ze een normaal leven met kinderen.

Dokter Eardly: een naïeve arts die denkt Maartens bewustzijn met behulp van medicijnen en rust weer te kunnen doen opflakkeren. Hij bedoelt het wel goed met Maarten. Hij komt geregeld langs en blijft in elke situatie vriendelijk. Hij is een forse man.

Phil Taylor: de gezinshulp die komt als Vera Maarten in haar eentje niet meer aankan. Maarten verwart Phil met zijn dochter en zijn pianolerares. Phil komt bij hen inwonen. Ze is zeer behulpzaam, maar nog zeer jong van mentaliteit. Ze wil erg vaak tv kijken. Het is een typisch Amerikaans meisje qua gewoontes en kleding. Ze heeft blond haar, een bol voorhoofd en ze is ietwat aan de flinke kant.

Ellen Robbin: een vriendin van Vera die regelmatig langskomt. Ze is meer een roddeltante, maar een hele goede vriendin. Ze helpt Vera met haar problemen. (bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-43247)

Perspectief:

In het boek is sprake van het ik-perspectief; we beleven alles vanuit Maartens gezichtspunt. De lezer zit als het ware in Maartens gedachten. (bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-42712)

Ruimte:

Het speelt zich af in Amerika, Gloucester en de flashbacks in Nederland en Parijs. Omdat Maarten dement is, denkt hij af en toe dat hij weer in Nederland is bij zijn vader. (bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-112451)

Tijd:

Het chronologische verhaal begint op een winterse zondagmorgen. Een week later eindigt het verhaal op de zaterdag. De vertelde tijd is enkele dagen, maar beslaat door allerlei flash-backs ongeveer 65 jaar. (bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-42712)

Spanning:

Het verhaal was niet spannend in de zin van er gebeurde allemaal enge dingen. Op zich gebeurde die wel, omdat Maarten niet meer weet wat er allemaal gebeurd, maar dat is anders eng. Ik vond het verhaal toch wel heel spannend omdat je niet wist wat hij de volgende keer zou gaan vergeten, of wat er nu precies gebeurd is. Dat laatste komt omdat je alleen vanuit het perspectief van Maarten het verhaal leest. Daardoor krijg je dingen anders of niet door, en wordt het wel spannender.

De spanning in Hersenschimmen wordt opgewekt door het perspectief. Doordat je helemaal meeleeft met Maarten en ook totaal afhankelijk bent van de informatie die je van hem doorkrijgt. Ook omdat ik soms meer wist dan Maarten werd het spannender. Ik wist bijvoorbeeld wie het meisje met het blonde haar was en wat ze er kwam doen en dan denk ik: “Maarten kom op, je kunt het je nog wel herinneren, dat is de verzorgster” De spanningsboog loopt eigenlijk het hele boek door, omdat hij steeds de dingen blijft vergeten en het steeds erger wordt.

Het verhaal heeft een open einde, omdat je niet weet hoe het verder met Maarten gaat. Je weet niet of hij vlak daarna sterft, en dat soort dingen. Of dat het nog erger wordt… Het wordt daardoor niet erg spannender door. Het is niet zo’n soort open einde waarbij er nog een heleboel kan gebeuren en je daar over na gaat denken. Wat er nu verder gebeuren gaat. Ik zeg nu niet dat dit boek meteen weg is uit je hoofd. Je wordt er wel heel erg door getroffen hoe erg het eigenlijk is op dement te worden, maar de spanning komt nou niet direct door het open einde. Eigenlijk vind ik ook dat het boek hier moest stoppen. Maarten was op een punt dat hij bijna niks meer normaal kon begrijpen, en op dat punt moest het boek ook stoppen, anders werd het moeilijk om nog verder te lezen, omdat je nog maar een paar losse hersenschimmen, hersenflarden doorkrijgt van Maarten. Als dat nog twintig bladzijden door zou gaan tot hij misschien zou sterven, was het boek een stuk minder goed geweest.

Door deze spanning kreeg je wel een beeld van wat een dementerend persoon doormaakt. Dat vond ik heel erg knap gedaan. Hoe Bernlef Maarten en zijn gedachten beschreef, vind ik echt heel goed voor iemand die dat zelf nooit mee heeft gemaakt. Daarom vind ik dit boek literatuur. (bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-57557)

Einde:

de tekst heeft een gesloten einde: Maarten eindigt immers in een tehuis. Hier ben ik wel tevreden over. Het is een logisch gevolg, want maarten takelde steeds verder af. (bron: https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-112451)

Titel:

Hersenschimmen

 

Biografie:

J. Bernlef (1937) bezocht de HBS in Haarlem en studeerde daarna politieke en sociale wetenschappen. Hij debuteert in 1960 met de dichtbundel Kokkels . Voor het prozawerk Stenen spoelen ontvangt hij in datzelfde jaar de Reina Prinsen Geerligsprijs. Van 1958 tot 1971 en van 1977 tot 1987 is hij als redacteur bij de  tijdschriften Barbarber en Raster. In de beginjaren '70 debuteert hij als toneelschrijver met het toneelexperiment Sterf de moord, gevolgd door In verwachting. In 1987 mag hij voor de roman Publiek Geheim de AKO Literatuurprijs in ontvangst nemen en in 1994 ontvangt hij de P.C. Hooftprijs. (bron: http://www.schrijversinfo.nl/bernlefj.html)

 

 

Beoordeling:

Ik vond het een leuk boek om te lezen, omdat het een soort boek was dat ik niet vaak zou lezen. Het onderwerp sprak me wel zeer aan, omdat ik hier juist weinig over wist en niemand in mijn omgeving dementie heeft. Het boek laat je ook veel te weten komen over dementie door het je te laten ervaren via de gedachtes maarten die aan deze ziekte lijdt. Het enige wat niet zo realistisch is dat je door Maarten de emoties van Vera ziet terwijl je dat eigenlijk niet hoort te zien want het is een ik-perspectief van maarten. Ik vond het heel erg indrukwekkend om te lezen hoe de geheugen van een mens zo snel achteruit kan gaat. Ik vond het knap van Vera dat ze Maarten nog zo goed hielp, terwijl hij Vera steeds minder herinnerde. Een stukje waarin je echt met Vera meeleeft is dat ze een keer tegen dokter Eardly zegt: “Soms is hij net een vreemde voor me. Dan kan ik hem niet bereiken. Het is een verschrikkelijk, machteloos gevoel. Hij hoort me wel, maar ik geloof dat hij me niet begrijpt.” Dit lijkt me een erg goede beschrijving van hoe het is om naast iemand te leven die dement aan het worden is.  Ook maakt het boek voor mij duidelijk hoe pijnlijk en verdrietig het voor een echtgenote moet zijn iemand zo te zien aftakelen. Hij blijft als het ware bij je, maar wordt steeds onbereikbaarder. Op het einde is het wel een beetje triest, omdat  Maarten dan naar een verzorgingstehuis moet en hij weet daarna ook niks meer weet.