Boek 9 - havo 5

Schoppenvrouw

DOOR LUNTER, MARLENE

Samenvatting

Voor deze bespreking is gebruikgemaakt van: Mensje van Keulen, Schoppenvrouw. Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2016.

Op een avond denkt Paula op televisiebeelden haar dochter Emmy (16) te herkennen. Ze zou bij een brutale roofoverval een oude man zodanig hebben geduwd dat hij aan zijn verwondingen is overleden. Op dat moment vierden Paula en haar man Oscar vakantie in Rome. Paula is blij dat Oscar niets in de gaten heeft en ze realiseert zich dat ze haar dochter helemaal niet kent.

Ze ligt die avond wakker en denkt terug aan dokter Adami, een ziener, die haar voorspelde dat het krijgen van kinderen haar slecht zou bekomen. Ze herinnert zich hoe Oscar haar het hof maakte en hoe zijn moeder bezwaar had tegen hun relatie vanwege het standsverschil.

Voordat Paula Oscar leerde kennen, had ze een abortus laten uitvoeren omdat ze panisch was vanwege Adami's voorspelling. Later kreeg ze spijt.

Van Oscar werd ze niet zwanger: Emmy werd geboren uit een buitenechtelijke affaire. Oscar weet van niets en heeft een hechte band met Emmy. Als kind was ze een huilbaby en Paula werd weer bang dat Adami's voorspelling uit zou komen.

De volgende dag doorzoekt Paula Emmy's kamer. Haar eigen mantelpakje en tas, die Emmy droeg tijdens de roofoverval, gooit ze weg.

Toen Paula net zo oud was als Emmy nu werd ze stapelverliefd op Charlie, een jongensachtig meisje dat vlak voor de kerstvakantie haar klasgenootje werd. Charlies vader werkte bij Shell en Charlie had met haar familie op verschillende plaatsen op de wereld gewoond. in Amsterdam bewonen ze een groot grachtenpand.

Tobias, Charlies drie jaar oudere broer, voert niets uit. Charlies moeder lijdt al jarenlang aan een depressie door de dood van Charles, haar oudste zoontje, en brengt de meeste tijd in haar slaapkamer door. Ze krijgt bezoek van dokter Adami, een ziener, die haar met zijn energie probeert te genezen. Charlies vader is zelden thuis.

Charlie en Tobias houden seances waarin ze geesten oproepen. Ze vertellen dat een overleden tante is 'doorgekomen' en heeft verklapt dat hun vader een vriendin had. Ook hebben ze contact gehad met een indiaan en met een overreden kat. Paula is sceptisch maar geïntrigeerd en ze doet mee. De eerste keer roepen ze Oscar Wilde op. Het enige resultaat is een wakkerende kaarsvlam. Een week later proberen ze contact te leggen met Charlies overgrootvader, die gesneuveld is in de Eerste Wereldoorlog. Zijn lichaam is teruggevonden zonder hoofd. Er klinken klopgeluiden.

Paula's moeder vindt het vervelend dat Paula zo vaak afwezig is. Omdat ze op een dag ruikt dat Paula gedronken heeft, denkt ze dat Paula een relatie met een oudere man heeft.

Als Charlie vertelt dat ze weer verhuist met haar familie is Paula heel verdrietig. Ze brengen samen de laatste avond door. Als ze met zijn tweeën in de badkamer zijn en Charlie op de wc zit, begint ze ineens te krijsen: er zit bloed in de wc-pot, dat moet het hoofd van haar overgrootvader zijn. Paula staat doodsangsten uit, totdat Tobias binnenkomt en ze merkt dat ze haar voor de gek houden.

Met een gevoel van vernedering gaat Paula naar huis, waar haar moeder, die haar verdriet ziet, haar met een woordenwaterval probeert op te beuren. Om ervan af te zijn, zegt Paula dat het uit is met haar vriend (die ze niet heeft). In de dagen die volgen wisselen haat en rouw elkaar af.

Ze gaat naar Adami omdat ze informatie wil over Charlies verblijfplaats, omdat ze niet weet waar de familie heen gegaan is. Hij wil haar geen antwoord geven. In plaats daarvan legt hij de tot drie keer toe de schoppenvrouw voor haar. Die voorspelt volgens Adami dat ze vooral nooit aan kinderen moet beginnen, want dat zal haar slecht bekomen.

In het heden rijdt Paula 's middags door de Amstelveense wijk waar Emmy de roofoverval gepleegd zou hebben. Daarna bezoekt ze Adami in het centrum van Amsterdam. Hij zit in een rolstoel en ziet slecht. Paula, die het gevoel heeft dat hij de aanstichter van alles is, verwijt hem dat hij zijn voorspelling niet aan een jong, schoolgaand meisje had mogen doen. Hij herkent haar niet, maar vermoedt dat hij de schoppenvrouw voor haar heeft gelegd. Die voorspelt een mislukt moederschap, een verdorven kind of een onvruchtbare echtgenoot. Hij sommeert Paula angstig te vertrekken en als ze dat niet doet, rijdt hij agressief op haar af. Paula geeft de rolstoel een trap. Adami slaat met zijn hoofd tegen de lijst van een boekenmolen. Het kraakt.

Als ze daarna in het restaurant aankomt waar ze met Oscar heeft afgesproken, zit hij al te wachten. Hij vraagt haar wat er aan de hand is. Ze vertelt dat ze van de galerie af wil die hij haar enkele jaren geleden cadeau heeft gedaan.

Hij zegt dat hij op de hoogte is van het feit dat Emmy niet zijn dochter is en dat zij hem heeft verteld over de roofoverval in Amstelveen. Hij zegt dat, mocht de politie op de stoep staan, ze zullen zeggen dat ze met zijn drieën in Italië op vakantie waren.

Thuis vertelt Emmy aan Paula dat ze een onderzoek deed voor school. Ze wilde de deuren afgaan en doen of ze voor een enquête kwam. Ze wilde turven hoeveel mensen haar binnenlieten en ze dan waarschuwen dat ze dat niet zomaar moesten doen. Maar het was niet gegaan zoals op tv werd verteld: ze had de oude man, een viezerik in haar ogen, niet geduwd en ze had geen juwelen meegenomen.

Paula overdenkt dat Emmy en Oscar sluw zijn, leugenachtig en berekenend, en liefdevol op hun manier. Maar ze zijn wel haar familie, haar gezin dat ze kan maken of breken.

Onderwerpen

Als de jonge Paula een angstaanjagende voorspelling krijgt, blijft deze als een doem boven haar hangen en kleurt haar hele leven. Ze is nog maar een pubermeisje als dokter Adami, een zogenaamde 'ziener' of 'heler', voor haar de kaart legt en haar voorspelt dat als ze kinderen neemt, haar dat zal bezuren. Als ze enige jaren later zwanger raakt, pleegt ze uit angst voor zijn uitspraak abortus. Ze krijgt er spijt van en om de voorspelling te tarten, probeert ze tevergeefs, de dertig gepasseerd en getrouwd, weer zwanger te worden. Ze laat zich dan bezwangeren door een ander dan haar man. Als de daaruit geboren dochter als zestienjarige een misdaad begaat, blijkt dat Paula niet aan de vervloeking heeft kunnen ontsnappen. Ze gaat verhaal halen bij Adami en ontdekt dat andere delen van de voorspelling, die hij toen niet heeft uitgesproken, ook waarheid zijn geworden: een onvruchtbare echtgenoot en een mislukt moederschap.

De vloek van de door Adami gelegde schoppenvrouw speelt ook nog op een ander niveau. De jonge Paula, smoorverliefd op Charlie, geeft zich schoorvoetend over, maar Charlie vernedert haar als ze met haar broer tegen Paula samenspant. Die vernedering herhaalt zich als ook haar man Oscar en haar dochter tegen haar samenspannen.

Motieven

Leugens en geheimen: Paula verzwijgt voor Oscar haar abortus. Ze verzwijgt dat hij niet de vader van Emmy is, dat ze niet méér kinderen wil vanwege de voorspelling van Adami en dat ze helemaal niet gelukkig is met de galerie die hij haar schonk. Maar Oscar weet heel goed dat Emmy niet zijn dochter is. Hij is eerder bekend met Emmy's wandaad dan Paula en verzwijgt dat een tijd voor haar. Paula moet aan zichzelf toegeven dat ze Emmy helemaal niet kent. De malversaties die Oscar misschien pleegt als notaris wil ze niet kennen.
Emmy zwijgt tegen Paula over haar wandaad. Ook loog Paula als pubermeisje tegen haar moeder en tegen Charlie. Paula vertelt haar moeder niets over haar vriendschap met Charlie. Tegen Charlie verzint ze dat bij haar thuis de walgelijke lucht van slachtafval hangt door een krokettenfabriekje, zodat Charlie haar armoedige thuis niet zal zien en haar moeder niet zal ontmoeten. Paula liegt tegen haar klasgenoten over haar omgang met Charlie en tegen Charlie verzwijgt ze haar angst na de seances en liegt ze over een zieke moeder als ze naar huis wil.

De ouder-kindband: Paula heeft een slechte band met haar dochter. Ze vraagt zich af of ze Emmy wel kent. Die band spiegelt zich in de band die Paula zelf met haar eigen moeder had. Haar moeder was een eenvoudige vrouw voor wie Paula zich schaamde en met wie ze haar gevoelens als puber niet deelde. Paula's moeder is vaak afwezig omdat ze zo hard werkt.
Charlies moeder is ook 'afwezig' vanwege haar psychische klachten. Door de dood van haar oudste zoontje is ze er voor haar twee jongste kinderen niet.
De band tussen Oscar en zijn moeder lijkt een stuk beter, hoewel hij wel tegen haar wens in een relatie met Paula aangaat. Dochter Emmy is naar haar vernoemd.
Oscar bewondert zijn schoonmoeder, hij ziet haar unieke eigenschappen en hij zorgt dat ze haar oude dag in een exclusief rusthuis kan slijten.
Hij is dan wel niet de biologische vader van Emmy, toch is de vader-dochterband met haar zo sterk dat zij met haar problemen bij hem komt. Hij is zelfs van plan om haar een alibi te verschaffen.
Emmy’s biologische vader is afwezig. Hij is een Zweed met wie Paula een korte affaire had toen Oscar in het buitenland zat. Paula's eigen vader is ook afwezig. Ze wordt door haar moeder alleen opgevoed. De vader van Charlie en Tobias is meestal aan het werk, maar hij heeft wel grote invloed op het gezin, want zijn werk bepaalt waar het gezin woont.

Misdaad, geweld en de dood: Emmy geeft Adelbert Jaring een duw, waardoor die overlijdt. Dat ze het echtpaar zou hebben bestolen, ontkent ze.
Paula wenst Adami een vreselijke dood toe en geeft hem, net als haar dochter, een flinke duw waarvan de afloop niet bekend is, maar die waarschijnlijk ook ernstige gevolgen heeft.
De overgrootvader van Charlie en Tobias is in de Eerste Wereldoorlog gesneuveld. Charlies oudste broer is voor haar geboorte gestorven. Nu, dertig jaar later, hoort Paula van Adami dat Charlies moeder en Tobias ook zijn gestorven.
Oscars moeder overlijdt aan een val van een paard. Paula's moeder overlijdt aan kanker.

Occultisme, bovennatuurlijkheid: Charlie en Tobias houden seances waarin ze geesten oproepen. Veel succes hebben ze niet en het is niet duidelijk of ze er echt in geloven. Paula staat er argwanend tegenover.
Adami noemt zichzelf een ziener die met zijn energie patiënten zegt te genezen. Hij heeft de geest van Charlies overleden broertje opgeroepen dat voor zijn moeder de boodschap had door te gaan met leven. Voor Paula legt hij de schoppenvrouw, die een mislukt moederschap, een verdorven kind of een onvruchtbare man voorspelt.

Liefde, seksualiteit en ontrouw: Charlie is Paula's eerste liefde. Ze beleeft haar eerste seksuele ervaring met haar. Oscar lijkt oprecht verliefd op Paula en hij trouwt met haar tegen de wil van zijn moeder. Hoe groot Paula's liefde voor hem is, is niet duidelijk. Ze is hem een keer ontrouw, wat resulteert in de geboorte van Emmy.
Paula’s moeder had verschillende relaties en raakte zwaar teleurgesteld in de liefde.

Standsverschillen en schaamte: Paula komt uit een armoedig milieu en schaamt zich daarvoor. Ze wil niet dat Charlie, die uit een rijke familie komt, bij haar thuis komt. Paula schaamt zich ook voor haar moeder. Haar moeder schaamt zich voor haar eenvoudige baan als toiletjuffrouw. Oscars moeder wil niet dat haar zoon met Paula een relatie begint, officieel niet vanwege haar afkomst, maar omdat ze denkt dat Paula mannengek is en ontrouw.

Titel en motto's

De titel verwijst naar de schoppenvrouw die Adami tot drie keer toe in één sessie voor Paula legt. De schoppenvrouw wijst er niet alleen op dat Paula vooral geen kinderen moet nemen, maar hij kan ook verwijzen naar een onvruchtbare echtgenoot of een mislukt moederschap (p. 119). Deze drie voorspellingen komen allemaal uit.

Opbouw

De kleine roman telt 137 pagina's en 15 hoofdstukken. Het perspectief ligt bij Paula, zij treedt op als ik-verteller.

Er zijn twee tijdlagen aan te wijzen: het heden, dat ongeveer 24 uur in beslag neemt (hoofdstuk 1 tot en met 3 en hoofdstuk 12 tot en met 15), en een lange flashback (hoofdstuk 4 tot en met 11) naar de tijd waarin Paula als tiener met Charlie omging, die halverwege december begint en ergens in januari eindigt. Dit moet zich ongeveer dertig jaar geleden hebben afgespeeld.

In hoofdstuk 2 denkt Paula terug aan hoe Oscar haar het hof maakte, aan de onenightstand waaruit Emmy werd geboren en aan de vakantie in Rome afgelopen augustus toen Emmy de overval pleegde. In hoofdstuk 12 is er een flashback naar vier jaar geleden, toen Emmy de galerie cadeau kreeg van Oscar.

Er is één concrete tijdsaanduiding: Paula herinnert zich de brand die hotel Polen in de as legde (p. 42). Dat was op 9 mei 1977. Het is echter niet duidelijk hoever dit zich vóór de ontmoeting met Charlie afspeelt. Het lijkt erop dat Paula toen een stuk jonger was. Als ze toen tien was, zou het 1984/1985 kunnen zijn als ze met Charlie omgaat. De jongste tijdlijn speelt zich dan af in 2015.

Zowel heden als verleden in de roman is bijna helemaal in Amsterdam gesitueerd. Met haar moeder woonde Paula in een volksbuurt op een schamele verdieping vol goedkope rommel.

Charlie woonde in een monumentaal pand aan de Keizersgracht, voor een symbolisch bedrag van een neef gehuurd. Paula is onder de indruk van het stoffen behang, de schilderijen, de schouw en de spiegel, maar ze ziet ook de kale tapijten, het gebarsten marmer en de kroonluchters met lampen die niet allemaal branden. Ze symboliseren voor haar de besloten wereld van Charlie en haar familie. Het pand is nu opgesplitst in appartementen.

Adami woont en woonde in een wevershuisje in de Noorderstraat. Hij hield praktijk in een duistere kamer, vol bruin en rood, met een boekenmolen vol leren banden, kaarsen en een zoete karamelgeur. Dertig jaar later is er niet veel veranderd. Een stemmige lamp is vervangen door een strakke leeslamp en er staat een kleine tv op de boekenmolen.

Met Oscar woont Paula in een villa op 'de meest exclusieve locatie in Zuid'. Als kind bedenkt Paula dat de etage waar ze met haar moeder woont meermalen in één van de vertrekken van de Keizersgracht past. Als volwassene maakt ze dezelfde vergelijking tussen die etage en de villa waar ze nu woont.

Haar galerie bevindt zich in een hoekpand bij de Koninginneweg.

De roofoverval vindt in Amstelveen in de Fideliolaan plaats, een straat vol rijtjeshuizen met voortuintjes.

Personages

Paula is achter in de veertig. Ze groeide in een armoedig milieu op. Haar moeder voedde haar alleen op. Als puber schaamde Paula zich voor haar. Van jongs af aan liegt ze tegen iedereen. Door Charlies bedrog durft ze zich niet meer echt open te stellen in latere relaties. Ze houdt Oscar op een afstand, dochter Emmy kent ze niet echt.

Paula's moeder noemt zichzelf 'medewerkster bij Américain', maar is daar slechts toiletjuffrouw. Ze is dol op alles met pantermotief en tot Paula's schaamte kleedt ze daar het hele huis mee aan, van kleding tot beddengoed, van koffiekop tot kussen. Als ze haar mond opendoet, komt er een spraakwaterval uit vol zinnen die eindeloos door stromen. Ze werkt veel en betreurt het dat ze Paula zo weinig ziet. Dat die zich voor haar schaamt, heeft ze niet door. Ze is dol op schoonzoon Oscar, die ze voor zich weet te winnen. In de liefde is ze zwaar teleurgesteld.

Oscar van Pabst maakt Paula op een ouderwetse manier het hof. Hij is als vijftiger nog steeds een aantrekkelijke man, maar doet alsof hij de aandacht van andere vrouwen niet opmerkt. Hij is notaris en waarschijnlijk niet helemaal zuiver op de graat. Paula noemt hem gelijkmoedig, wellevend, ernstig, doortastend en hoffelijk. Met Emmy heeft hij een sterke band.

Emmy (16), Paula's dochter, is een blond, intelligent, ondernemend meisje. Ze liegt haar ouders voor. Haar moeder neemt ze niet in vertrouwen.

Dokter Adami, echte naam Adam Inzberg, noemt zichzelf ziener. Hij kan mensen genezen, doet voorspellingen aan de hand van kaarten en heeft contact met geesten. Hij ziet er oosters uit in een Chinees jasje en met verschillende ringen aan zijn vingers. Als Paula hem leert kennen, is hij in de veertig. Dertig jaar later is hij een oude, slechtziende man in een rolstoel geworden.

Charlie Weber is een androgyne verschijning. Omdat haar ouders 'afwezig' zijn, kan ze doen wat ze wil. Ze heeft een sterke band met haar broer. In hoeverre haar gevoelens voor Paula oprecht zijn, is aan de lezer om uit te maken.

Tobias is Charlies drie jaar oudere broer. Charlie noemt hem 'mijn gekke broer'. Hij heeft een troon getimmerd, zit daarop en luistert naar muziek van Wagner. Hij heeft zijn middelbare school afgerond en mag nu even niets doen van zijn moeder voor hij gaat studeren. Hij heeft belangstelling voor het occulte.

Isabel, Charlies moeder, kan zich niet over de dood van haar tweede zoon heen zetten. Ze brengt haar tijd voornamelijk in haar slaapkamer door en laat haar kinderen aan hun lot over.

Adelbert (Aart) en Gesina Jaring zijn oude, naïeve mensen die Emmy binnen laten en dat zwaar moeten bekopen.

Taal en stijl

De jongste tijdlijn, uitgezonderd hoofdstuk 1, is in de tegenwoordige tijd opgetekend. De flashbacks en herinneringen staan in de verleden tijd.

Van Keulen heeft een soepele, beeldende stijl, met elk woord goed gekozen en op de juiste plaats. Met details weet ze sferen en milieus op te roepen. Zo snoept Paula bijvoorbeeld van de parmezaan (p. 6) en maakt Oscar een barolo (p. 129) open.

Van Keulen spreekt alle zintuigen aan. Veelvuldig gebruik van dialogen, die natuurlijk van toon zijn, wisselt ze af met overpeinzingen en actie. Hier en daar doet de taal poëtisch aan: 'en even knijpt de tijd dicht' (p. 110). Paula noemt Charlies moeder een 'vrouw van porselein' (p. 72). Van Keulen gebruikt personificaties als 'De bril kijkt het aan van onder de bank' (p. 120).

Paula's moeder spreekt in zinnen zonder einde. Van de hak op de tak rijgt ze de zinnen aan elkaar. Op dezelfde manier spreekt haar kleindochter Emmy. Charlie noemt haar ouders 'pappie' en 'mammie'. Tobias vlecht Duitse woorden door zijn taalgebruik. Adami neemt woorden in de mond als de 'kosmische wereld', het 'stoffelijke en onstoffelijke', het 'etherische' en 'fysieke lichaam' (p. 95).

Verband met andere boeken van de auteur

Mensje van Keulen debuteerde in 1972 met de novelle Bleekers zomer en werkt sindsdien gestaag aan een oeuvre dat inmiddels uit meer dan veertig titels bestaat. Haar meeste werk is klein van omvang.

Met haar debuut wandelde de gewone mens, in een vaak grauwe en beklemmende omgeving, de literatuur binnen. De fabrieksarbeider Bleeker vond opvolgers in onder anderen een schoonmaakster in Van lieverlede (1975), een slager in Engelbert (1987) en in Schoppenvrouw in een toiletjuffrouw met haar dochter. De dochter ontworstelt zich hier aan het grauwe leven, maar haar omgeving blijft beklemmend. Vanaf haar debuut plaatste Van Keulen haar personages in een realistische wereld.

Moeder-en-dochterrelaties zijn onderwerp in Van lieverlede (1975) en in het autobiografische Olifanten op een web (1997). Over bedrog en overspel schreef Van Keulen al in Overspel (1982) en in De gelukkige (2001). Bloed speelt vaak een prominente rol in haar werk, zoals ook in Schoppenvrouw. Moordzuchtige neigingen komen al voor bij twee jonge zusjes in De rode strik (1994). In Liefde heeft geen hersens (2012) verdenkt een moeder haar zoon van moord.

 

Achtergrondinformatie

Speelkaarten zijn waarschijnlijk afkomstig uit China. In de zestiende eeuw werden ze al gebruikt om de toekomst mee te voorspellen. Tijdens de achttiende eeuw was het een ware rage.

In het klaslokaal van Paula en Charlie hangen prenten van Macbeth en Banquo bij de drie heksen en van Ophelia (p. 36). In Macbeth van Shakespeare (1564-1616) voorspellen drie heksen de toekomst aan Macbeth en zijn vriend Banquo. Macbeth zal koning van Schotland worden. Voor Banquo's nageslacht is hetzelfde weggelegd. Deze voorspellingen hebben bloederige gevolgen. Ophelia is een personage uit Hamlet. Ze is de dochter van Polonius. Als Hamlet haar vader vermoordt, verliest zij haar verstand. Ze verdrinkt in een ondiepe beek onder verdachte omstandigheden.

Hotel Polen (p. 42), gelegen tussen de Kalverstraat en het Rokin, brandde op 9 mei 1977 tot de grond toe af. Er vielen 33 doden en 21 zwaargewonden. Er vielen zoveel slachtoffers doordat het hotel een houten constructie had, er weinig vluchtwegen waren en er geen blusmateriaal voorhanden was. De oorzaak van de brand was niet vast te stellen. Mogelijk was er sprake van een sluimerend brandje in een onder het hotel liggende meubelzaak. Een andere theorie is dat de brand gesticht zou zijn door inbrekers die hun sporen probeerden uit te wissen.

Voor wie meer wil weten

Voor wie meer wil weten

Recensies:
- Eykhout, Koen. 'Zit je toch weer met schoppenvrouw'.
In: Dagblad de Limburger, 1 maart 2016.

- Houwelingen, Bo van. 'Geraffineerd vlecht Mensje van Keulen de gebeurtenissen uit verleden en heden in elkaar'.
In: de Volkskrant, 13 februari 2016.

- Jaeger, Toef. 'Het zal je kind maar zijn'.
In: NRC Handelsblad, 12 februari 2016.

- Moll, Maarten. 'Dit gebeurt er als er een doem boven je hangt'.
In: Het Parool, 18 februari 2016.

- Peppelenbos, Coen. 'Een dochter als dader'.
Op: tzum.info , 2 maart 2016.

- Ruyters, Jann. 'Tussen volksbuurt en kouwe kak'.
In: Trouw, 6 februari 2016.

- Schut, Lies. 'Eeuwig schipperen'.
In: Opzij, 17 februari 2016.

- Vries, Joost de. 'Een blik in de spiegel'.
In: De Groene Amsterdammer, 11 februari 2016.

- Vullings, Jeroen. 'De Letteren'.
In: Vrij Nederland, 30 januari 2016.

- Ziarczyk, Erik. 'Ons leven is getekend, dat is wat ik weet'.
In: De Tijd, 5 februari 2016.

 

Mening

ja chaotische verhaal. Er zijn veel relaties in het verhaal betrokken die allemaal een eigen mening en character hebben. Zijn erg gevormde personages met veel eigenschappen. Er is veel aan het verhaal dat niet juist is. Hiermee bedoel ik te zeggen dat er veel bedrog plaats vindt in het verhaal. Ik zelf hou niet van dat soort drama. Want het haalt mij van het verhaal af. Ik weet eigenlijk niet zo goed wat het hele doel van het verhaal is. En waaraom het geschreven is. Maar uiteindelijk geeft al dat bedrog toch wel spanning toe aan het verhaal. En ook hoe de personages er zo mee omgaan. Al dat bedrog geeft mij als lezer wel een soort van druk. Zo van wees gewoon eerlijk tegen Oscar over de arbortus en zogenaamd zijn kind. Ik hou niet van zo'n druk ik wil gewoon eigenlijk iets simpels lezen. 

 

Het is geen moeilijke tekst kwa taal stijl. Soms zaten er soepele zinnen in maar uiteindelijk is het boek met vooral drama.