Max Havelaar - Multatuli

Samenvatting

Max Havelaar begint in Amsterdam, bij de koffiehandelaar Batavus Droogstoppel, die de lezer vertelt over het boek dat hij aan het schrijven is. Droogstoppel vertelt ons over zijn geschiedenis en zijn heden. Dan begint Droogstoppel aan het verhaal dat de aanleiding tot het boek was. Toen Droogstoppel een keer door de Kalverstraat liep kwam hij een man tegen, die een oud schoolgenoot van hem bleek. Deze man krijgt geen naam, hij wordt Sjaalman genoemd, naar de sjaal die hij had omgeslagen. Zijn uiterlijk is nogal verwaarloosd, een goede reden voor Droogstoppel om de man niet te mogen. Sjaalman laat een pak met papieren achter voor Droogstoppel. Het bevat uiteenlopende documenten, waarvan sommigen Droogstoppel wel aanspreken. Hij wil ze graag laten uitgeven, maar omdat hij zelf geen tijd hiervoor heeft, zet hij zijn stagiair Stern aan het werk.

In het vijfde hoofdstuk is niet langer Droogstoppel aan het woord, maar Stern. Hij schrijft het verhaal van de nieuwe assistent-resident Max Havelaar. Havelaar vertelt over zijn belevenissen op Java, en de onrechtvaardigheden die er gebeuren. Verder staat zijn toespraak tot de hoofden van Lebak genoteerd.

De hoofdstukken negen en tien brengen ons terug bij Droogstoppel die niet te spreken is over het tot nu toe geschreven boek. Ook laat hij duidelijke merken dat hij vindt dat de Javanen zelf schuld hebben aan hun armoede. Vervolgens gaat het verhaal weer terug naar Indië, waar Havelaar een Controleur en een Commandeur op bezoek heeft. Hij vertelt hen een verhaal over de Javaanse Adinda en Saïdjah. Het verhaal loopt slecht af, beide kinderen sterven door het geweld. Hij legt uit dat hoewel het verhaal fictie is, er wel een kern van waarheid in zit. Havelaar wil graag optreden, maar zolang de regent op vrije voeten is, durven de burgers niet tegen hem te getuigen; een impassé. Ondertussen is Droogstoppel er nog steeds van overtuigd dat deze gebeurtenissen verdraaid zijn, en mensen zoals Sjaalman alleen maar over anderen mopperden zodat hun eigen falen minder in het licht zou staan.

Havelaar wordt nog steeds niet gehoord, niet bij de gouverneur-generaal, en ook niet bij zijn hoogste baas. Hij heeft inmiddels ontslag genomen, maar tevergeefs

Dan neemt ineens Multatuli de pen over van Stern. Hij houdt een slotrede waarin hij eindelijk kan zeggen wat hij wil zeggen. Het is een oproep aan de regering en de koning om iets de veranderen aan de afschuwelijke situatie in Indië.

Opvallend is de vertellerswisselingen. Er is het verhaal van Droogstoppel de koffiemakelaar, het verhaal over hoe het boek tot stand is gekomen. Dan is er het verhaal dat de stagiair Stern schrijft, het verhaal van Havelaar, de assistent resident in Indië. En dat als laatste stuurt Multatuli iedereen de laan uit om zelf te schrijven. Ook wordt het duidelijk dat Sjaalman en Havelaar één en dezelfde man zijn. Sjaalman heeft Stern geholpen bij het schrijven van het boek, en Sjaalmans Pak wordt geregeld Havelaars Aantekeningen genoemd. Van Havelaar wordt gezegd dat hij veel geleden heeft. Multatuli: ‘ik die veel gedragen heb’. Niet alleen zijn Sjaalman en Havelaar dezelfde persoon, ook zijn zij Multatuli. Eduard Douwes Dekker schrijft het boek vanuit eigen ervaringen; zo krijgt het een autobiografische randje.

Historische context

Intentie

Dekker wilde maar één ding bereiken. Dat de toestand in Indië aangepakt en veranderd zou worden. Omdat er al brochures genoeg bestonden over het onderwerp besloot Dekker het anders te doen. Hij schreef een roman die eindigt in een klacht. Hij heeft hiervoor gekozen omdat men het verhaal zodoende als zoete koek zou slikken, terwijl het toch een serieuze zaak was.

Ontvangst in de maatschappij

Max Havelaar werd ontzettend kritisch ontvangen. Tot op heden bestaat er een hevige discussie tussen voor- en tegenstanders. Deze discussie bestaat voornamelijk uit de vraag in hoeverre feit en fictie elkaar hier overlappen. Voor de lezer, die zelf nooit in Indië geweest is, is het moeilijk uit te vinden wat de waarheid is, en waar Douwes Dekker de zaken heeft verzonnen om zijn punt sterker te maken. Hiernaast leefde ook nog de vraag in hoeverre Douwes Dekker zelf goed gehandeld heeft als resident. Hij had absoluut geen respect voor zijn meerderen, en zou geen kennis hebben gehad van het lokale gewoonterecht. Hoewel Douwes Dekker wel gelijk had over het onrecht in Indië, kon men hem moeilijk prijzen omdat hij zich zo slecht gedroeg tijdens zijn tijd daar.

Nederlandse opinie over Indië

Direct na de uitgave van het boek brak er al een discussie over los. Er waren veel mensen die het eens waren met Multatuli, en zodoende het bestuur bekritiseerden. Toch heeft Multatuli hierover zelf gezegd dat hij teleurgesteld was in de reactie van het volk. Hij vond namelijk dat er, hoewel er veel over het boek gesproken werd, veel te weinig met de gegeven informatie werd gedaan. Multatuli werd niet in eer hersteld, ook al had deze hier op gehoopt. Toch is de situatie in Indië verbeterd; het zo door Multatuli verafschuwde cultuurstelsel werd rond 1870 afgeschaft en, hoewel de Atjeh-oorlog hieraan vooraf moest gaan, zijn er veranderingen gekomen. Max Havelaar heeft een algemeen schuldgevoel gecreëerd bij de Nederlandse burger en er wordt zelfs gezegd dat dit het boek is dat een einde aan het kolonialisme heeft gemaakt.

Romantiek – realisme

De Romantiek was het antwoord op de Verlichting. Waar in de Verlichting alles om het ratio draaide, ging het tijdens de Romantiek om het individu, de verbeelding, en het gevoel. We zien in een aantal dingen terug dat Max Havelaar een romantisch boek is. Zo is de bron van het boek, het pak van Sjaalman, fictief. Ook de schrijvers van het verhaal, Droogstoppel en Stern, zijn fictieve figuren. In de Verlichting was vrijwel alle literatuur waarheid. Verder geeft de titel iets voor ons weg. De volledige titel van het boek is immers Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandse Handelsmaatschappij. Hier geeft het woordje of aan dat de lezer zelf een keuze heeft te maken. Of hij aan de kant van Havelaar staat, of aan de kant van de koffieveilingen, die baat hebben bij de slavernij? Verder is het personage van Havelaar erg romantisch. Hij heeft grote, irrealistische dromen over de redding van de inlanders. Een ander kenmerk van de romantiek is de focus op natuur en in Max Havelaar wordt de natuur op verschillende plekken uitgebreid beschreven. Verder is Havelaar in het boek echt een individu, die voor zijn eigen mening uitkomt. Of eigenlijk is Douwes Dekker het individu.

Toch is Max Havelaar niet alleen een romantisch boek. Het heeft ook realistische trekjes. Hoewel het realisme een tegenreactie op de romantiek was, kan een boek dus van beide stromingen kenmerken hebben. Het belangrijkste kenmerk van het realisme is dat de werkelijkheid zo goed mogelijk wordt weergegeven. Dit heeft Douwes Dekker zeker geprobeerd met zijn boek. De échte werkelijkheid weergeven, namelijk dat de Javaan wordt mishandeld!

 

Eigen mening

Het boek viel heel erg tegen! Sterre Ploegmakers (ook uit onze klas) had me aangeraden om dit boek te lezen. Ze zei dat het echt een heel leuk boek was. Omdat zij geschiedenis een heel leuk van vond snapte ik dat, en om haar een plezier te doen las ik dit boek. Sterre dat het boek zo'n goede naam had gegeven dacht ik dat dit een meesterwerk was, wat het uiteindelijk in mijn ogen niet bleek te zijn. Daarmee wil ik niet zeggen dat het geen goed boek. Het boek was ook heel anders dan ik had verwacht, veel wisselingen van vertellers en een aantal sub-stories. En nog een tip voor "Max Havelaar": vertel nooit aan iemand dat je verhaal verzonnen is als je moet uitleggen hoe de situatie is.