Stap 2

Plafond Planetarium

Planetarium van Eise Eisinga
Eise Eisinga wil laten zien dat de voorspelling dominee Alta onzin is. Hij krijgt het idee om ons zonnestelsel op schaal na te bouwen in de woonkamer van zijn huis in Franeker. Zo is voor iedereen duidelijk hoe de planeten in werkelijkheid ten opzichte van elkaar bewegen. Hij schildert het plafond van zijn woonkamer blauw. Dat is het heelal. In het midden schildert hij de zon. Rond de zon zaagt hij cirkels uit, de banen van de planeten. Schaalmodellen van de aarde, Venus, Mercurius, Mars, Jupiter en Saturnus hangen elk in hun eigen baan. Een raderwerk op de zolder boven de woonkamer zorgt dat alles beweegt. Het bestaat uit houten hoepels en schijven en heeft tienduizend handgesmede spijkers als tanden. Een slingerklok en negen gewichten drijven alles aan. Dit alles zorgt ervoor dat de planeten in het planetarium in dezelfde tijd rond de zon bewegen als de echte planeten. Mercurius bijvoorbeeld in 88 dagen, de aarde in een jaar en Saturnus in meer dan 29 jaar.
In 1781 is het planetarium klaar. Eisinga heeft er dan zeven jaar aan gewerkt. Het verhaal van het planetarium gaat het hele land door. In 1825 komt koning Willem I in Franeker op bezoek en is zo onder de indruk dat hij het wil kopen. Hij wil een gulden betalen voor elke spijker die in het planetarium zit. Het levert Eisinga 10.000 gulden op, een enorm bedrag in die tijd. Wel moet hij beloven dat iedereen mag komen kijken en dat hij uitleg geeft. In 1859 geeft de koning het planetarium aan de stad Franeker.

Het huis van Eise Eisinga is tegenwoordig een museum. En tot op de dag van vandaag toont het planetarium de actuele stand van de planeten.

Bekijk nu het videofragment.

Video: Kaaskoppen en waterlanders (van 5:46 tot 12:15)

Via deze link kun je de planeten in het planetarium zien bewegen (400.000 keer versneld!)

Vraag:
Waarom vind je de planeten Uranus en Neptunus niet in Eisinga’s planetarium?