Voorbeeld 2

dit is een voorbeeld van kenmerkend aspect 45: De verdeling van de wereld in twee ideolo-gische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog, en 47: de eenwording van Europa.

Marshallplan (1947)

Hulp èn eigenbelang

Het Marshallplan was meer dan een hulpprogramma.
Het voorstel dat minister van buitenlandse zaken George Marshall deed namens de regering van de VS, was er zeker ook op gericht de Europese landen te ondersteunen bij de wederopbouw na de verwoestende Tweede Wereldoorlog. Maar het ging niet over liefdadigheid, maar om handelsbelangen en machtspolitiek. Een citaat uit de inleiding:

"Voor de bevordering van de wereldvrede en voor het algemene welzijn, het nationale belang en de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten door economische, financiële en andere maatregelen die nodig zijn om in het buitenland de voorwaarden in stand te houden voor het voortbestaan van vrije instellingen en die overeenstemmen met de handhaving van de kracht en de stabiliteit van de Verenigde Staten."

De politieke aspecten
Het Marshallplan past bij de veranderde rol die de VS wilden spelen in de wereld na de overwinning op het Derde Rijk en met het oog op de dreiging van een nieuwe wereldoorlog. Het isolationisme maakte plaats voor een actieve rol op het wereldtoneel. Hierbij was een belangrijk doel containment: het indammen van het communisme. President Truman had kort voor het plan zijn Truman-doctrine geformuleerd: de VS steunen elk land dat zich bedreigd voelt door opdringend communisme. Die steun kon militair zijn, maar ook economisch. Communisme was vooral aantrekkelijk in arme landen, was de redenering. Met meer welvaart zouden de Europese landen ook weer interessante handelspartners worden voor de VS.
De Marshallhulp sloot dus goed aan bij de containment-politiek en de handelsbelangen van de VS.

De voorwaarden

Een spottende prent uit 1947 over de (economische)
hulp van de VS aan het niet communistische West-Europa

De VS legden hun plan ook voor aan de communistische landen waaronder de Sovjet-Unie. Maar minister Molotov wees de plannen resoluut van de hand. Ze zouden de soevereiniteit van de deelnemende landen aantasten, met andere woorden: landen die de Marshallhulp accepteerden, zouden ook politiek volledig aan de leiband van de VS gaan lopen. Op de conferentie in Parijs waar Europese landen werden uitgenodigd, ontbraken de communistische landen dan ook. De Marshallhulp zorgde dus voor een verdere groei van de tegenstellingen tussen oost en west tijdens de Koude Oorlog.

De samenwerking

Om de Marshall-hulp te verdelen en te organiseren, moesten de deelnemende Europese landen samenwerken en een gezamenlijk herstelplan indienen. Dat was niet vanzelfsprekend: ook Duitsland zou hulp krijgen, en dat werd zo vlak na de oorlog niet zomaar geaccepteerd. In Nederland was er veel discussie over: was het wel verstandig om mee te werken aan een sterk Duitsland? Maar toen de Koude Oorlog op gang kwam, verschoof die angst al snel naar het oosten en stemde ook ons land in met deelname aan het Europees Herstelplan.
De Marshallhulp gaf dus ook een aanzet tot samenwerking tussen Europese landen, ook met voormalige vijanden zoals Duitsland. Die samenwerking zou uiteindelijk uitgroeien tot de EU.

De resultaten

Inmiddels waren veel landen en ook Nederland al voor de komst van de Marshall-goederen op eigen kracht overeind gekrabbeld: de economie was in 1948 weer op het peil van voor de oorlog. Het is dus niet zo dat Europa zonder Marshallhulp in armoede was blijven steken. De betekenis van het Marshallplan is veel meer geweest dat het een begin was van economische samenwerking op Europees niveau en een versterking van de samenwerking met de VS. Zestien landen deden mee en dienden hulpverzoeken in ter waarde van 22,4 miljard dollar. Het Amerikaanse congres stemde uiteindelijk in met dit plan. Uiteindelijk werd er 13 miljard dollar uitgekeerd, waarvan 20% als lening. De hulp had zeker effect: het bruto nationaal product van Europa groeide in vier jaar van 120 tot 159 miljard dollar.