Voorbeeld 1

Dit is een voorbeeld van kenmerkend aspect 37: De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie, en 45: De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende drei-ging van een atoomoorlog.

Bestorming van Felix Meritis in Amsterdam (1956)

In 1956 was Stalin drie jaar dood. Zijn opvolger Chroesjtsjov hield een toespraak waarin hij afstand nam van de persoonsverheerlijking en de onderdrukking door Stalin.
Ook in de satellietstaten begonnen mensen nu te hopen op een minder streng regime. In Hongarije begon zelfs een spontane opstand tegen de Sovjetoverheersing. De opstand breidde zich snel uit toen die steun kreeg van een deel van het leger. De regering werd tot aftreden gedwongen en er kwam een leider aan het roer: Imre Nagy, die de Hongaren meer vrijheid wilde toestaan en de banden met Moskou losser maken. De Sovjet-Unie reageerde aanvankelijk kalm en beloofde zelfs spoedig de aanwezige troepen terug te trekken. Maar het liep anders.

Op 3 november 1956 vielen troepen van het Warschaupact Hongarije binnen, op weg naar Boedapest. De stad werd omsingeld door tanks. In de stad werden wapens uitgedeeld om zich tegen de tanks te verdedigen. In de straten werd wanhopig gevochten. De regering deed een dramatische oproep via de radio aan het buitenland: kom ons te hulp!

Maar er kwam geen hulp. De westerse mogendheden wilden zeker geen Derde Wereldoorlog riskeren door zich te mengen in gebeurtenissen binnen de invloedssfeer van de Sovjet-Unie. Bovendien werd het nieuws in die dagen volledig beheerst door de Suez-crisis. Intussen leidde de brute onderdrukking van het Hongaarse vrijheidsstreven wel tot grote woede in de westerse landen.

Ook in Nederland werd vol ongeloof naar de radio geluisterd (en gekeken naar de journaaluitzendingen op de televisie, die vijf jaar eerder zijn intrede had gedaan). Radioverslaggevers vertelden wat ze zagen op straat in Boedapest, waar de bevolking het met molotovcocktails en geweren opnam tegen geregelde troepen met tanks. In veel steden gingen mensen de straat op om te demonstreren tegen het communistische geweld.

demonstranten gooien stenen naar het partijbureau
van de CPN in Amsterdam

Aan de Keizersgracht in Amsterdam was juist een dansavondje aan de gang van de jonge communisten op de eerste verdieping van het deftige gebouw Felix Meritis, waar ook het partijbestuur van de CPN was gevestigd en waar het communistische dagblad De Waarheid werd gedrukt. Het duurde niet lang of een boze menigte verzamelde zich bij dit 'rode bolwerk' en verschillende demonstranten schreeuwden anticommunistische leuzen en begonnen met stenen de ramen in te gooien.

Ook aan de achterzijde van het gebouw verzamelden zich demonstranten die het voorzien hadden op de persen van De Waarheid. Maar de jonge communisten in het gebouw vormden een verdedigingslinie en hielden de aanvallers op een afstand, onder andere door flesjes frisdrank vanaf het dak op de omstanders te gooien. De leider van de CPN vroeg tevergeefs de burgemeester om hard optreden van de politie om de aanvallers van Felix Meritis te verdrijven, maar deze voelde daar niet voor. Pas toen de CPN-leider dreigde zijn mensen een aanval op het Telegraaf-gebouw te laten uitvoeren (De Telegraaf stond bekend als een 'rechtse' krant), kwam er in de dagen daarna meer actie van de kant van de politie.

Die nacht om drie uur werd De Waarheid gewoon gedrukt. De voorpagina stond vol nieuws over de Suezcrisis.

De bestorming van Felix Meritis is een voorbeeld hoe in westerse landen waaronder Nederland de afkeer van het communisme groeide door gebeurtenissen tijdens de Koude Oorlog, en van de rol die de media daarin speelden.