Voorbeeld 1

Dit is een voorbeeld van kenmerkend aspect 38: Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme, 45: De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog, en 48: De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.

Praagse lente (1968)

Plaats:
Tsjecho-Slowakije, hoofdstad Praag.

Achtergrond:
Tsjecho-Slowakije was na de Eerste Wereldoorlog gevormd uit onderdelen van het voormalige Oostenrijk-Hongarije. Sudetenland, het grensgebied waar veel etnische Duitsers leefden, werd onderwerp van Hitler's agressieve Heim ins Reich-politiek. Tijdens de Conferentie van München werd dit gebied opgegeven aan Duitsland in ruil voor vrede (de appeasementpolitiek). Tsjechië werd spoedig daarna helemaal geannexeerd en Slowakije werd een Duitse marionettenstaat. In Tsjechië was veel woede over "het verraad van München". Dat bleek in 1945. Het land werd toen bevrijd en weer verenigd en er kwam weer een democratische republiek met een meerpartijenstelsel. Deze regering was nogal antiwesters, door het verraad van München. Toen het land in 1947 wilde meedoen aan het Marshallplan, eisten de VS dat de regering zijn antiwesterse houding op zou geven en zich losmaken van de Sovjet-invloedssfeer. De Sovjet-Unie verbood Tsjecho-Slowakije dit te doen. De Tsjechische communisten pleegden in 1948 bomaanslagen en forceerden een éénpartijstaat, vermoordden de niet-communistische minister Masaryk en daarna werd het land een satellietstaat van Moskou. Maar in de jaren '60 had het een relatief succesvolle economie en waren er meer vrijheden dan in andere satellietstaten, zodat Moskou de ontwikkelingen in het land extra in de gaten hield.

Gebeurtenissen:

Alexander Dubček

April 1968: de nieuwe, gematigde communistische partijleider Dubcek kondigt een nieuwe politieke koers aan, genaamd "socialisme met een menselijk gezicht." In de praktijk betekent dit, dat de censuur wordt losgelaten en er vrijheid van meningsuiting komt. De persvrijheid opent in de Tsjecho-Slowaakse media de sluizen voor een golf van kritiek op de Sovjet-Unie.

Mei 1968: Dubcek wordt in Moskou op het matje geroepen om zijn beleid te verdedigen. In dezelfde maand worden de eerste Sovjettanks in Tsjecho-Slowakije gesignaleerd.

Juni 1968: verschijning van het Manifest van 2000 woorden waarin de strenge communisten de schuld krijgen van alle misstanden in het land. In Moskou wordt gevreesd voor een besmettelijk effect van de Praagse Lente op andere satellietstaten. Juli 1968: de Sovjet-Unie en de andere landen van het Warschaupact eisen in een brief dat de hervormingen worden teruggedraaid en dat de Tsjechische communisten weer in de pas gaan lopen.

Begin augustus 1968: Sovjetleider Brezjnev maakt plannen om in te grijpen, maar polst vooraf het westen of daar een reactie zou volgen. Dit is niet het geval.

20/21 augustus 1968: Sovjettanks bezetten de hoofdstad Praag. 150.000 troepen van het Warschaupact trekken het land binnen.

September 1968: de regering wordt naar Moskou overgebracht.

Oktober 1968: de regering geeft toe, alle hervormingen worden teruggedraaid. Een groot deel van de troepen wordt teruggetrokken.

Jan Palach

Januari 1969: uit protest tegen het onderdrukken van de Praagse Lente schrijft de student Jan Palach een brief waarin hij eist dat de censuur en onderdrukking weer worden opgeheven. Een citaat: “Mij viel het lot de eer te beurt de eerste fakkel te zijn. Als binnen vijf dagen niet aan onze eisen tegemoet is gekomen, dat wil zeggen voor 21 januari 1969, en als het volk ons niet voldoende steunt (door een staking van onbepaalde duur), dan zullen nieuwe fakkels ontbranden.” Op 16 januari steekt hij zichzelf in brand op het Wenceslasplein in Praag (niet ver daar vandaan was eeuwen eerder de kerkhervormer Jan Hus op de brandstapel zijn leven geëindigd). Tien andere studenten volgen later zijn voorbeeld.


April 1969: Dubcek wordt vervangen door Husak als politiek leider. Hij gaat over tot zuiveringen in de partij, alle gematigde hervormers worden aan de kant gezet.

1989: na de val van de Muur en de opening van het IJzeren Gordijn keert Dubcek terug in de Tsjechische politiek.

Betekenis:
De Praagse Lente is een voorbeeld van de manier waarop tijdens de Koude Oorlog de satellietstaten van de Sovjet-Unie tot gehoorzaamheid werden gedwongen, tegen de wil in van een groot deel van de bevolking en de gematigde krachten binnen de communistische partij, en zonder dat de westerse regeringen wilden ingrijpen - het gevaar van een nucleaire oorlog werd erger gevonden dan de onderdrukking van een enkel land.