Stap 2: Transportband van de oceaan

Het water in de oceanen is eeuwig in beweging, de oceanische circulatie. Dat kon je al zien aan de vloot met plastic eendjes en aan de satellietbeelden in de animatie ‘Perpetual Ocean’ van Stap 1. Maar bij beide voorbeelden kun je niet zien dat de zeestromen verdeeld zijn in bovenstromen en onderstromen.

Het patroon van zeestromen wordt in grote lijnen gestuurd door de draaiing van de aarde, bepaalde windsystemen en de ligging van de continenten.
De wind sleept het water mee en dat veroorzaakt driftstromen. Als de wind veel water opstuwt langs de kust en de driftstromen veel water verplaatsen, ontstaan er compensatiestromen. Kouder water uit diepere lagen welt langs de kusten omhoog.

Drukverschillen, die bijvoorbeeld ontstaan door verschil in watertemperatuur, veroorzaken een gradiëntstroom. Door de draaiing van de aarde krijgt een bestaande stroming een afwijking mee naar links (zuidelijk halfrond) of rechts (noordelijk halfrond) die bekend staat als het Coriolis-effect.

De boven- en onderstromen worden beïnvloed door twee andere factoren: temperatuur en zoutgehalte.

Temperatuur
De zee wordt opgewarmd door de verhitting van de zon.
De bovenste laag water (tot 100 meter diep) is veel warmer dan de diepere lagen.
Door de uitzetting van de verwarmde bovenlaag wordt het water minder dicht.
Hoe warmer het water hoe minder dicht.
En hoe kouder het zeewater, hoe dichter en zwaarder het wordt.
Koud en zwaar water zinkt naar beneden.

Zoutgehalte
Ook het zoutgehalte heeft invloed op de dichtheid van het water.
Hoe hoger het zoutgehalte, hoe groter de dichtheid en hoe hoger het gewicht van het water.

Beide verschijnselen versterken elkaar. We spreken dan ook van een thermohaliene circulatie; (thermo = temperatuur, halien = zoutgehalte).

Een oppervlaktestroom is meestal een warme zeestroom, een diepwaterstroom is meestal een koude zeestroom.
De Golfstroom, een warme zeestroom, is een van de vele zeestromen en wellicht de bekendste. Dat ‘warm’ moet je niet al te letterlijk nemen, zo warm is het water voor de Noorse kust niet.

 

We kennen meer dan veertig verschillende zeestromen* die allemaal met elkaar in verbinding staan; daarom spreken we ook van een ‘circulatie’.
* Zie ook https://nl.wikipedia.org/wiki/Zeestroom#Zeestromen

Een sterk versimpelde weergave van de thermohaliene circulatie vind je hieronder:

Omdat de thermohaliene circulatie wat weg heeft van een transportband noemt men de thermohaliene circulatie ook wel de ‘transportband van de oceaan’, maar het is wel een heel trage band. Wetenschappers schatten dat een volledige circulatie enkele eeuwen duurt.

De video zet het nog eens op een rijtje:

In de video wordt gezegd: “een enorme watermassa zinkt als een baksteen naar de bodem!”
Dit proces waarbij koud en zout water zinkt en de thermohaliene circulatie op gang wordt gebracht, noemen we ook wel de diepwaterpomp.