De aanslag- Harry Mulisch

Titel: De Aanslag

Auteur: Harry Mulisch

Pagina: 236 pagina's 

Genres: oorlogsroman, psychologische roman

Ruimte: Het begin van het verhaal speelt zich af in Haarlem, maar vanaf het eind van de eerste hoofdstuk speelt het verhaal zich vooral af in Amsterdam. Anton keert twee keer in het verhaal terug naar Haarlem, en in de laatste episode gebeurt er ook nog iets in het vakantiehuisje in Toscane.

Tijd:  Het verhaal begint in januari 1945 en eindigt in november 1981. In het verhaal zitten verschillende tijdsprongen. Het boek is opgedeeld in 5 hoofdstukken.

Chronologisch: Het verhaal is chronologisch verteld. Er zitten soms flashbacks in die terugblikken naar de moord en naar de nacht dat hij in de cel zat. Ook zijn er flashforwards.

Personages:

Anton Steenwijk:

Hij is de hoofdpersoon in het verhaal. Aan het begin van het verhaal is hij 12 jaar. Hij gaat ook in Amsterdam wonen bij zijn oom en tante. Hij wordt daar anesthesist. Hij denkt vaak terug aan de oorlog en vindt het moeilijk om over de oorlog te praten. Elke keer als hij iemand tegenkomt die wat met de oorlog te maken heeft, krijgt hij het moeilijk. Als hij volwassen is, is hij een rustige slimme jonge. Anton verandert tijdens het verhaal. In het begin is hij volgzaam, maar later wordt hij steeds meer zelfstandiger. Ook wordt hij gevoeliger

Peter Steenwijk:

Broer van Anton. Hij wil op de avond van de aanslag het lijk verleggen, maar dit mag niet van zijn ouders. Hij vlucht daarna weg voordat zijn de politie er is. Hij gaat hierbij naar het huis van Karin Korteweg en gaat daar naar binnen. Hier wordt hij onder schot gehouden en even later gedood door de Duitsers.

Saskia Steenwijk:

Anton zijn eerste vrouw. Zij lijkt erg op de vrouw waarmee hij in de cel zat. Na hun scheiding blijven ze goede vrienden.

Sandra Steenwijk:

Dochter uit zijn eerste huwelijk. Ze kan erg goed met haar vader opschieten en is een gewone meid. Ze doet mee aan allerlei demonstraties en heeft een vriend.

Liesbeth Steenwijk:

Tweede vrouw van Anton, je komt niet veel over haar te weten

Peter Steenwijk:

Anton's zoon uit zijn tweede huwelijk. Waarschijnlijk is hij vernoemd naar zijn broer, misschien als eerbetoon.

Truus Coster:

De vrouw die bij Anton in de cel zat. Hij heeft haar nooit gezien, maar hij herkent haar wel op een foto. Zij was één van de daders van de aanslag. Zij bepaalt veel keuzes in zijn leven.

Cor Takes:

Anton ontmoet hem toevallig op een begrafenis. Cor vertelt hem alles over de aanslag. Ook nodigt hij hem uit bij hem thuis om een foto van Truus te bekijken, hij ziet dan gelijk dat zij dezelfde uitstraling als Saskia heeft.

Fake Ploeg:

De NSB'er die doodgeschoten werd omdat hij samenwerkte met de Duitsers en anders nog veel meer  mensen had vermoord.

Fake Ploeg junior:

Zoon van Fake Ploeg. Hij beschermt zijn vader steeds, waardoor Anton inziet dat ook Fake slachtoffer is.

Karin Korteweg:

Zijn vroegere buurmeisje. Hij praat op het laatst van het verhaal met haar, en wat hij dan te horen krijgt komt zeer hard aan.

Perspectief: Het verhaal heeft geen ik-verteller. Het lijkt dus alsof iemand anders het verhaal verteld. Het verhaal heeft dus een alwetende verteller.

Thema: Het thema van het boek is de schuldvraag. Bij Anton Steenwijk, Cor Takes en ook bij Fake Ploeg junior. De vraag is wie krijgt de schuld  van de oorlog en welke mensen zijn nu de daders en welke de slachtoffers. Alle 3 de personen zijn mensen verloren die hun dierbaar waren, Anton zijn broer en ouders, Cor zijn vriendin Truus en Fake zijn vader, maar Cor en Fakes vader zijn ook daders. Het lijkt de schuld van de Duitsers te zijn, maar verder in het boek verandert dit.

Einde: Het boek heeft een gesloten einde, de vragen die Anton heeft in de periode na de aanslag en over de aanslag zijn beantwoord.

Samenvatting:

Eerste hoofdstuk: 1945

Het is januari 1945. In Haarlem zit het gezin Steenwijk (moeder, vader, Anton en Peter) in de eetkamer van hun villa. De jongens maken ruzie, het is koud en er wordt besloten tot een spelletje mens-erger-je-niet voor het slapengaan. De rust wordt echter ruw verstoord door harde knallen op straat en vol ontzetting ziet het gezin hoe de NSB’er Fake Ploeg wordt doodgeschoten en door de buren Korteweg voor huize Steenwijk wordt gelegd.

Peter wil naar buiten om het lichaam weg te halen, maar wordt tegengehouden door de ouders. Het duurt niet lang voor de Duitsers aankomen en Anton en zijn ouders meenemen. Peter is erin geslaagd te vluchten. Anton wordt in een auto opgesloten, en ziet zijn ouders verdwijnen.

Hij wordt naar het politiebureau gebracht en moet in een cel slapen, waar hij een aardige vrouw ontmoet die hem gerust stelt. Anderhalf uur later wordt Anton uit zijn cel gehaald en per motorfiets naar de plaatselijke bevelhebber ( gebracht. Deze weet niet waar zijn ouders zijn, maar als Anton vertelt over zijn oom en tante in Amsterdam, wordt besloten dat hij daarheen gaat. De vrachtwagen die hem wegbrengt, wordt onderweg getroffen door een luchtaanval (Schulz overlijdt hierbij), maar Anton komt toch veilig in Amsterdam aan.

Tweede hoofdstuk: 1952

Na de bevrijding, horen Anton en zijn oom en tante dat zijn ouders en broer Peter op de avond van de aanslag gedood zijn. Anton blijft bij zijn oom en tante wonen en gaat medicijnen studeren. Op twintigjarige leeftijd, in 1952, keert hij terug naar Haarlem – op uitnodiging van een studiegenoot.

Het feest wordt gehouden in de buurt van zijn oude straat, en als er foute grappen worden gemaakt over de Korea-oorlog in vergelijking met WO II, verlaat Anton het feest. Hij komt weer in zijn oude straat en wordt gezien en binnengevraagd door zijn oude buurvrouw Beurner, wier man dement is geworden.

Ze vertelt Anton dat zijn ouders werden vermoord omdat ze de Duitsers aanvielen, dat de buren Korteweg zijn verhuisd en dat er (op de plek waar eerst Antons huis stond?), een monument is opgericht voor oorlogsslachtoffers. Als Anton erheen gaat, ziet hij dat de namen van zijn ouders er wel op staan, maar die van Peter niet. Thuis vraagt hij zijn oom en tante waarom ze hem nooit verteld hebben over het monument. Ze zeggen dat ze dat wel hebben gedaan maar dat hij er niet heen wilde.

Derde hoofdstuk: 1956

Tijdens zijn studie gaat Anton op kamers wonen, een eindje bij zijn oom en tante vandaan. Hij specialiseert zich in de anesthesie. Ondertussen neemt het communisme wereldwijd toe en ook in Nederland breken relletjes uit. Anton houdt zich er verre van, maar op een avond is hij getuige van een geweldpleging door politie en tot zijn grote verbazing bevindt Fake Ploeg junior zich in de menigte – de zoon van de vermoorde NSB’er, zoveel jaren geleden.

Anton vraagt hem binnen en ze praten over hun veranderde levens. Fake, die destijds bij Anton in de klas zat op het lyceum en gepest werd met zijn vader, werkt nu in een huishoudzaak en is ervan overtuigd dat de communisten de oorlog veroorzaakten. Na de dood van zijn vader raakten zijn moeder en hij aan de bedelstaf. Hij weigert te geloven dat zijn vader een slecht mens was. Uit frustratie, woede en verdriet gooit Fake een steen door de kamer en vertrekt, maar komt even later terug en bedankt Anton omdat hij het op school altijd voor Fake opnam.

Vierde hoofdstuk: 1966

Jaren gaan voorbij. Anton wordt arts-assistent en trouwt met Saskia de Graaff, met wie hij een dochtertje krijgt, Sandra – zijn oom is dan al overleden. Saskia’s vader, meneer De Graaff, heeft in de oorlog gediend als verzetsstrijder. Als een goede vriend van hem overlijdt, breekt er in een café na de begrafenis een discussie los over de ware redders van de oorlog: de Amerikanen of de Russen.

Tot zijn verbazing ontmoet Anton hier een zekere Cor Takes, de moordenaar van Fake Ploeg. Buiten praten zij met elkaar, en Cor vertelt dat hij Fake doodde omdat het moest, ongeacht de gevolgen. Anton komt erachter dat de vrouw met wie hij die nacht in de cel zat, de vriendin van Cor was die ook meedeed aan de moord – Truus Coster, die ook vermoord werd door de Duitsers. Er blijft één brandende vraag over: waarom werd het lichaam van Ploeg door de buren Korteweg voor Antons huis neergelegd?

Anton gaat met Sandra en Saskia naar het strand, waar hij ligt te denken over Truus. Thuis gebeurt ditzelfde, en bij het zien van een foto van Saskia beseft Anton dat hij zich Saskia en Truus hetzelfde voorstelt. De volgende dag gaat Anton weer naar Takes toe.

Er is dan veel media-aandacht voor de vrijlating van een oud-officier van de SS, die veel mensen vermoord heeft. Ook Takes en Anton zijn hierdoor van streek. In het souterrain van Takes’ appartementsgebouw praten ze over Truus, die Fake de laatste twee schoten gaf en door hem zelf (Fake) neergeschoten werd. Op een foto van haar ziet Anton dat ze op Saskia lijkt. Takes heeft nog steeds haar pistool.

Laatste hoofdstuk : 1981

De tijd verstrijkt en Anton wordt ouder. Hij scheidt van Saskia en hertrouwt met Liesbeth, met wie hij een zoon krijgt: Peter. Hij brengt zijn vakanties door in Toscane en krijgt af en toe last van paniekaanvallen als hij ineens een flashback heeft van 1945. Als zijn dochter Sandra zestien is, neemt hij haar mee naar zijn oude straat.

Ze mogen binnen in het huis dat nu op de plek van Antons ouderlijk huis staat en ineens ziet Anton op het monument ook de naam Takes, waarmee waarschijnlijk Takes’ broertje bedoeld wordt. Samen met Sandra bezoekt Anton Truus’ graf.

In 1981 zijn er demonstraties tegen atoomenergie waar Anton zich niets van aantrekt, maar hij wordt gedwongen mee te doen als hij last krijgt van kiespijn en zijn tandarts alleen wil helpen als hij mee gaat demonstreren. Op die demonstratie treft Anton niet alleen zijn inmiddels negentienjarige zwangere dochter Sandra en haar niet zo fatsoenlijke vriend, maar tot zijn verbazing ook zijn oude buurvrouw Karin Korteweg, degene die samen met haar vader het lijk van Fake Ploeg bij Anton voor de deur sleepte.

Karin vertelt dat Peter die nacht bij hen naar binnen glipte toen hij aan het vluchten was, hen onder schot hield en even later doodgeschoten werd door een Duitser. Ook komt Anton erachter dat het lichaam van Ploeg bij hen op de stoep belandde omdat meneer Korteweg zijn geliefde hagedissenverzameling niet wilde opgeven.

Nadat Karin en haar vader zagen hoe Anton en zijn familie beschuldigd werden – na verhoor werden zijzelf vrijgelaten – kreeg haar vader een gigantisch schuldgevoel en vermoordde hij zijn hagedissen. Na de oorlog verhuisden ze, maar Karins vader pleegde in 1948 zelfmoord, uit angst dat Anton zich op hem zou komen wreken.

Tot slot vraagt Anton aan Karin waarom ze Fake juist voor zijn huis neerlegden en niet bij het bejaarde echtpaar Aarts. Karin antwoordt dat haar vader dat niet wilde omdat het echtpaar Aarts joden in huis had. Na deze ontdekking loopt Anton weg bij Karin en vervolgt samen met zijn zoon Peter de demonstratiestoet.

Schrijver:

Harry Kurt Victor Mulisch

Hij is op 29 juli 1927 geboren in Haarlem. Hij was de zoon van een Oostenrijkse-Hongaarse vader en van een Duits-Joodse moeder. Zijn vader werkte samen met de vijand. Harry groeide op in de 2e wereldoorlog in Haarlem. De huishoudster heeft hem grotendeels opgevoed. Harry leerde schrijven op een particulier instituut in Haarlem. Hier is hij les blijven volgen tot 1939. Zijn eerste verhaal is “De pottebakker” dit ging over een grappig voorval op school. In 1952 kwam zijn eerste roman uit. Harry is een van de belangrijkste naoorlogse schrijvers. Hij is in 2010 overleden aan kanker hij was 83 jaar.

Mening:

Ik vindt het een mooi boek. Er zitten niet al te moeilijke woorden in en het leest erg vlot door. Ik was er benieuwd naar wie de moord had gepleegd, wie de vrouw in de gevangenis was en waarom het lijk nu juist bij hun voor de deur werd gelegd. Deze vragen worden op het eind van het boek allemaal beantwoord, dit vindt ik erg fijn omdat je dan met een tevreden gevoel het boek kan sluiten. Ik ben normaal helemaal niet van oorlogsromans, maar deze ging niet alleen om de oorlog, het was wel de rode draad waarom alles gebeurde, maar er werden ook hoofdstukken verteld waarin bijna geen oorlog dingen in naar voor kwamen. Ik vond het erg leuk dat d schrijver steeds de flashback van de huizen en gevangenis er in heeft gehouden, omdat je hierdoor erg in het verhaal wordt mee gesleurd en dat het je eigen blijft herinneren.

Bronnen:

https://www.scholieren.com/verslag/zekerwetengoed/de-aanslag-harry-mulisch