Tussen beginstoffen en reactieproducten bestaat in het algemeen een verschil in chemische energie (= potentiƫle energie). Een reactie tussen moleculen betekent verbreking van atoombindingen en vorming van nieuwe bindingen. Tussen begin en eind van de reactie bevindt de stof zich in een zogenaamde overgangstoestand (Engels: 'transition state') of geactiveerd complex.
In de overgangstoestand zijn oude bindingen gedeeltelijk verbroken en zijn nieuwe bindingen al gedeeltelijk gevormd. Deze toestand heeft een hogere (potentiƫle) energie dan de begin- of de eindtoestand.
De overgangstoestand vormt als het ware een energiedrempel. We geven dit grafisch weer in een energiediagram. Verticaal staat de energie, horizontaal staat het verloop van de reactie. De hoogte van de energiedrempel noemen we de activeringsenergie Ea.
(vergt enig geduld voordat de animatie loopt en voortgaat).
Exotherme reactie
Bij een exotherme reactie is de energie van de beginstoffen groter dan die van de reactieproducten: er wordt
energie afgestaan aan de omgeving (warmte, licht, elektriciteit).
Het verbreken van de atoombindingen kost minder energie dan de vorming van de nieuwe, sterkere bindingen oplevert.
Maar hoe sterk exotherm ook, we moeten (bijna alle) exotherme reacties eerst op gang brengen (bijvoorbeeld het aansteken van brandstoffen).
Moleculen moeten eerst een hoeveelheid kinetische energie bezitten die minimaal gelijk is aan de activeringsenergie om tot een effectieve botsing en dus reactie te komen. Al wanneer nog maar een klein aantal moleculen de nodige activeringsenergie heeft gekregen, is de dan vrijkomende reactie-energie voldoende om andere, en steeds meer, moleculen over de energiedrempel heen te helpen.
Vandaar dat als een exotherme reactie eenmaal verloopt, deze zichzelf verder in stand houdt.
Energiediagram van een exotherme reactie Bron: Brady & Senese, Chemistry
Endotherme reactie
Bij een endotherme reactie is de energie van de reactieproducten groter dan die van de beginstoffen: er wordt energie onttrokken aan de omgeving. Om endotherme reacties te laten plaatsvinden moeten we voortdurend energie toevoeren. Hier kost het verbreken van de bindingen veel meer energie dan de nieuw gevormde bindingen opleveren. Ook voor een endotherme reactie bestaat een activeringsenergie.