Radicaal of gematigd

Radicaal
Zoals met alle verandering is er altijd weerstand. Zo ook dus met de Verlichting. De wat radicalere filosofen moesten hun werk in het geheim publiceren. De kerk en de staat achtte deze nieuwe ideeën namelijk verwerpelijk. De denkers die tot de radicale verlichting behoorden waren van mening dat de menselijke rede de enige leidraad in het leven was.

We hebben een moraal nodig. Gelijke behandeling werd een moreel beginsel. Zo ontstaat er een nieuwe morele filosofie op basis van rede. Doordat gelijkheid het belangrijkste principe is bij die redelijke moraal wordt het in verband gebracht met democratie en een rationele politiek.

In Nederland was Spinoza de meest bekende radicale Verlichtingsfilosoof. Hij richtte een netwerk op en verspreidde zo zijn baanbrekende ideeën. Hij was de eerste filosoof die de noodzaak van vrijheid, gelijkheid en democratie als hoogste goed beschouwde. Zijn opvattingen stonden haaks op de gevestigde orde van het Ancien Régime, waarin de vrijheid van de mens werd beperkt door ongelijke behandeling, een staatsgodsdienst en censuur.

Gematigd
Denkers die tot de zogenaamde gematigde Verlichting behoren zijn doorgaans van mening dat de rede een goede leidraad is voor het nemen van beslissingen, maar die beslissingen moeten wel in balans blijven met de tradities en de traditionele machtsverhoudingen. Zoals de gematigd Verlichtingsdenker Voltaire meende: verzet tegen de kerk is alleen weggelegd voor een kleine elite, zoals hij, maar die andere 90% van de mensheid moeten wel buigen voor de bijbel. De gematigde denkers wilden ook ruimte bieden aan geloof en traditie.