De reformatie is de geloofsbeweging die in 1517 in gang werd gezet door Maarten Luther in een poging om een einde te maken aan de misstanden in de rooms-katholieke kerk zoals de handel in aflaten. Het was de hervormers in eerste instantie niet te doen om een afscheiding van de officiële kerk.
Pas toen de kerk reageerde met actieve vervolging van zijn criticasters werd besloten tot de oprichting van een nieuwe zuivere kerk die we aanduiden als de protestantse kerk. Mede door de boekdrukkunst konden de nieuwe ideeën over kerk en geloof zich in rap tempo over Europa verspreiden en groeide de aanhang van de protestantse kerk gestaag.
Het nieuwe geloof ging een belangrijke rol spelen bij politieke conflicten tussen staten. Om de politieke tegenstellingen aan te scherpen werd vaak nadrukkelijk gekozen voor het protestantse danwel katholieke geloof om de inzet van de strijd te rechtvaardigen. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de Opstand van de Nederlandse provincies tegen Filips II. Ook in de bloedige en chaotische Dertigjarige Oorlog in Duitsland speelde de tegenstelling tussen katholieken en protestanten een belangrijke rol.