Zuiverheid in het geloof

Luther verbrandt in het openbaar de
pauselijke bul die hem de mond moest
snoeren

Twijfel over de weg die de rooms-katholieke kerk bewandelde, kwam in de 16e eeuw niet uit de lucht vallen. In de voorafgaande eeuwen kwamen herhaaldelijk bewegingen op waarvan de leden een nieuwe invulling gaven aan hun geloofsbeleving. Hoewel de vorm waarin dat gebeurde sterk kon verschillen, is de zoektocht naar zuiverheid in het geloof een gemeenschappelijk kenmerk.

Armoede en eenvoud werd door zowel de katharen als Franciscus van Assisi (1182-1226) als uitgangspunt genomen in de relatie met God. Ook een middeleeuwse beweging als de Moderne Devotie die aan het eind van de 14e eeuw opkwam, ontstond uit onvrede met misstanden in de kerk. Oprichter Geert Groote zag het zielenheil als een eigen verantwoordelijkheid van ieder individueel mens. Tussenkomst van een geestelijke was volgens deze opvatting niet nodig.

De kerk probeerde deze bewegingen te neutraliseren door opname in de moederkerk of door verstoting en harde vervolging. Zo werd de leefwijze van Franciscus leidraad voor de franciscaner kloosterorde, maar werd de beweging van de katharen meedogenloos vervolgd.