De begrippen humanisme en Renaissance gaan hand in hand en zijn uitingen van de mentaliteitsverandering die we in de 14e eeuw waarnemen. Er werd teruggegrepen op de cultuur van de klassieke oudheid. De literatuur en ideeënvorming over mens en maatschappij op basis van de klassieke oudheid zijn het terrein van het humanisme.
Het gedachtegoed van de humanistische beweging heeft bij de opkomst van de Renaissance in de Italiaanse stadsstaten een belangrijke rol gespeeld als intellectuele voedingsbodem. Humanistische denkers grepen terug op ideeën uit de klassieke oudheid en legden nadruk op menselijke waardigheid en vorming door studie als de sleutel tot een zinvol leven. De klassieke letteren werden door humanisten gezien als een hoogtepunt in de beschaving.
Humanisten keerden zich af van het middeleeuwse Kerklatijn en bestudeerden de originele antieke tekstbronnen en vertaalden werk van gewaardeerde klassieke filosofen. Humanisten waren tegen strenge kerkelijke dogma’s en pleitten voor een individuele verantwoordelijkheid in het geloof. In die zin was het humanisme met haar kritiek op de kerk en aandacht voor de bijbel als brontekst een belangrijke wegbereider van de reformatie.