Het begrip 'Middeleeuwen’ is bedacht in de Renaissance. Italiaanse humanisten verwoordden hiermee hun opvatting over de betekenis van de tijd die hen scheidde van de klassieke oudheid. De economische en culturele elite in de Italiaanse steden zagen de Middeleeuwen als een lange maar onbeduidende periode van neergang en verval.
Middeleeuwse waarden en christelijke overtuigingen werden in twijfel getrokken. Het middeleeuwse mensbeeld was negatief en volledig ondergeschikt aan de relatie met God. Het mensbeeld van de Renaissance was positiever. De mens en zijn mogelijkheid om zich te ontwikkelen stond centraal.
In de Renaissance probeerden kunstenaars en wetenschappers het hoogst haalbare te bereiken, wat is terug te zien in de opmerkelijke prestaties in de kunst, architectuur en de letteren.