Verlichting - rationalisme

Jean-Jacques Rousseau

Vanaf 1725 zien we dat onze literatuur in toenemende mate beïnvloed wordt door het rationalisme. Rationalisten gaan ervan uit dat alleen het gebruik van het menselijk verstand (ratio) kan leiden tot zinnige kennis. Het verstand (de rede) kan de mens bevrijden van onwetendheid en bijgeloof. De mens is van nature goed en als hij op de juiste manier gebruikmaakt van de rede, zal dat leiden tot voorspoed en geluk. Uit deze visie is de verlichting ontstaan.

Opvoeding is in de verlichting een belangrijk thema. Volgens rationalisten kan een kind alleen in vrijheid opgroeien tot een volwaardig burger. In de tweede helft van de achttiende eeuw wordt naast het verstand ook het gevoel steeds belangrijker. Belangrijk waren daarbij de ideeën van de Fransman Jean Jacques Rousseau. Volgens Rousseau moest de mens terug naar de natuur, naar een mens die niet kiest voor materiële zaken.

In de literatuur wordt er om deze ideeën te verspreiden, gebruikgemaakt van nieuwe genres zoals het essay, de roman (in briefvorm) en spectatoriale geschriften.

Een Nederlandse dichter die de idealen van de verlichting verdedigt, is Jacobus Bellamy.​

Jacobus Bellamy


Literaire genres

Essay Beschouwing over een onderwerp uit de wetenschap of kunst.
Roman in briefvorm Een roman die bestaat uit brieven die verschillende personen naar elkaar schrijven.
Spectatoriale geschrift Tijdschrift waarin allerlei godsdienstige, politieke en literaire onderwerpen worden besproken.
Kindergedicht Gedicht speciaal geschreven voor kinderen met een opvoedkundige strekking.