Niet alles hoeft te worden geleerd
Een jonge meeuw, nog maar net uit het ei, hoort de schreeuw van zijn ouders.
Daarmee wordt het kuiken gewaarschuwd voor gevaar.
Het kuiken duikt meteen weg. Dat gedrag heeft het dier niet geleerd.
Dit type gedrag (vluchten of wegduiken) is er al vanaf de geboorte.
Aangeboren gedrag is belangrijk om te overleven.
Ook bij mensen komt gedrag voor dat niet hoeft te worden geleerd.
Een baby kan bijvoorbeeld direct na de geboorte drinken.
Manieren van leren
Wennen
Gewenning oftewel het niet meer reageren op prikkels is een eenvoudige vorm van leren.
Iedereen die in de buurt van een snelweg of spoorbaan woont, kent het effect.
Na verloop van tijd hoor je de auto’s of treinen niet meer.
Aanvankelijk vluchten vogels als ze een vogelverschrikker zien. Later merken ze dat de vogelverschrikker niet gevaarlijk is.
De vogels raken gewend aan de vogelverschrikker. De fruitteler moet iets anders verzinnen om de vogels uit zijn boomgaard te houden.
Imiteren
Kinderen doen dingen na die ze zien van ouderen. Ze leren dan het gedrag van ouderen.
Dat nadoen van andermans gedrag heet imiteren.
In Engeland zette een melkboer vroeger de flessen melk voor de deur van zijn klant. Toevallig ontdekte een meesje hoe het door met zijn snavel een gaatje in de dop te maken van de melk kon drinken. Het meesje herhaalde het gedrag dagelijks. Al spoedig aapten andere mezen het gedrag na en binnen enkele jaren was dit gedrag over heel Engeland verspreid.
Een kind praat na wat het hoort. Later ontdekt het dat bij een woord een bepaalde betekenis hoort.
Deze ervaring wordt opgeslagen in het geheugen.
Makaken (een apensoort) op een Japans eiland spoelen de zanderige knollen die ze eten eerst schoon. Op zeker moment zagen onderzoekers een makaak die zijn aardappels in zeewater waste. Andere makaken aapten dit gedrag na en spoedig deden ze het allemaal.
Inprenten
Dieren van allerlei soorten bezitten gevoelige perioden waarin bepaald gedrag kan worden geleerd.
Het leren in een bepaalde gevoelige periode heet inprenting. Meestal is ingeprent gedrag moeilijk af te leren.
Het blijkt dat vinken alleen in de eerste maand van hun leven het vinkenlied kunnen leren. Die eerste maand is dus de periode waarin de vink het lied moet horen. Hetzelfde geldt voor alle zangvogels.
Ganzen zien het eerste bewegende voorwerp nadat ze uit het ei zijn gekropen als hun ’moeder’.
Ook als dat een mens is, lopen ze er braaf achteraan. Als deze ganzen volwassen zijn geworden, richten ze hun seksuele belangstelling ook op mensen. Deze vorm van inprenten heet seksuele inprenting.
Onbewust verbanden leggen
Een dier kan leren om (onbewust) een bepaalde prikkel in verband te brengen met een andere prikkel. De wetenschapper die dit heeft ontdekt is de Rus Pavlov. Hij experimenteerde met honden. Elke keer als hij de honden iets te eten gaf, liet hij een belletje rinkelen. Na een tijdje liet hij alleen het belletje rinkelen en gaf hij ze geen eten. De honden vormden toen toch speeksel, een teken dat ze dachten dat ze eten kregen.
Bekijk het filmpje.
Bij mensen werkt het soms net zo als bij dieren.
Als je ijs eet, loopt er speeksel in je mond.
Op een zeker moment loopt het speeksel al in de mond als iemand je voorstelt een ijsje te gaan eten.
De speekselklieren worden al bij voorbaat in werking gesteld.
De reflex treedt al op bij het woord 'ijs'.
Trial and error
Leren door uitproberen en fouten maken wordt meestal aangeduid met de Engelse naam 'trial and error'.
Je zet een muis in een doolhof. Aan het eind van het doolhof ligt een stukje kaas. De muis loopt van gangetje naar gangetje. Soms loopt hij verkeerd, dan gaat hij weer terug. Na al dat gezoek vindt hij de uitgang en het stukje kaas. De volgende keer kan hij al beter de weg vinden. Na een aantal keer uitproberen loopt hij foutloos door het doolhof naar de kaas.
Bekijk het filmpje.
Als je voor het eerst een computergame speelt, weet je vaak nog niet wat precies de bedoeling is.
Door naar anderen te kijken en te imiteren, ontdek je het spel langzamerhand vanzelf.
Je probeert van alles uit. Meestal zul je fouten maken, maar geleidelijk aan kom je erachter hoe de game werkt.
Soms is een handleiding natuurlijk wel handig...
Leren door belonen en straffen
Volgens sommige gedragswetenschappers ofwel ethologen kan elk gedrag toenemen met de juiste beloning en elk gedrag afnemen met de juiste bestraffing. De etholoog die hier veel onderzoek naar heeft gedaan is Skinner.
Zijn 'Skinner-box' is wereldberoemd en wordt nog veel gebruikt om dieren dingen aan te leren.
Bekijk het filmpje.
Op school wordt je de klas uitgestuurd als je te veel lawaai maakt of je slecht gedraagt.
Je krijgt een onvoldoende als je slecht hebt geleerd.
Kleine kinderen krijgen een stickertje in hun schrift als ze het goed hebben gedaan.
Allemaal voorbeelden van leren door belonen en straffen.
Al werkt het helaas niet altijd …
Inzicht
Het doorzien van nieuwe problemen, noem je inzicht. Door inzicht kunnen nieuwe problemen opgelost worden.
Voor inzicht is intelligentie nodig.
Een kat die de deur open krijgt door de kruk naar beneden te springen, heeft inzicht.
Niet alle katten komen op het idee. De ene kat is slimmer dan de andere.
