Landschapsvorming

Exogene krachten

De aardkorst verandert door natuurkrachten voortdurend van vorm.

Er zijn krachten die van binnenuit op de aardkorst inwerken, denk aan vulkanisme en aardbevingen. Deze krachten noem je endogene krachten.
En er zijn krachten die van buitenaf op de aardkorst inwerken, denk aan planten, wind, regen, vorst en water. Deze krachten noem je exogene krachten.

Bij exogene krachten wordt onderscheid gemaakt tussen verwering en erosie.
Je spreekt van verwering als er sprake is van afbrokkelen van gesteente. Verwering kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door vorst, planten of (zure) regen.
Bij erosie is er sprake van afslijten (en verplaatsen) van gesteente. Erosie gebeurt bijvoorbeeld door wind, water en ijs.

Verwering

Je spreekt van verwering als er sprake is van afbrokkelen van gesteente. Je kunt verschillende vormen van verwering onderscheiden:

  • Vorstverwering
    Als vocht dat zich bevindt in de spleten in gesteente bevriest, zet het uit. Hierdoor zullen de spleten in het gesteente groter worden en na verloop van tijd kan een deel van het gesteente afbrokkelen.
     
  • Verwering door planten/bomen
    Wortels van planten kruipen in kleine scheuren in gesteente en groeien daar verder in door, waardoor het gesteente uit elkaar gedrukt wordt.
     
  • Chemische verwering
    Als gesteenten in aanraking komen met bijvoorbeeld zure regen kunnen de gesteenten gedeeltelijk oplossen.

 

Vorstverwering in IJsland
Verwering door boomwortels in Thailand
Chemische verwering:
Beeld dat is verweerd door zure regen.

 

Erosie en sedimentatie - 1

Bij erosie is er sprake van afslijten en verplaatsen van gesteente. Als het gesteente ergens anders weer wordt neergelegd, spreek je van sedimentatie. Voorbeelden hiervan zijn zandsteen en kalksteen.
Erosie kan veroorzaakt worden door:

  • IJs
    Gletsjers bewegen zich langzaam en slijten zo diepe dalen in gebergtes. Het puin dat hierdoor ontstaat wordt meegevoerd door de gletsjer en er is dus sprake van erosie.
     
  • Wind
    Wind kan losliggende bodemdeeltjes meenemen en ergens anders weer neerleggen. Hierdoor ontstaan onder andere duinen. Maar het kan ook zijn dat de wind, die vol zit met zanddeeltjes, langs een rots blaast, waardoor de rots langzaam afslijt en er een gezandstraalde rots ontstaat.

Erosie en sedimentatie - 2

Erosie kan ook door water veroorzaakt worden.

Rivieren hebben een grote invloed op het landschap waar ze doorheen stromen. Ze breken materiaal af, transporteren het en zetten het ergens anders weer af. Stromend water heeft voldoende kracht om klei, zand en zelfs grind mee te voeren.

In de afbeelding zie je de sortering van het verweerde materiaal: zwaarder materiaal bij de bron, lichter materiaal in de middenloop en heel licht materiaal bij de monding.

Video: U-dalen en V-dalen

Gletsjer- en rivierdalen

  • Het arrangement Landschapsvorming is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2020-10-12 16:11:27
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Aardrijkskunde;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    kennisbank, leerlijn, rearrangeerbare, rearrangeerbare leerlijn
  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van