Module Verhaalanalyse

Inleiding

Om goede leesverslagen te kunnen schrijven en literaire teksten te kunnen analyseren wordt er van je verwacht dat je een aantal literaire begrippen kent.
In deze module behandelen we verschillende onderdelen van de verhaalanalyse en je zal bij het lezen van een aantal gedichten/verhalen/verhaalfragmenten moeten laten zien dat je ze kan toepassen. Het is bij dit alles belangrijk dat je een eigen smaak ontwikkelt.

Voor het examen Nederlands moet je in de klassen 4, 5 en 6 vwo beargumenteerd verslag doen van je leeservaringen met een aantal door jezelf geselecteerde literaire werken. Je moet minimaal 12 boeken lezen die oorspronkelijk geschreven zijn in de Nederlandse taal (zie Examenblad). Op het vwo moet je bovendien minimaal drie werken van vóór 1880 lezen.
Daarnaast moet je de hoofdlijnen van de Nederlandse literatuurgeschiedenis kennen. Zie hiervoor de module Literatuur.

Kortom genoeg te doen. Succes met het doorwerken van deze module.

Wat kan ik straks?

De leerdoelen van de module Verhaalanalyse zijn:

Literatuur

Ik kan:

het verschil omschrijven tussen fictie en non-fictie.
twee voorbeelden noemen van boeken of werken die onder fictie en onder non-fictie vallen.
vijf verschillende punten noemen om het verschil tussen literatuur en lectuur aan te geven.
vijf stijlkenmerken noemen om de schrijfstijl van een schrijver te kunnen beoordelen.

Poëzie

Ik kan:

verschillende vormen van poëzie herkennen.
aangeven wat wordt verstaan onder rijm en vijf rijmvormen noemen.
de meest voorkomende rijmschema's herkennen.
aangeven welk rijmschema hoort bij gepaard rijm, gekruist rijm en bij omarmend rijm.
uitleggen wat wordt bedoeld met metrum.
in een versregel zwak of sterk beklemtoonde lettergrepen onderscheiden.
omschrijven hoe typografie een belangrijke rol kan spelen in de poëzie.
uitleggen waarom stijlfiguren in de poëzie gebruikt worden en een paar voorbeelden noemen van stijlfiguren.
omschrijven wat strofen in een gedicht zijn.
enkele versvormen herkennen en opnoemen.

Spanning - Tijd - Ruimte

Ik kan:

omschrijven wat het doel is van open plekken in een verhaal of boek.
minimaal drie manipulatietechnieken omschrijven waarmee een schrijver de lezer kan manipuleren of spanning in het verhaal kan brengen.
het verschil tussen een fabel en sujet omschrijven.
de rol van een flashback en een flashforward omschrijven.
het verschil tussen de vertelde tijd en de verteltijd uitleggen.
(met behulp van een voorbeeld) duidelijk maken dat de ruimte (en handeling) voor spanning en sfeer in een verhaal kan zorgen.

Personages - perspectief

Ik kan:

aangeven welke rol personages in een roman of verhaal kunnen spelen.
omschrijven waarom identificatie (kunnen inleven in de hoofdfiguur) belangrijk is voor het verhaal.
omschrijven wat een antiheld is en wat wordt bedoeld met een 'speaking name'.
uitleggen wat wordt bedoeld met het perspectief van een verhaal.
vier verschillende vertelperspectieven herkennen.

Thematiek

Ik kan:

omschrijven welke informatie ik nodig heb om het thema van een verhaal vast te stellen.
drie soorten motieven omschrijven.
omschrijven wat wordt bedoeld met het motto van het boek.

Wat ga ik doen?

De module Verhaalanalyse bestaat uit de volgende opdrachten:

Onderdeel	Tijd in SLU
Inleiding	0,5
Opdracht: Literatuur	3 à 4
Opdracht: Poëzie	4 à 5
Opdracht: Spanning - Tijd - Ruimte	4
Opdracht: Personages - Perspectief	3
Opdracht: Thematiek	2
Afsluiting	4
Totaal	22 à 23 SLU

De tijd is een indicatie en mede afhankelijk van de duur van de eindopdracht.

Opdrachten

Literatuur

Wat kan ik straks?

Aan het eind van deze opdracht kan ik:

het verschil omschrijven tussen fictie en non-fictie.
twee voorbeelden noemen van boeken of werken die onder fictie en onder non-fictie vallen.
vijf verschillende punten noemen om het verschil tussen literatuur en lectuur aan te geven.
vijf stijlkenmerken noemen om de schrijfstijl van een schrijver te kunnen beoordelen.

Wat ga ik doen?

Activiteiten

Aan de slag
Stap		Activiteit
Fictie - non-fictie		Lees over het verschil tussen fictie en non-fictie en wat onder fictie en non-fictie valt. Bekijk de video.
★ Aan de slag 1		Maak de oefening 'Fictie of non-fictie'.
Lectuur - Literatuur		Lees over het verschil tussen lectuur en literatuur en bekijk de aandachtspunten. Bekijk de video.
★ Aan de slag 2		Maak beide oefeningen.
★ Aan de slag 3		Schrijf een kort literair verhaal of een verhaal in de stijl van een doktersroman. Mijn klasgenoten beoordelen het verhaal.
Stijl		Lees wat wordt bedoeld met de stijl van een schrijver en bestudeer de kenmerken.
★ Aan de slag 4		Beschrijf de stijl van enkele fragmenten.
Afronding
Onderdeel		Activiteit
Samenvattend		Hier vind ik de Kennisbank die hoort bij deze opdracht.
Eindopdracht		Schrijf een kort verhaaltje in literatuur- of lectuurvorm. Beoordeel elkaars verhalen in de klas.
Terugkijken		Terugkijken op de opdracht.

Tijd
Voor deze opdracht staan ongeveer 3 à 4 SLU.

Aan de slag

Fictie - non-fictie

In de onderbouw heb je al kennis gemaakt met fictie en non-fictie.
Om je geheugen op te frissen bestudeer je eerst dit onderdeel in de Kennisbank.

Wat is fictie?

Non-fictie

Non–fictionele teksten verwijzen naar zaken die betrekking hebben op de werkelijkheid.
In dit soort teksten verwacht men als lezer dat de schrijver zich aan de feiten houdt en de waarheid schrijft. Onder "werkelijkheid" verstaan we in dit verband hetgeen de maker als werkelijkheid beschouwt. Non-fictie is er om informatie over te dragen.
Zo zal een historische roman, die toch enigszins op de werkelijkheid betrekking heeft tot de fictie worden gerekend, terwijl een geschiedenisboek waarin ook onzekerheden staan, bij de non-fictie wordt ingedeeld.

Onder echte non-fictie vallen:

algemene informatieve boeken:
- woordenboeken
- wetenschappelijke werken
- studieboeken
- reisgidsen
verslagen van gebeurtenissen in een krant, tijdschrift, of op een nieuwssite
artikelen op Wikipedia

Fictie

Fictie is een verhaal of tekst niet op de werkelijkheid gebaseerd. Het wordt geschreven vanuit de fantasie van de schrijver. Als we de roman fictie noemen, dan bedoelen we hiermee dat de belangrijkste elementen in de tekst fictief (verzonnen) zijn. De schrijver van fictie neemt de werkelijkheid wel als uitgangspunt maar verzint er dingen bij of laat personen of gebeurtenissen weg. In fictionele teksten bepaalt de schrijver wat werkelijkheid is en staat de verbeelding centraal.

Onder fictie vallen o.a.:

horrorverhalen	romans
verhalen	gedichten
toneelstukken	fantasyboeken
sprookjes	strips

Bekijk de video.

★ Aan de slag 1

Maak de oefening.

Lectuur - Literatuur

Fictionele teksten worden in twee groepen verdeeld: teksten die we tot de lectuur (ook wel triviaal literatuur) rekenen en teksten die we tot de literatuur rekenen.

De grens tussen wat "literatuur" en wat "lectuur" genoemd mag worden, is niet altijd duidelijk. Sommigen bepalen het negatief: alles wat niet tot de literatuur wordt gerekend, is lectuur. Literatuur wordt in ieder geval tot de kunst gerekend, lectuur niet. Literaire schrijvers krijgen over het algemeen meer artistieke erkenning. Het oordeel van kenners en recensenten speelt hierbij een belangrijke rol. Lectuur en literatuur zijn in ieder geval bedoeld om te lezen.

Bekijk de video.

Hieronder enkele punten waarop je moet letten als je het verschil tussen lectuur en literatuur wilt aangeven.

Lectuur heeft over het algemeen minder diepgang en is nogal voorspelbaar. Je weet als lezer al snel hoe het verhaal zich zal ontwikkelen, literatuur is unieker.
Het taalgebruik is in lectuur nogal eenvoudig en minder natuurlijk en origineel dan in literatuur.
Een literair werk vertoont meer samenhang en de gebeurtenissen hangen niet, zoals in lectuur vaak het geval is, als los zand aan elkaar.
De personages vertonen in literaire werken een ontwikkeling en zijn minder types.
In de literatuur zullen de personages minder handelen volgens vaste rolpatronen.
Lectuur zal vaak een happy end hebben en de open plekken zullen ingevuld zijn aan het eind van het boek. Een literair werk heeft vaker een open einde.
Literaire werken zullen vaker maatschappijkritisch zijn. Lectuur is veel meer volgens de algemeen heersende maatschappelijke moraal geschreven.
Literaire werken zijn vaker onderwerp van onderzoek en literaire toneelstukken bijvoorbeeld worden langer opgevoerd.
Bij lectuur gaat het vaak om wat de lezer wil horen en bij literatuur zal de schrijver de lezer willen laten nadenken.

★ Aan de slag 2

Maak beide oefeningen.

★ Aan de slag 3

Stijl

Als je het hebt over de stijl van een schrijver, bedoel je alles wat opvallend is aan zijn taalgebruik. Als je een beoordeling van de stijl van een schrijver moet geven, let je op de onderstaande stijlkenmerken.

Stijlkenmerken

Zijn de zinnen kort of lang?
Gebruikt de schrijver veel/weinig bijvoeglijke en/of zelfstandige naamwoorden?
Is de tekst moeilijk of makkelijk geschreven?
Gebruikt de schrijver vaak de lijdende/bedrijvende vorm (de bedrijvende vorm is directer, zorgt voor meer beleving)?
Is de tekst in de verleden/tegenwoordige tijd geschreven? De tegenwoordige tijd zorgt voor meer betrokkenheid, de verleden tijd schept wat meer afstand.
Heeft de schrijver een voorkeur voor bepaalde leestekens? Puntjes (….) bijvoorbeeld kan je gebruiken om spanning op te wekken.
Maakt de schrijver veel gebruik van ironie? De schrijver zegt het tegenovergestelde van wat hij bedoelt.
Hij spot met bepaalde zaken of zichzelf (zelfspot) en maakt veel gebruik van neologismen (nieuwe woorden) en stijlmiddelen als overdrijvingen, understatements en beeldspraak.

★ Aan de slag 4

Hieronder vind je een aantal fragmenten.
Lees deze fragmenten en noteer per fragment een aantal stijlkenmerken (minimaal twee per fragment).

Afronding

Samenvattend

Hier vind je de Kennisbank die hoort bij deze opdracht.

Wat is fictie?

Eindopdracht

Is het je duidelijk wat het verschil is tussen lectuur en literatuur?

Schrijf nu zelf een kort verhaal over de liefde.
Bedenk voor je begint met schrijven of je kiest voor literatuur of voor lectuur.

Als je klaar bent, laat je je tekst lezen aan een klasgenoot.
Stel hem of haar de vraag: 'Is het literatuur of lectuur?'
Klopt het met wat jij dacht?

Natuurlijk lees jij ook het verhaal van je klasgenoot.
Heeft hij of zij lectuur of literatuur geschreven?

Discussieer over de verschillen.

Beoordeling

Overleg met je docent over de beoordeling van jullie teksten.

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Waar let je op als je de schrijfstijl van een schrijven wilt beoordelen?

Hoe ging het?

Inhoud
Vond je het lastig om de stijlkenmerken van een aantal korte fragmenten te herkennen?

Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht?
Heb je gekozen voor een kort verhaaltje in lectuur- of in literatuurvorm?
Kon je klasgenoot je keuze herkennen?