Het hele leven van Aletta Jacobs stond in het teken van gelijke rechten van mannen en vrouwen. In de tijd dat zij geboren werd, mochten vrouwen niet studeren of stemmen. Dankzij haar strijd is dat allemaal veranderd. Mannen en vrouwen zijn nu gelijkwaardig, of toch nog niet helemaal?
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je
in eigen woorden beschrijven wie Aletta Jacobs was en waarvoor zij zich allemaal heeft ingezet.
verklaren waarom in die tijd geboorteregeling taboe was.
motiveren waarom tussen 1848 en 1918 vrouwen in Nederland niet mochten stemmen.
motiveren waarom tussen 1848 en 1918 niet alle mannen in Nederland mochten stemmen.
illustreren wat het verschil is tussen passief en actief kiesrecht.
Wat ga ik doen?
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest informatie over Aletta Jacobs en haar contacten met minister Thorbecke. Je kunt aangeven hoe Thorbecke als minister aankeek tegen vrouwenrechten.
Stap 2
Je leest hoe Aletta geboorteregeling bespreekbaar probeerde te maken in de samenleving.
Stap 3
Je leest wat de rol was voor het vrouwenkiesrecht.
Stap 4
Je kunt de situatie waarin Aletta zich toen bevond, koppelen aan de situatie waarin feministen zich nu bevinden.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippenlijst
Hier vind je de begrippen die horen bij deze opdracht.
Eindopdracht
Je schrijft een brief aan Aletta Jacobs waarin je je mening geeft over haar rol in onze geschiedenis.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd:
Voor deze opdracht heb je 1,5 uur nodig.
Aan de slag
Stap 1: De eerste vrouw die ...
Aletta Henriëtte Jacobs (1854-1929)
Er zijn maar weinig vrouwen die in de Nederlandse geschiedenis zo’n indruk hebben achtergelaten als Aletta Jacobs.
Aletta is het achtste kind (van de elf) van Abraham Jacobs en Anna de Jongh. Alle 11 kinderen kregen de kans om te leren en dat is zeer uitzonderlijk in die tijd.
Het leven van Aletta staat in het teken van ‘de eerste vrouw die…’. Haar zus Charlotte is de eerste vrouw die apotheker wordt in Nederland. Haar andere zus Frederika is de eerste vrouw die in Nederland op de middelbare school examen doet in wiskunde en boekhouden. Zelf zit ze als enige meisje tussen de jongens in de klas op de hbs (Hoogere Burger School, te vergelijken met het vwo van nu). Het liefst wil Aletta net als haar vader arts worden, maar daar heb je een universitaire studie voor nodig en op universiteiten werden toen geen vrouwen toegelaten.
Als vijftienjarige haalt ze het examen van leerling-apotheker. Een mannelijke leerling-apotheker heeft bij minister Thorbecke voor Onderwijs het verzoek ingediend om als leerling-apotheker vrijstelling te krijgen van het toelatingsexamen voor de universiteit. Als Aletta hoort dat zijn verzoek is ingewilligd stuurt ze eenzelfde brief naar Thorbecke. De minister is verrast en na enig heen-en-weer-schrijven krijgt ze toestemming en mag ze een jaar op proef studeren. Na dat jaar zal de minister een definitief besluit nemen.
Op 20 april 1871 begint Aletta met haar studie aan de universiteit van Groningen, 17 jaar oud. Zij is de eerste vrouwelijke student van Nederland. In kranten en tijdschriften wordt ze bespot. Haar broers, ook studenten, worden getreiterd. Eén van haar broers kan daar niet tegen en wil niets meer met zijn zus te maken hebben.
Dan komt het bericht dat minister Thorbecke stervende is. Gauw doet Aletta nog enkele examens en vraagt de minister om zijn definitieve besluit. Twee dagen na zijn dood krijgt Aletta de definitieve toestemming over de post. Het schijnt dat het één van Thorbeckes laatste daden als minister is geweest. Aletta rondt haar studie met succes af. Ze is de eerste vrouw die slaagt voor het kandidaatsexamen en de eerste vrouw die slaagt voor het artsexamen. Een jaar later, in 1879, promoveert zij als eerste vrouw als doctor in de medicijnen.
Lees hier meer over deze briefwisseling met Thorbecke.
Stap 2: Dokter Jacobs
De vrouw: haar bouw en haar
inwendige organen
Dr. Aletta Jacobs wordt in 1879 huisarts aan de Herengracht in Amsterdam. Niet iedereen is overtuigd van haar kwaliteiten. Als zij een van haar vrouwelijke patiënten een rekening stuurt, komt haar man bij haar klagen. Hoe durft zij een even hoge rekening te sturen als haar mannelijke collega’s!
Als dokter heeft zij als een van de eersten door dat een lichaam van een man anders in elkaar zit dan het een lichaam van een vrouw. Vrouwen hebben soms andere kwalen dan mannen en de hoeveelheid medicijnen voor een vrouw kunnen anders zijn dan voor een man. De medische stand hield daar geen rekening mee. Het werd zelfs als ongepast of onfatsoenlijk gezien om over vrouwenkwalen te spreken (spreken over kwalen van mannen mocht natuurlijk wel!). Zij stelt het boek ‘De Vrouw. Haar bouw en haar inwendige organen’ samen met geïllustreerde beweegbare anatomische platen. Meer daarover zie je in de video hieronder.
Bekijk de video van 6:42 tot 7:24 min.
In de Jordaan, een Amsterdamse volksbuurt, ziet zij veel ellende onder de mensen, vooral onder vrouwen. Zij verzorgt veertien jaar lang twee keer per week een gratis spreekuur voor deze vrouwen. Tijdens haar gratis consulten constateert zij dat een overmatig aantal opeenvolgende zwangerschappen verwoestende effecten heeft op een vrouwenlichaam.
Openlijk pleiten voor voorlichting en het verstrekken van voorbehoedsmiddelen waren in Nederland zeer omstreden. In andere landen, zoals de Verenigde Staten, was dat zelfs verboden, maar toen een Amerikaanse journaliste in 1881 dit gratis spreekuur in een artikel omschreef als “de eerste openbare kliniek voor geboorteregeling ter wereld” kreeg zij brieven uit de hele wereld. De redactie durfde het niet aan om haar adres te noemen, uit angst voor een veroordeling door een Amerikaanse rechter. Desondanks kwamen brieven gericht aan “Dr. Aletta Jacobs, Holland” gewoon aan. Dat de redactie niet zonder reden zo voorzichtig was, blijkt in 1919. Dat jaar werd zij door een organisatie van vrouwelijke artsen uitgenodigd om op een congres in Amerika te komen spreken. Ze wilde daar graag naar toe, maar kreeg van de Amerikaanse regering geen visum.
In de video hieronder zie je hoe Aletta vrouwen in de Amsterdamse Jordaan helpt. Kijk de video en beantwoord de vragen.
Bekijk de video tot 1:22 min.
Stap 3: Vrouwenkiesrecht
Poster uit 1918,
ontwerp: T. Molkenboer
In het buitenland is ze beroemd vanwege de geboorteregeling die zij propageerde. Maar in Nederland kennen we haar vooral van haar strijd voor het vrouwenkiesrecht.
In de jaren vóór 1848 heeft de koning het voor het zeggen. Nederland wordt geregeerd door een absoluut vorst. Dat verandert maar langzaam, maar in 1848 is het zover. De leden van de Tweede Kamer worden vanaf dat moment gekozen door de ingezetenen van het land. Niet alle inwoners mogen stemmen, alleen als je een bepaald bedrag aan belasting betaalt, krijg je het recht om te stemmen. In de praktijk kwam dat neer op 10% van alle mannen in Nederland en het waren alleen mannen, omdat zij degenen waren die de belasting betaalden.
Aletta is arts en heeft voldoende inkomen, ze voldoet aan de voorwaarden. In 1883 stapt ze naar de Amsterdamse gemeenteraad voor een plaats op de kiezerslijst. De gemeenteraad antwoordt haar dat een vrouw geen burgerrechten heeft, en dus ook geen stemrecht. Jacobs besluit de strijd niet op te geven en vecht de beslissing aan bij de Amsterdamse rechtbank en als dat geen effect heeft, bij de Hoge Raad (de hoogste rechtbank van Nederland).
Ook de Hoge Raad wijst haar verzoek af. Het is de man die belasting betaalt en dus heeft de vrouw geen stemrecht. Dat ook weduwen en ongetrouwde vrouwen belasting betalen, verzwijgt de Hoge Raad gemakshalve. Voor de zekerheid wijzigen de heren politici de wet toch maar. Vanaf 1887 luidt artikel 90: “De leden van de Tweede Kamer worden gekozen door mannelijke ingezetenen.”
Aletta berust niet in de nieuwe wet. Zij richt samen met andere vrouwen in 1894 de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht (VVK) op. De vereniging heeft afdelingen in het hele land. Aletta wordt eerst presidente van de afdeling Amsterdam (in 1895) en later (in 1903) presidente van het landelijk bestuur.
Zij wordt naar buiten toe het gezicht van de strijd voor het vrouwenkiesrecht. Ze reist het hele land door, houdt lezingen, organiseert congressen, schrijft artikelen voor kranten en tijdschriften en onderhoudt contacten met soortgelijke verenigingen in het buitenland.
In 1911 en 1912 reist ze met de presidente van de Wereldbond van Vrouwenkiesrecht de hele wereld over.
Meer over de rol van Aletta zie je in de video hieronder.
Bekijk de video van 1:23 tot 14:18 min.
Vanaf 1916 houden vrouwen in Nederland dag in dag uit demonstraties voor het parlementsgebouw in Den Haag. Die vasthoudendheid heeft succes. In 1918 halen zij de eerste overwinning: vrouwen krijgen het recht om gekozen te worden (passief kiesrecht). In 1919 komt het tweede succes: vrouwen hebben dezelfde rechten als mannen. In 1922 is het eindelijk zover. Dan zijn er voor het eerst verkiezingen in Nederland waarbij ook vrouwen naar de stembus gaan (actief kiesrecht).
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Aletta Jacobs is het boegbeeld van wat later de Eerste Feministische Golf (1870-1920) in Nederland wordt genoemd. De Tweede Feministische Golf jaren vond plaats in de jaren zestig, zeventig en tachtig van de twintigste eeuw. Er is zelfs sprake van een Derde Feministische Golf die halverwege de jaren negentig begon.
Zie hieronder de Canonclip Aletta Jacobs (Bekijk van 03:09-04:43 min.). De vragen onder de video gaan over de mening van de jongeren in de video. Maak eventueel aantekeningen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Aletta Jacobs
Aletta is de eerste Nederlandse vrouw die mocht studeren en uiteindelijk afstudeerde aan de universiteit. Ze wordt huisarts in Amsterdam. Daarna gaat ze zich ook inzetten voor de rechten van de vrouwen. Mede door haar ontstaat het vrouwenkiesrecht in ons land.
Algemeen Kiesrecht
In eerste instantie was er alleen kiesrecht voor mannen van 23 jaar en ouder die belasting betaalden. Stapsgewijs werd het kiesrecht uitgebreid. In 1917 kregen alle volwassen mannen van 25 jaar en ouder kiesrecht. Het vrouwenkiesrecht volgde in 1919.
J.R. Thorbecke
J.R. Thorbecke was een liberale Nederlandse staatsman. Hij wordt als grondlegger van het parlementarisme in Nederland beschouwd. Hij ontwierp de nieuwe Grondwet, een liberale grondwet.
Grondwet
De Grondwet is de belangrijkste wet van een staat. Deze wet bepaalt wie de macht in de praktijk uitoefenen in zo’n staat, hoe dat gebeurt en beschrijft daarnaast de rechten en plichten van elk individu.
Democratisering
'Het volk aan de macht'. Een ontwikkeling waarbij het bestuur van een land of groep democratischer wordt. De besluiten worden dan dus door meer mensen genomen dan voorheen.
Volksinvloed Grondwet 1848 Thorbecke
Onder leiding van Koning Willem I wilde een steeds groter deel van de bevolking meer te zeggen hebben. Om een revolutie te voorkomen stemde de koning in met een nieuwe Grondwet. Die werd in 1848 door de heer Thorbecke geschreven. Nederland kreeg toen een parlementair stelsel. Er stond onder andere een uitbreiding van het kiesrecht in: meer mannen (met voldoende vermogen) mochten daarna stemmen.
Eindopdracht: Brief
Als eindopdracht schrijf je een brief aan Aletta Jacobs.
In deze brief laat je merken op wat voor manier je haar werk wel of niet bewondert.
Je gebruikt voorbeelden die zijn gebaseerd op feiten.
Je geeft duidelijk je mening over de rol van de vrouw in de samenleving.
Beoordeling
Je docent let bij de beoordeling op het volgende:
de boodschap van de brief (je mening) is duidelijk.
het onderwerp is goed bestudeerd en de voorbeelden zijn gebaseerd op feiten.
Een brief is een goede manier om aan iemand te laten weten wat je van een bepaald
onderwerp vindt of iemand te vragen om in actie te komen rond een bepaald onderwerp.
Terugkijken
Intro
Lees de intro van deze opdracht nog eens door.
Hoe denk jij dat gelijke rechten overal op de wereld kunnen worden nageleefd? Wat zou daarvoor moeten veranderen in de wereld?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Weet je wie Aletta Jacobs was? Waar heeft zij zich allemaal voor ingezet?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 1,5 uur met de opdracht bezig zou zijn. Kon je al het werk binnen die 1,5 uur afronden?
Inhoud
Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je het meeste al?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Is het gelukt om je mening goed te formuleren in de brief? Vond je het lastig om hier voorbeelden aan te koppelen?
Het arrangement Aletta Jacobs - hv123 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo, leerjaar 2. Dit is tijdvak 8 met het onderwerp: Aletta Jacobs. Zij streed haar hele leven voor gelijke rechten van mannen en vrouwen. In de tijd dat zij geboren werd mochten vrouwen niet studeren of stemmen. Dankzij haar strijd is dat allemaal veranderd. Het lukte Aletta Jacobs om als eerste vrouw aangenomen te worden op een universiteit en ze werd de eerste vrouwelijke arts. Ze is onder andere bezig met het vrouwelijke lichaam en brengt zaken aan het licht zoals het feit dat vrouwelijke lichamen anders werken dan de mannelijke. Daarnaast bespreekt ze het taboe op geboorteregeling. Daarnaast wordt kiesrecht van mannen en vrouwen besproken, net als het passief en actief kiesrecht. Aletta Jacobs is de belangrijkste persoon van de 'Eerste Feministische Golf', met kiesrecht als doel. Verdere begrippen die bij deze les horen zijn: algemene kiesrecht, J.R. Thorbecke, grondwet, democratisering en Volksinvloed Grondwet 1848 Thorbecke.
Leerniveau
VWO 2;
HAVO 1;
VWO 1;
HAVO 3;
VWO 3;
HAVO 2;
Leerinhoud en doelen
Industriële Revolutie en emancipatie;
Industriële revolutie en de opkomst van emancipatiebewegingen;
De tijd van burgers en stoommachines (1800 - 1900);
Geschiedenis;
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo, leerjaar 2. Dit is tijdvak 8 met het onderwerp: Aletta Jacobs. Zij streed haar hele leven voor gelijke rechten van mannen en vrouwen. In de tijd dat zij geboren werd mochten vrouwen niet studeren of stemmen. Dankzij haar strijd is dat allemaal veranderd. Het lukte Aletta Jacobs om als eerste vrouw aangenomen te worden op een universiteit en ze werd de eerste vrouwelijke arts. Ze is onder andere bezig met het vrouwelijke lichaam en brengt zaken aan het licht zoals het feit dat vrouwelijke lichamen anders werken dan de mannelijke. Daarnaast bespreekt ze het taboe op geboorteregeling. Daarnaast wordt kiesrecht van mannen en vrouwen besproken, net als het passief en actief kiesrecht. Aletta Jacobs is de belangrijkste persoon van de 'Eerste Feministische Golf', met kiesrecht als doel. Verdere begrippen die bij deze les horen zijn: algemene kiesrecht, J.R. Thorbecke, grondwet, democratisering en Volksinvloed Grondwet 1848 Thorbecke.
Het hele leven van Aletta Jacobs stond in het teken van gelijke rechten van mannen en vrouwen. In de tijd dat zij geboren werd, mochten vrouwen niet studeren of stemmen. Dankzij haar strijd is dat allemaal veranderd. Mannen en vrouwen zijn nu gelijkwaardig, of toch nog niet helemaal?
Aan het eind van deze opdracht kun je
Tijd:
Intro
