Hormonen spelen een belangrijke rol in allerlei processen in je lichaam. Zo zetten ze bijvoorbeeld tijdens de puberteit allerlei processen in je lichaam in werking. Iets waar jullie waarschijnlijk allemaal al mee te maken hebben.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze module kun je:
het principe van de werking van hormonen omschrijven.
minimaal drie hormoonklieren (hypofyse, schildklier, eilandjes van Langerhans, bijnieren, eierstokken en teelballen) benoemen en hun functie beschrijven.
omschrijven wat er aan de hand is bij een persoon met diabetes.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je bestudeert het Kennisbankitem dat past bij dit onderdeel en test je kennis.
Stap 2
Bekijk de video en maak de oefening.
Stap 3
Je bestudeert de info over geslachtshormonen en doet de oefening.
Stap 4
Beantwoord vragen over videoclips en wissel de antwoorden uit.
Stap 5
Maak een eindproduct naar keuze over doping in de sport.
Stap 6
Maak een hormonen woordweb.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze module.
Examenopgaven
Maak de examenopgaven die passen bij de module.
Terugkijken
Terugkijken op de module.
Tijd
Voor deze opdracht heb je drie lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Kennisbank
Geslachtshormonen hebben veel invloed op je leven.
Maar je hebt nog veel meer hormonen die zorgen voor allerlei processen.
Hormonen zijn een soort boodschappers in je lichaam die signalen overbrengen, net als het zenuwstelsel. Hormonen werken alleen iets minder snel dan het zenuwstelsel.
Bestudeer uit de Kennisbank biologie het volgende onderdeel.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bekijk de video. Lees eerst de vraag onder de video en probeer tijdens het kijken de antwoorden op te schrijven. Je kunt de video eventueel op pauze zetten tijdens het kijken!
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bekijk het filmpje van SchoolTV over de puberteit. Maak evt aantekeningen bij de vraag hieronder. Je gaat van de informatie een overzichtelijk schema maken.
Stap 4: Endorfine en adrenaline
Werk deze stap in tweetallen.
Hieronder zie je informatie over de hormonen Endorfine en Adrenaline.
Je onderzoekt ieder één hormoon.
Kijk steeds eerst de video en beantwoord dan de vragen die over de video gaan.
Beantwoord de vragen en wissel de antwoorden met elkaar uit.
Endorfine
Adrenaline
Stap 5: Doping in sport
Het Wereld Anti-Doping Agentschap stelt jaarlijks de dopinglijst op.
Dit is een lijst met verboden stoffen en methoden in de sport.
In de volgende video wordt uitgelegd wat doping is.
De middelen en methoden die op de dopinglijst staan, kunnen ook vaak in de geneeskunde worden toegepast.
Zo zijn bloedtransfusies in de sport een verboden methode.
Maar bij ernstig bloedverlies bij een ongeluk is het geven van een bloedtransfusie van levensbelang.
Ook zijn er lichaamseigen stoffen, zoals het mannelijke geslachtshormoon testosteron, die als doping kunnen worden gebruikt.
Zoals je in het filmpje Wat is doping? hebt gezien, bestaat sommige doping uit hormonen.
Denk aan: epo, testosteron, anti-oestrogeen, adrenaline, insuline en groeihormoon.
Ook Nederlandse sporters hebben soms naar een verboden middel gegrepen om hun prestaties te vergroten.
Bekijk de volgende video:
Werk nu in tweetallen.
Zoek voor één van deze dopingsoorten uit:
De werking: Wat doet dit hormoon voor het lichaam?
De herkomst: Waar wordt het aangemaakt in het lichaam of komt het uit een fabriek?
De toediening: Op welke manier brengt de sporter de doping in zijn of haar lichaam?
Het gebruik: In welke sport is dit soort doping gebruikt? Zoek een voorbeeld waarbij deze doping is aangetoond bij een sporter.
Kies uit:
epo
testosteron
anti-oestrogeen
adrenaline
insuline
groeihormoon.
Verwerk de antwoorden in een werkstuk/werkwijze naar keuze. Voor ideeën kun je kijken in de Gereedschapskist.
Daar vind je ook de beoordelingseisen per onderdeel.
Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind je uitleg over alle werkvormen waarmee je je eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de beoordelingscriteria waaraan jouw product moet voldoen. Ook zie je welke digitale middelen je kunt gebruiken en aan welke vaardigheden je werkt tijdens het maken van je eindproduct. Veel succes!
Stap 6: Hormonen woordweb
Je ziet hier begrippen over hormonen door elkaar heen.
hypofyse
bij de hersenen
op de alvleesklier
schildklier
diverse stimulerende hormonen
groeihormoon
insuline en glucagon
Boven op de nieren
in onderbuik
Eilandjes van Langerhans
In de hals
oestrogeen
progesteron
in balzak
adrenaline
eierstokken
testosteron
Secundaire geslachtskenmerken en productie van zaadcellen.
Secundaire geslachtskenmerken en regelt menstruatie.
Zet het lichaam aan tot actie.
Reguleert het glucosegehalte in het bloed.
Reguleert de stofwisseling.
schildklierhormoon
bijnier
teelballen
Zet andere hormoonklieren aan tot actie.
Bevordert de groei van botten en weefsels.
Maak je eigen woordwolk op de volgende manier:
Zoek de begrippen die bij elkaar horen.
Geef deze begrippen hetzelfde lettertype, lettergrootte, en letterkleur.
Je kun de begrippen, horizontaal of verticaal plaatsen.
Maak er je eigen kunstwerk van.
Kijk in de Gereedschapskist voor tips.
Klaar?
Vergelijk jouw kunstwerk met de tabel onder de Antwoordknop hieronder. Heb je de juiste combinaties gemaakt?
Woorden bij een onderwerp bedenken en met elkaar verbinden.
Afronding
Begrippenlijst
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Hormoon
Stof die organen of speciale hormoonklieren afgeven aan het bloed om lichaamspocessen te reguleren.
Hormoonklier
Orgaan dat hormonen aan het bloed afgeeft. Bijvoorbeeld: hypofyse, alvleesklier.
Hormoonstelsel
Orgaanstelsel bestaande uit organen en klieren die hormonen maken en afgeven. Hormonen worden vervoerd via het bloed en regelen allerlei lichaamsprocessen, zoals ademhaling, bloeddruk, hartslag, spijsvertering, slapen en voortplanting. Betrokken organen zijn o.a. de hypofyse en schildklier.
Regelkring
Manier waarop organen elkaar via het zenuwstelsel of hormonen elkaar beïnvloeden.
Adrenaline
Hormoon dat wordt aangemaakt in de bijnieren en een rol speelt bij vecht- en vluchtreacties. Glycogeen wordt versneld afgebroken waardoor er een glucose-boost ontstaat.
Bijnieren
Hormoonklier bij de nieren. Maakt o.a. het hormoon adrenaline dat een rol speelt bij vecht- en vluchtreacties.
Insuline
Hormoon dat de eilandjes van Langerhans aanmaken in de alvleesklier en het glucosegehalte in het bloed verlaagt.
Glucagon
Hormoon dat de eilandjes van Langerhans aanmaken in de alvleesklier en het glucosegehalte in het bloed verhoogt (door glycogeen (voorraad) af te breken).
Oestrogeen
Vrouwelijk geslachtshormoon dat wordt aangemaakt in de eierstokken. Het zorgt o.a. voor bredere heupen en borstgroei in de puberteit en speelt een rol bij de menstruatiecyclus. Ook mannen hebben wat oestrogeen.
Progesteron
Hormoon dat wordt aangemaakt in de eierstokken. Onder invloed van progesteron wordt o.a. het baarmoederslijmvlies voorbereid op de innesteling van een bevruchte eicel. Als er geen zwangerschap optreedt, daalt de productie van progesteron en treedt menstruatie op.
Testosteron
Mannelijk geslachtshormoon dat wordt aangemaakt in de teelballen; zorgt voor o.a. mannelijke beharing, ontwikkeling spieren, speelt een rol bij geslachtsdrift (libido). Ook vrouwen hebben testosteron (aangemaakt in de eierstokken en de bijnieren).
Stofwisseling
Een lichamelijk proces bij alle levende organismen, waarbij verschillende processen voedingsstoffen omzetten in energie.
Lever
Orgaan dat o.a. bij de spijsvertering, bloedvorming en uitscheiding is betrokken. De lever maakt gal aan.
De eilandjes van Langerhans
Groepje cellen in de alvleesklier dat de hormonen insuline en glucagon aanmaakt. Deze hormonen houden samen het glucosegehalte in het bloed constant.
Regulerendestoffen
Ook wel regelstoffen; stoffen zoals hormonen, die een regulerende rol spelen bij belangrijke lichaamsprocessen. Bijvoorbeeld: geslachtshormonen bij de voortplanting.
Examenopgaven
Je hebt in deze module veel theorie bestudeerd en veel opdrachten gemaakt.
In de afsluiting ga je aan de slag met examenvragen over dit onderwerp. Lees eerst de tips.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor basisberoepsgerichte leerweg, leerjaar 3 en 4. Dit is thema 'Sporten'. Het onderwerp van deze les is: Hormonen. Deze les bespreekt wat de werking van hormonen zijn, wat hormoonklieren zijn en wat de functies zijn (hypofyse, schildklier, eilandjes van Langerhans, bijnieren, eierstokken en teelballen) en wat er aan de hand is als je diabetes hebt.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor basisberoepsgerichte leerweg, leerjaar 3 en 4. Dit is thema 'Sporten'. Het onderwerp van deze les is: Hormonen. Deze les bespreekt wat de werking van hormonen zijn, wat hormoonklieren zijn en wat de functies zijn (hypofyse, schildklier, eilandjes van Langerhans, bijnieren, eierstokken en teelballen) en wat er aan de hand is als je diabetes hebt.
Hormonen spelen een belangrijke rol in allerlei processen in je lichaam. Zo zetten ze bijvoorbeeld tijdens de puberteit allerlei processen in je lichaam in werking. Iets waar jullie waarschijnlijk allemaal al mee te maken hebben.
Aan het eind van deze module kun je:
Geslachtshormonen hebben veel invloed op je leven.
Bekijk de video. Lees eerst de vraag onder de video en probeer tijdens het kijken de antwoorden op te schrijven. Je kunt de video eventueel op pauze zetten tijdens het kijken!
Werk deze stap in tweetallen. 
Het Wereld Anti-Doping Agentschap stelt jaarlijks de dopinglijst op.
Je ziet hier begrippen over hormonen door elkaar heen.
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Je hebt in deze module veel theorie bestudeerd en veel opdrachten gemaakt.
Kan ik wat ik moet kunnen?
