Weet jij waarom dieren doen wat ze doen?
Hoe het gedrag van dieren past bij het uiterlijk?
Dieren doen altijd iets, zelfs als ze slapen.
Al hun gedrag is er niet zomaar, het heeft een reden.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van de opdracht kun je:
beschrijven wat gedrag, een gedragselement, een gedragssysteem en een gedragsketen zijn.
aangeven hoe een gedragsonderzoeker/etholoog werkt.
uitleggen wat het gedrag van een dier te maken heeft met zijn uiterlijk en met zijn leefomgeving.
beschrijven wat het verschil tussen een ethogram en een protocol is en deze zelf ook maken.
Wat ga ik doen?
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Na het bestuderen van de Kennisbank kun je in twee oefeningen aangeven of er sprake is van gedrag en van welk soort gedrag.
Stap 2
Je bestudeert het gedrag van een flamingo en benoemt de gedragselementen.
Stap 3
Je bestudeert het gedrag van een stekelbaarsje en kunt een gedragsketen maken.
Stap 4
Je bestudeert in de Kennisbank informatie over het ethogram en het protocol en kunt aangeven wanneer je beter een ethogram kunt gebruiken en wanneer beter een protocol.
Stap 5
Je oefent met het maken van een ethogram en een protocol.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippenlijst
Hier vind je de Kennisbank en de begrippen die horen bij deze opdracht.
Bekijk onderstaande video op de site van Schooltv.
Waarom is het belangrijk dat je, als je het gedrag van een dier observeert, geen mening hebt?
Bespreek het antwoord met een klasgenoot.
Flamingo's uit Zuid-Europa trekken in het najaar naar Afrika en komen in het voorjaar terug om te broeden.
Een paring begint met een inleiding.
Daarna landt de man op de rug van het vrouwtje.
Het valt niet mee het evenwicht te bewaren.
Bekijk het volgende filmpje op de website van Schooltv.
Welke gedragselementen zie je voorbijkomen bij het mannetje?
Let goed op. Je hebt het antwoord nodig voor de opdracht onderaan de pagina.
De presentatrice beschrijft de gedragselementen, maar doet dat niet volgens de gedragsleer.
Zo beschrijft ze soms met één zin gedrag dat uit meerdere gedragselementen bestaat.
Ook verwerkt ze soms conclusies of meningen in haar beschrijvingen.
Stap 3: Stekelbaarsjes
In de Kennisbank heb je op pagina 3 een gedragsketen gezien over het paringsgedrag van stekelbaarsjes.
Je gaat nu een gedragsketen 'Territorium verdedigen' maken.
Probeer de verschillende gedragingen waaruit deze gedragsketen bestaat op een rijtje te zetten.
Bekijk daarvoor eerst goed de video op de pagina van Schooltv.
Dit werkdocument heb je nodig bij deze stap en straks bij de eindopdracht.
Lees het hele werkdocument een keer door.
Bekijk nu het filmpje hieronder. Je ziet een aantal gedragingen van een schaap.
Maak met de gedragingen die je in de video hebt gezien een ethogram van een schaap.
Vergelijk je ethogram met het ethogram van een klasgenoot.
Bespreek de verschillen. Pas je ethogram aan als dat nodig is.
Jullie werken in de volgende stap samen. Dus zorg dat jullie hetzelfde ethogram hebben.
Oefenprotocol
Jullie gaan het filmpje 'Schapengedrag' opnieuw bekijken.
Nu om te oefenen in het protocolleren.
Beschrijf de gedragingen in een ritme van vier seconden.
Een van jullie benoemt het gedrag. De ander noteert de afkorting in de tabel.
Op het eind van het filmpje gebeurt iets onverwachts.
Bedenk snel een afkorting en vul later het ethogram aan.
Gedrag
Alles wat een mens of dier doet, zoals eten, lopen, slapen en zitten.
Prikkel
Vanuit een intern of extern milieu afkomstig signaal.
Motivatie
De inwendige prikkel om tot gedrag te komen.
Gedragselement
Een afzonderlijke handeling van een dier.
Gedragssysteem
Groep gedragselementen die samen ergens voor zorgen.
Gedragsketen
Verzamelnaam voor reeks gedragingen in vaste volgorde.
Ethogram
Nauwkeurige beschrijving van alle gedragingen van een dier.
Protocol
Een door een onderzoeker gemaakte lijst van gedragselementen in de waargenomen volgorde.
Verdedigen
Afweer, beschermen tegen vijanden en gevaar.
Territorium
Een gebied van een dier om voedsel te zoeken en jongen te verzorgen. Dieren verdedigen hun territorium tegen soortgenoten. Verdediging bij vogels door zang (roodborst), dreigen of vechten. Verdediging bij bijvoorbeeld de hond ook door geur.
Balts
Gedrag dat voorafgaat aan de voortplanting (paring): verleiden of versieren van een partner.
Eindopdracht: Ethogram en protocol
Je gaat samen met een klasgenoot een ethogram en een protocol maken.
Van jullie docent horen jullie welke dieren jullie mogen observeren.
Hoe moet je het aanpakken?
Haal de benodigdheden voor de buitenopdracht op en ga naar jullie dier toe.
Observeer jullie dier volgens de beschrijving in je werkdocument.
Maak het ethogram en protocol. Werk na het observeren foutjes bij.
Maak ook foto’s van het dier: zowel het hele dier als detailopnamen van bijvoorbeeld zijn hoofd en onderdelen ervan of van zijn poten of staart.
Beoordeling
Je hebt de opdracht goed uitgevoerd als:
In het werkdocument het ethogram en het protocol goed zijn ingevuld.
Jullie voldoende verschillende gedragingen hebben beschreven
De gedragingen gedetailleerd zijn beschreven.
Jullie handige afkortingen voor elk gedragselement hebben gebruikt.
Je mooie foto’s hebt gemaakt van het hele dier en de verschillende lichaamsdelen.
Klaar?
Laat het werkdocument beoordelen door jullie docent.
Terugkijken
Intro
Lees de intro van deze opdracht nog eens door.
Vind je het een goede intro om de opdracht mee te beginnen?
Waarom wel of waarom niet?
Zou je nu een ander antwoord geven op de vragen dan aan het begin van deze opdracht? Zo ja, hoe denk je dat dat kan?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 3 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Klopt dat?
Inhoud
Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je het meeste al?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht?
Vond je het fijn om de opdracht met z'n tweeën te doen?
Hoe verliep de samenwerking?
Welk onderdeel van de opdracht vond je het meest lastig?
Welk onderdeel van de opdracht vond je het meest makkelijk?
Het arrangement Diergedrag vmbo-kgt12 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor vmbo kgt leerjaar 1 en 2. Dit is thema 'Omgeving'. Het onderwerp van deze les is: Diergedrag. De les bespreekt wat het gedrag van een dier te maken heeft met zijn uiterlijk en leefomgeving.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor vmbo kgt leerjaar 1 en 2. Dit is thema 'Omgeving'. Het onderwerp van deze les is: Diergedrag. De les bespreekt wat het gedrag van een dier te maken heeft met zijn uiterlijk en leefomgeving.
Weet jij waarom dieren doen wat ze doen?
Aan het eind van de opdracht kun je:
Bestudeer uit de Kennisbank biologie het volgende onderdeel:
Flamingo's uit Zuid-Europa trekken in het najaar naar Afrika en komen in het voorjaar terug om te broeden.
Bestudeer nu uit de Kennisbank 'Wat is gedrag?' de onderdelen over:
Oefenethogram
Intro
