Rond 1500, in de tijd van Ontdekkers en Hervormers, was ons land nog een klein onderdeel van het grondgebied van keizer Karel V. In reactie op de maatregelen van de keizer en zijn opvolger kwamen Nederlanders in verzet en dat werd het begin van Nederland als zelfstandige staat.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
minimaal twee redenen noemen waarom de Nederlanders in verzet kwamen tegen de regering van Filips II.
de belangrijkste gebeurtenissen in de Opstand in eigen woorden beschrijven.
illustreren wat het verband is tussen de Opstand en andere belangrijke ontwikkelingen in deze tijd.
concluderen welke gevolgen de Opstand had voor de inwoners van ons land.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je kunt na het bestuderen van de Kennisbanken 'Land van middeleeuwse steden' en 'Het bestuur in de Nederlanden' vragen beantwoorden over bestuur van de provincies.
Stap 2
Je kunt na het bestuderen van de Kennisbank 'De Nederlanden vóór de opstand' een aantal uitspraken bij de juiste persoon zetten.
Stap 3
Je kunt na het bestuderen van de Kennisbank 'Begin en verloop van de Opstand' jaartallen in een tijdbalk zetten.
Stap 4
Je kunt aan de hand van een bron over Willem van Oranje twee stellingen uitleggen.
Stap 5
Je kunt de ideeën van Luther en Calvijn koppelen aan de Nederlandse gewesten in de 16e eeuw en uitleggen waarom Calvijn meer aanhangers had.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippen
Hier vind je de kennisbank en de begrippenlijst die horen bij deze opdracht.
Eindopdracht A
Als je kiest voor eindopdracht A maak je de toets.
Eindopdracht B
Als je kiest voor eindopdracht B schrijf je een dagboekverslag van iemand die de Opstand van dichtbij meemaakte.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 2 lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Kennisbank
Keizer Karel V
In de 16e eeuw bestond Nederland nog niet. De Bourgondische hertogen (tijdvak 4) hadden wel al iets van een eenheid gesmeed. Via een huwelijk kwam het gebied in handen van de Spaanse Habsburgers.
Toen Karel V de Nederlanden erfde, waren de Nederlanden een losse verzameling provincies. Het was een overwegend agrarisch gebied met een handjevol middeleeuwse steden. Het bestuur van elke provincie was verschillend geregeld. Bestuurders kwamen meestal voort uit de adel en de rijke burgers in de stad.
Bestudeer de volgende onderdelen uit de Kennisbank en beantwoord de vragen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Om goed overzicht te krijgen van gebeurtenissen, is het handig om een tijdbalk te maken.
In deze les gaat het om een aantal gebeurtenissen die samen de Opstand vormen.
Lees nu in de Kennisbank de informatie over het begin en alle verschillende fasen van de Opstand.
Verwerk nu de informatie uit de Kennisbank in een tijdbalk. Je kunt je tijdbalk op papier maken, maar je kunt ook kiezen voor digitaal.
In je tijdbalk moeten de volgende jaartallen voorkomen:
1566 - 1572 - 1579 - 1584 - 1581 - 1588 - 1596 - 1609 - 1648.
Noteer niet alleen de belangrijkste gebeurtenissen, maar zet er ook steeds een passende afbeelding bij.
Een tijdlijn of tijdbalk geeft je een helder overzicht van verschillende gebeurtenissen over een bepaalde periode heen.
Stap 4: Willem van Oranje
Stap 5: Luther en Calvijn
Johannes Calvijn ca. 1550
In de middeleeuwen was het gewoon dat de vorst het geloof van zijn onderdanen bepaalde. De godsdiensthervormers Luther en Calvijn waren het op dit punt niet met elkaar eens. Luther was het eens met de opvatting dat de vorst het geloof van zijn onderdanen kon bepalen (en dat de onderdanen zich daar niet tegen mochten verzetten).
Volgens Calvijn mochten onderdanen zich wel verzetten tegen de godsdienstpolitiek van de vorst.
Hagenpreken
Hagenpreken zijn preken in het geheim in het open veld van aanhangers van Calvijn.
Bede
Een verzoek, in feite meer een bevel, aan de Staten-Generaal om meer belasting te mogen innen.
Karel V
Karel V was koning van Spanje (met delen van Italië en van Amerika), keizer van het Duitse Rijk en Heer van de Zeventien Nederlanden.
Hanzesteden
Steden die lid zijn van het Hanzeverbond. Dit is een handelsgilde waarbij verschillende steden een overeenkomst met elkaar gesloten hadden, o.a. ter verbetering van verbindingen.
Staten-Generaal
De gewesten werkten samen in de Staten-Generaal, een overleg waar elk gewest een aantal politici naar toe stuurde.
Stadhouder
Een stadhouder was de legeraanvoerder en werd door elk gewest apart aangewezen. Het was wel altijd iemand uit de familie van Van Oranje.
Stand
Een gesloten sociale groepering met een bepaalde sociale status en bijbehorende voorrechten en plichten.
Standenvergadering
De vertegenwoordigers van de drie standen hadden zitting in een standenvergadering (een soort parlement).
Geheime Raad
Deze raad bestond voornamelijk uit juristen en ging een belangrijke rol spelen in de nieuwe wetgeving en bestuur.
Raad van Financiën
In deze raad zaten hoge ambtenaren. Zij hielden toezicht op de financiële situatie in de Nederlanden en coördineerden de hogere belastingopbrengsten.
Raad van State
Opgericht in 1531 door Karel V. In de Raad van State zaten de adviseurs van de landvoogd(es). Deze adviseurs waren de hoogste edelen van het land die adviseerden over belangrijke kwesties.
Pragmatische Sanctie
Een geschrift waarin door Karel V in 1549 vastgelegd werd dat de Zeventien Provinciën der Nederlanden één overerfbaar gebied werden.
Granvelle
Een Habsburgse staatsman en een groot tegenspeler van de Nederlandse edelen.
Privilege
Een bijzonder recht of voorrecht op iets dat je krijgt of mag.
Centralisatie
Het streven naar een organisatie of natie die zo veel mogelijk vanuit één centraal punt of zelfs door één centraal orgaan of persoon bestuurd wordt.
Margaretha van Parma
Margaretha was landvoogdes van de Nederlanden. Zij regeerde in de Nederlanden in opdracht van haar broer, koning Filips II. Margaretha was niet zo streng als haar broer. Zij zorgde ervoor dat de protestanten in Nederland niet zo streng in de gaten gehouden werden. Hierdoor kregen zij meer vrijheid.
Filips II
Zoon van Karel V en zijn opvolger in Spanje en de Nederlanden. Hij regeerde vanuit Madrid.
Sluiting Schelde
Tijdens de oorlog sloten de opstandelingen de toegang tot de Schelde af. Daardoor kon Antwerpen zich niet verder ontwikkelen als haven.
Opstand
Bij de komst van Alva met zijn Spaanse troepen vluchtte Willem van Oranje naar Duitsland. Van daaruit begon hij de strijd tegen de Spaanse troepen.
Watergeuzen
Watergeuzen zijn opstandelingen die naar zee uitgeweken zijn. Zij namen in 1572 Den Briel in. Andere Hollandse steden kozen voor de opstand. Willem vestigde zich in Delft. Hij werd stadhouder van Holland.
Unie van Utrecht
De opstandige gewesten sloten samen in Utrecht een Unie (1579).
Afzetten Filips II
Het antwoord van de opstandige gewesten: Filips werd niet meer erkend als vorst. Filips bleef in zijn ogen echter Heer der Nederlanden. In 1581 werd Filips afgezet: het Plakkaat van Verlatinge.
Moord Willem van Oranje
Willem van Oranje werd in 1584 in Delft vermoord.
Maurits
Maurits is de zoon van Willem van Oranje. Hij volgde zijn vader op als stadhouder van Holland. Hij was de legeraanvoerder in de strijd tegen de Spanjaarden.
Beeldenstorm
In 1566 begonnen calvinisten in Vlaanderen beelden uit de kerken neer te halen en kapot te slaan. Deze beeldenstorm ging van plaats naar plaats, tot helemaal in Friesland en Groningen.
Alva
Spaans hertog en legeraanvoerder. Filips II stuurde hem naar de Nederlanden om de orde te herstellen. Hij trad streng op en liet edelen onthoofden.
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
In 1588 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden opgericht.
Amsterdam wereldhaven
Amsterdam ontwikkelde zich tot een wereldhaven: met eerst vooral handel op de Oostzee, maar later met handel over de hele wereld.
Plakkaat van Verlatinghe De Staten verklaarden op 26 juli 1881 dat hun vorst, Filips II, de vrijheden en rechten van steden en vorstendommen had geschonden en verklaarden hem vervallen van de troon. Zijn troon werd verlaten verklaard of wel Filips II werd afgezet als heerser.
Eindopdracht A: Toets
Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'De Opstand'.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Je gaat nu een dagboekverslag schrijven.
In je dagboekverslag beschrijf je de belevenissen van iemand die de Opstand van heel dichtbij meemaakte. Dat kan een watergeus zijn, of een stadsbestuurder, een protestantse ketter of een katholieke burger. Je mag elke persoon kiezen die je wilt.
Ook ben je vrij om zelf informatie te zoeken over een spannende gebeurtenis tijdens de Opstand.
Denk bijvoorbeeld aan: een hagenpreek - de Beeldenstorm - de inname van Den Briel - het ontzet van Leiden - de moord op Willem van Oranje - een veldtocht van Maurits.
Tips voor goede websites, clips, enz. kun je vinden op de site van de Canon van Nederland! Hier staan ook links naar websites over de gebeurtenissen in een bepaalde streek. Misschien is het leuk om je eens te verdiepen in wat er in jouw woonplaats gebeurde tijdens de Opstand!
Doe eerst goed onderzoek naar wat er precies gebeurde. Bedenk welke persoon je deze gebeurtenissen laat vertellen en wat die meegemaakt kan hebben. Leef je in in zijn of haar gedachten en gevoelens.
Houd daarbij ook rekening met de leerdoelen van deze opdracht. Probeer ze te verwerken in je dagboekverslag.
Schrijf nu het dagboekverslag.
Beoordeling
Je krijgt een goede beoordeling voor de opdracht als:
Je dagboekverslag minimaal 1000 woorden bevat.
Je de feiten juist hebt weergegeven.
Je jezelf goed hebt ingeleefd in de persoon die het dagboek schrijft.
Je het dagboekverslag hebt geschreven in een persoonlijke stijl.
Je de leerdoelen van deze opdracht verwerkt hebt in je dagboekverslag.
Een verslag is een goede manier om een onderzoek te beschrijven dat je hebt uitgevoerd.
Terugkijken
Intro
Lees de intro van deze opdracht nog eens door.
Waren de redenen voor de opstand die jullie bedacht hadden goed?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Weet je de belangrijkste gebeurtenissen in de Opstand te vertellen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Is het gelukt om een dagboekverslag te schrijven in een uur?
Inhoud
Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je het meeste al?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht?
Voor welke eindopdracht heb je gekozen?
Als je koos voor de toets: kon je de vragen goed beantwoorden?
Als je koos voor het dagboekverslag: vond je het moeilijk om jezelf te verplaatsen in een persoon uit de tijd van de opstand?
Het arrangement De Opstand - hv123 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo, leerjaar 2. Dit is tijdvak 5 met het onderwerp: de Opstand. In de 16e eeuw waren de Nederlanden een losse verzameling provincies. Karel V maakte van de Zeventien Provinciën der Nederlanden één overerfbaar gebied. Filips II zette de politiek van centralisatie voort, wat leidde tot onvrede over hoge belastingen en de vervolging van protestanten. De Nederlandse edelen, waaronder Willem van Oranje, kwamen in opstand tegen de Spaanse koning. De onrust resulteerde in de Beeldenstorm en de komst van de hertog van Alva om de orde te herstellen. Willem van Oranje werd leider van de opstand en vocht tegen de Spanjaarden. In 1572 begon een nieuwe fase van de opstand, waarbij de opstandelingen steeds meer steun kregen van steden en uiteindelijk vrede sloten met de Zuidelijke Nederlanden om gezamenlijk de Spanjaarden te verdrijven. Begrippen die verder binnen deze les horen zijn: hagenpreken, bede, hanzesteden, Staten-Generaal, stadhouder, stand, standenvergadering, geheime raad, raad van financiën, raad van state, Pragmatische Sanctie, Granvelle, voorrecht, centralisatie, Margaretha van Parma, Filips II, Sluiting Schelde, Watergeuzen, Unie van Utrecht, afzetten Filips II, moord Willem van Oranje, Maurits, Alva, Amsterdam wereldhaven.
Leerniveau
VWO 2;
HAVO 1;
VWO 1;
HAVO 3;
VWO 3;
HAVO 2;
Leerinhoud en doelen
Opstand en het ontstaan van een onafhankelijke Nederlandse staat;
De tijd van ontdekkers en hervormers (1500 - 1600);
Geschiedenis;
De Opstand;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Studiebelasting
2 uur en 0 minuten
Trefwoorden
arrangeerbaar, beeldenstorm, de opstand, de pragmatische sanctie, fillips ii, geschiedenis, hv123, plakkaat van verlatinghe, stercollectie, willem van oranje
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo en vwo, leerjaar 2. Dit is tijdvak 5 met het onderwerp: de Opstand. In de 16e eeuw waren de Nederlanden een losse verzameling provincies. Karel V maakte van de Zeventien Provinciën der Nederlanden één overerfbaar gebied. Filips II zette de politiek van centralisatie voort, wat leidde tot onvrede over hoge belastingen en de vervolging van protestanten. De Nederlandse edelen, waaronder Willem van Oranje, kwamen in opstand tegen de Spaanse koning. De onrust resulteerde in de Beeldenstorm en de komst van de hertog van Alva om de orde te herstellen. Willem van Oranje werd leider van de opstand en vocht tegen de Spanjaarden. In 1572 begon een nieuwe fase van de opstand, waarbij de opstandelingen steeds meer steun kregen van steden en uiteindelijk vrede sloten met de Zuidelijke Nederlanden om gezamenlijk de Spanjaarden te verdrijven. Begrippen die verder binnen deze les horen zijn: hagenpreken, bede, hanzesteden, Staten-Generaal, stadhouder, stand, standenvergadering, geheime raad, raad van financiën, raad van state, Pragmatische Sanctie, Granvelle, voorrecht, centralisatie, Margaretha van Parma, Filips II, Sluiting Schelde, Watergeuzen, Unie van Utrecht, afzetten Filips II, moord Willem van Oranje, Maurits, Alva, Amsterdam wereldhaven.
arrangeerbaar, beeldenstorm, de opstand, de pragmatische sanctie, fillips ii, geschiedenis, hv123, plakkaat van verlatinghe, stercollectie, willem van oranje
Rond 1500, in de tijd van Ontdekkers en Hervormers, was ons land nog een klein onderdeel van het grondgebied van keizer Karel V. In reactie op de maatregelen van de keizer en zijn opvolger kwamen Nederlanders in verzet en dat werd het begin van Nederland als zelfstandige staat.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Benodigdheden
Je gaat nu een dagboekverslag schrijven.
Doe eerst goed onderzoek naar wat er precies gebeurde. Bedenk welke persoon je deze gebeurtenissen laat vertellen en wat die meegemaakt kan hebben. Leef je in in zijn of haar gedachten en gevoelens.
Intro
