Voorbeelden van gesloten verhardingen zijn beton en asfalt.
Deze term gebruiken we voor verhardingsmateriaal, waarbij je de ondergrond geheel afsluit. (Regen)water zal weglopen en niet of weinig in de bestrating trekken. Dit soort bestratingen worden niet of nauwelijks door groenbedrijven aangelegd. De aanleg zal niet worden beschreven in dit arrangement.
Halfverhardingen. Voorbeelden van halfverhardingen zijn grind, schelpen, boomschors en gravel.
Veel van deze materialen worden op anti worteldoek gelegd. Het worteldoek zorgt er voor, dat het materiaal beter op de plek blijft liggen. Als je boomschors op worteldoek legt, zal het minder snel verrotten. Dit omdat de schors niet in aanraking komt met de grond. Halfverhardingen hebben voor- en nadelen ten opzichte van verhardingen.
Voordelen:
Eenvoudiger aan te brengen en in elke gewenste vorm aan te leggen.
Water kan beter wegzakken in de bodem dan bij verhardingen.
Het ziet er natuurlijker uit dan verhardingen.
Het is goedkoper in de aanleg dan bestratingen.
Nadelen:
In halfverhardingen krijgt onkruid meer kans om te groeien en is moeilijker te bestrijden.
Na verloop van tijd moet je materiaal aanvullen. Boomschors verteert en ander materiaal zakt weg in de ondergrond.
verhardingen zijn beter beloopbaar en rolstoelvriendelijker dan halfverhardingen.
honingraatmatten voor halfverhardingen
verhardingen zijn beter beloopbaar en rolstoelvriendelijker dan halfverhardingen. Honingraatmatten bieden een oplossing voor dit probleem. Zie afbeelding. Door gebruik van deze honingraten blijft je materiaal beter op de plek en is daardoor beter beloopbaar.
honingraat voor grind
aanleg halfverhardingen
Bera green solutins
open verharding
Open verharding
Voorbeelden van open verhardingen zijn stoeptegels, grindtegels, waaltjes en betonklinkers.
Tussen de stenen heb je ruimte, waardoor regenwater tussen de stenen in de ondergrond kan lopen. Daarom wordt het open verharding genoemd.
Des te meer voegen, des te beter kan het water weglopen. Nadeel van voegen is dat je hier ook onkruidgroei kunt krijgen.
Theorie cunet
theorie
Een verharding wordt gewoonlijk gelegd op een laag geel zand. Het is mogelijk om op zwarte grond te straten,
maar geel zand heeft een aantal voordelen.
1. Het is goed te verdichten
2. Het laat goed water door
3. Het is met hulp van een waterpas of reilat gemakkelijk vlak te maken.
De dikte van het zandbed is van 2 zaken afhankelijk.
1. Hoe veel gewicht komt er op de verharding? Onder een pad waarop alleen mensen lopen hoeft lang niet zo veel geel zand, dan een inrit waarover auto's rijden
2. Is de ondergrond stevig? Veengronden zijn minder draagkrachtig dan een zandgrond.
Het kan zijn dat onder een oprit in een gebied met zandgrond 25 cm geel zand voldoende is, terwijl in een gebied met veengrond er een laag van wel 50 cm geel zand komt met daaronder een laag gebroken puin.
Stel dat iemand stoeptegels heeft van 5 cm dik. Men wil een laag geel zand onder de tegels hebben van 25 cm.
Je moet dus 30 cm zwarte grond uitgraven als je als eindresultaat wilt dat de tegels even hoog liggen dan de omliggende grond.
We noemen dit een cunet van 30 cm.
De laag geel zand wordt verdicht. Nadat de grond is verdicht, zal de grond later niet meer nazakken. Dat kan met hulp van een aantal methodes. Zie verderop.
fundering
Op zandgronden wordt soms een laag gebroken puin onder het cunet gelegd voor nog meer draagkracht.
Op slappe gronden, zoals veen en klei, betekent dit dat je extra gewicht op de ondergrond brengt. Romfix heeft hier voor een oplossing. Zie link.
Met afschot wordt bedoeld dat het water weg kan lopen. Je legt dan een verharding niet waterpas. Een afschot van 1cm betekent dat de bestrating 1 cm per meter afloopt. Als je bestrating of een terras bij een gevbel van het huis legt, dan moet de verharding tegen het huis hoger liggen dan de rest van de verharding. regenwater loopt nu van het huis weg, de tuin in. Andersom is rampzalig. Het huis of de kruipruimte loopt vol met water, met alle gevolgen van dien. Hieronder een pad met betonplaten. Het afschot is naar de verkeerde kant toe gelegd. Het gevolg is waterrozen. Rosa aquatica...
waterroos 1
waterroos 2
pad loopt naar rechts af, maar grond ligt hoger. Water blijft staan
met alle gevolgen van dien....
betonklinkers: boven en onderkant
Elke betonsteen heeft een bovenkant en een onderkant.
Boven zitten aan de zijkanten sleufjes. De onderkant is recht. Zie afbeelding.
De reden: Overtollig water kan sneller afgevoerd worden.
Betonstenen zijn maatvast.
Vroeger werden stenen gebakken.
Klei werd in een vorm gedrukt, daarna in een oven gebakken. De steenfabrieken zie je daarom vaak in de buurt van een rivier.
Nadeel van gebakken stenen is dat ze krom kunnen trekken tijdens het bakproces. Ook zijn ze niet altijd even groot.
Voordeel is dat de steen zijn kleur behoudt. Kromme stenen zijn moeilijk te leggen, maar hebben een hoge sierwaarde.
maten betonklinkers
2. Open verhardingen.
Water kan tussen de tegels of stenen doorlopen in de ondergrond.
Voorbeelden: stoeptegels, grindtegels, klinkers
We kijken nu naar de open verhardingen.
Heel veel gebruikt worden betonklinkers. Je kunt ze in verschillende maten kopen.
Voorbeelden:
1. Waaltje (5 x 20 cm)
2. Rijnformaat (5 x 15 cm)
3, Dikformaat (6,5 x 20 cm)
4. BKK. (10,5 x 21 cm)
5. Stoeptegel (30 x 30 cm)
6. grindtegels (40 x 60 of 50 x 50 cm)
7. Cobbled stones. (getrommelde stenen) diverse maten leverbaar.
redenen om te kiezen voor een bepaald formaat
waaltjes in de bocht
halve tegels in de inrit
Bij inritten wordt vaak gekozen voor een BKK klinker of vergelijkbaar. BKK (afmeting 10,5 bij 21 cm) kun je in elleboogverband straten, zodat de stenen niet snel gaan kruipen. Daarnaast zijn de stenen dik en kunnen dus veel druk verdragen. Sierbestratingen hebben vaak grotere maten. Deze bestrating heeft meer sierwaarde en hoeft niet veel gewicht te dragen. Bij ronde paden wordt vaak een klein formaat gebruikt, omdat deze makkelijker rond te straten zijn. Met name rijnformaat is heel geschikt voor een rond terras.
betonsteen en gebakken
Door beton in een mal te gieten, krijg je een steen in een vaste vorm en maat. Door kleurstof aan het beton toe te voegen, krijg je een kleur. Als je onderin de mal een laagje grind legt, krijg je grindtegels. De tuinarchitecte Mien Ruys goot beton in plantkistjes van 60 bij 40 centimeter en deed een dun laagje grind in de mal. Zij is de uitvindster van de 60 bij 40 grindtegel.
In vroegere dagen werd ook van klei stenen gemaakt. Rivierklei werd in blokjes gesneden en werd in de oven gebakken. De kleur van de stenen werd bepaald door wat er in de klei zat aan stoffen. Bij het bakken worden de buitenste stenen harder. Deze stenen trokken door de hitte krom. Gebakken stenen zijn daardoor niet maatvast.
Betonstenen kun je daarom leggen met vlijen, gebakken stenen moet je tikken!
natuursteen
Denk aan basalt, graniet en leisteen. Deze stenen komen uit gebergten uit de hele wereld. Uit het gebergte worden blokken gehakt. Deze worden met hulp van een steenzaag op maat gezaagd. De stenen zijn kleurvast en ademen.
Je kunt ze op een zandbed meteen aanbrengen, maar veel hoveniers leggen de stenen in cement of beton. Elke steensoort heef een andere kleur. Hieronder 2 voorbeelden. Linksonder leisteen, rechtsonder graniet.
Lei
graniet
keramische tegels
Keramische tegels ademen niet. Dit in tegenstelling tot natuursteen. Het vocht moet dus door de ondergrond weg kunnen. Dat gaat niet in beton. Bij vorst kunnen de keramische tegels er af vriezen. Er zijn tegeldragers, waar je de tegel in legt, maar hieronder wordt beschreven hoe je tegels in mortel aanbrengt.
1. Op zandgronden is het zandpakket minstens 20 centimeter dik. Op klei en veen wordt een laag van 15 centimeter onder het zandbed gemaakt met gebroken puin of split.
2. Boven het zandbed komt een laag drainagemortel. Deze laag is 6 tot 8 centimeter dik bij terrassen en 12 centimeter bij opritten. De mortel wordt goed gemengd in een betonmolen.
3. Afschot is 1 centimeter per meter bij waterdichte voegen. Bij waterdoorlatende voegen kun je met minder afschot volstaan.
4. Tegels uit verschillende pakken door elkaar verwerken om kleine kleurafwijkingen (elk pak kan iets anders van kleur zijn) te vermijden. De tegellijm wordt op de hele tegel aangebracht, maar zorg dat de zijkanten vrij van lijm en mortel zijn.
5. De tegels kun je met een rubber hamer tikken. Met een afstandhouder bepaal je de voegbreedte. Tegels kun je nat zagen. Spoel zaagwater meteen weg! Bij het leggen van deze tegels moet je schoon werken!
6. De voegen maak je schoon met een voegspijker om cementresten te vermijden. De mortel moet 24 uur drogen voordat je kunt voegen.
7. Je maakt het oppervlakte nat en verdeeld de voegmortel. Laat 20 minuten drogen en verwijder de mortelresten.
8. Na 24 uur is de tegel begaanbaar en na een week belastbaar. Schoonmaken kan met water en groene zeep. Kalkuitslag kan soms optreden, maar kun je met azijn verwijderen.
Ondergrond
drainagemortel
afschot
tegellijm
tegel leggen
schoonmaken
voegen
onderhoud
vergelijking bestratingsmateriaal
Beton.
Voordelen:
In alle maten en kleuren te verkrijgen.
Maatvast. Elke steen is precies even dik en groot. Je kunt dus vlijen!
De prijs per vierkante meter is laag.
Nadelen van beton zijn:
Beton houdt vocht vast. Hierdoor kunnen stenen begroeid worden door mossen en algen.
De kleur vervaagd onder invloed van zonlicht.
Gebakken stenen
Voordelen
Kleurvast.
Houdt weinig vocht vast.
Nadelen
Niet maatvast, dus niet altijd te vlijen.
Prijs per meter is hoger.
Natuursteen
Voordelen
Mooi en natuurlijk beeld
Water trekt in steen.
Nadelen
prijs per meter hoog
Kans op krassen en vlekken.
Keramische tegels
Voordelen
Oogt strak
geen kans op krassen.
tegel is krasvast
Nadelen
water blijft op de steen, dus kans op gladheid
hoge vierkante meter prijs.
voegen niet waterdoorlatend en gestabiliseerd zandbed, anders kan tegel knappen bij verzakkingen.
kantopsluiting van troittoirbanden
het stellen van opsluitbanden
Kantopsluiting: Om te voorkomen dat een bestrating weggedrukt kan worden, worden er rondom een terras vaak
betonbandjes geplaatst. Langs een klein terras kan dit een klein bandje zijn. Een veelgebruikte betonband is 15 centimeter hoog, 5 centimeter breed en 1 meter lang. De vakterm: 5 x 15 x 100.
Zodra de belasting groter is, moet je zwaardere banden plaatsen. Iets zwaardere banden zijn 6 x 20.
Stoepbanden moeten tegen grotere belasting kunnen. Vandaar dat ze zo breed en hoog zijn.
De banden worden vaak lager gelegd dan de bestrating. Ze hebben namelijk geen sierwaarde.
De banden hebben aan 1 kant een uitsparing (hol), aan de andere kant een bobbel. (dol)
rollaag en koprollaag
Bij een rond terras kun je geen banden plaatsen.
Je kunt bij ronde terrassen stenen langs de kant plaatsen.
We hebben het over een koprollaag of een rollaag.
Daarnaast kunt je ook stenen in een strek leggen. Kijk op de afbeelding.
koprollaag plaatsen
eerst banden plaatsen? Dan straten?
Hierover zijn de meningen verdeeld.
Voordeel van eerst banden plaatsen en dan straten is dat je kunt gaan vlijen met een T balk:
Je hoeft de bestrating niet op de randen na te lopen.
Nadeel is dat als je een meetfout maakt, je de banden er uit moet halen en opnieuw plaatsen.
Hieronder 2 foto's waarbij het mis ging.
Links: eerst de band geplaatst.
Rechts eerst gestraat, daarna de band geplaatst.
Kun je aangeven wat er fout ging? Klik op het plaatje om de afbeelding te vergroten.
hoogtes uitzetten
Touw geeft aan hoe verharding moet aflopen. Met hulp van de stenen kun je nu een baan maken.
hoogtestenen
crocolijn
Handig hulpmiddel om een touw op hoogte mooi strak te krijgen.
croco lijn
vaktermen
Klinkerverhardingen in een weg lopen vaak bol. Water stroomt hierdoor snel van de weg naar de kant. Aan de kant zijn kolken geplaatst om het water af te voeren in het riool. Doordat de verharding snel afwatert, is het veiliger voor het verkeer. Stratenmakers praten van een bestrating met een kruin of dakprofiel.
Als aan een kant geen waterafvoer mogelijk is, wordt al het water naar een kant afgevoerd. Stratenmakers praten nu over bestrating op een oor.
Een molgoot is een verlaging in de bestrating van klinkers met als doel om water naar een afvoerput of riolering te leiden. De stenen kunnen trapsgewijs aflopen maar er zijn ook molgoten waarbij de klinkers in een bocht worden gelegd.
Molgoot-in-bocht.jpg
verbanden
Stenen kun je in vele patronen leggen.
Het blokverband is het minst sterk. Stenen kunnen snel verschuiven, bijvoorbeeld door het draaien van een wiel van een vrachtauto.
We noemen dit kruip.
Des te meer de stenen in elkaar haken, des te beter kan de bestrating tegen kruip. Keperverband is het sterkste verband en wordt daarom veel gebruikt op wegen.
knippen en slijpen
Slijpen.png
Stenenknipper
Kleinere stenen kun je op maat maken met hulp van een stenenknipper. De knipper heeft een mes. Deze kun je met 2 ogen op de juiste hoogte afstellen. Door op een buis kracht te zetten, druk je het mes door de steen. De knipper zal de steen niet superstrak afknippen. Ook bij grotere formaten en dikkere stenen geeft dit een minder fraai resultaat. Daarnaast geven grotere kieren meer onkruidgroei.
Een andere mogelijkheid is het slijpen van de steen. Dit kan met een vaste slijptafel of met een diamantzaag. Door de zaag aan te sluiten op een waterleiding, krijg je veel minder stofontwikkeling tijdens het slijpen. Denk aan je PBM's! gehoorbescherming, handschoenen, , werkschoenen en gelaatsbescherming zijn verplicht.
Knipwerk langs de opsluitbanden staat niet mooi. Veel bedrijven leggen eerst een rij klinkers naast de banden. Tegen deze rij stenen, de strek, worden de geknipte stenen gelegd.
elektrisch stenen knippen
ropicon elektrisch stenenknipper
Bij veel straatwerk is het knippen ook een zware belasting voor schouders en ellebogen. Zeker bij oude, harde klinkers...
Dan is dit wellicht een handig hulpmiddel.
uitzetten haakse hoek
Het uitzetten van een haakse hoek:
Methode 1: met een winkelhaak.
Methode 2: met de 3,4 5 methode. (stelling van Pythagoras)
Methode 3: de passermethode.
-zet een paal/piket in de grond of markeer op andere wijze de plek waar de loodlijn moet komen.
-zet op een gelijke afstand aan beide kanten ook een paal/piket of markering.
Er staan nu 3 palen/piketten/markeringen op een rij, waarvan de middelste aan geeft waar de loodlijn moet komen.
- Maak een cirkelboogje met een touw vanaf bijde kanten tegenover de plek waar de loodlijn ongeveer moet komen, dusdanig dat de bogen elkaar snijden.
- De plek waar de bogen elkaar snijden (het snijpunt) staat loodrecht tegenover het middelste punt, waar de loodlijn komen moet. Zie ook onderstaande afbeelding en video.
passer methode
uitzetten haakse hoek
Oprollen draad
methoden
methode vlijen:
Je verdicht het zandbed en maakt daarna met een rijlat het zandbed vlak.
Vlijen wordt toegepast op grotere oppervlakken en met kleine steenmaten.
Ervaren hoveniers maken het zandbed vlak met een waterpas.
Een makkelijke methode is een T balk.
Zaag uit een plank een hoekje.
Plaats eerst de banden.
Schraap mret de plank over de banden.
De tussenliggende grond komt nu op de goede hoogte te liggen.
Methode tikken:
Verdicht het zandbed en hark het zandbed op goede hoogte.
Sla elke steen stuk voor stuk vast.
Deze methode wordt toegepast bij grotere steenmaten.
Denk aan Stoeptegels en grindtegels. Ook wordt deze methode toegepast bij gebakken klinkers.
vlijen
hulpmiddelen vlijen
demo T balk
T balk.
Plaats eerst de banden. Zaag uit een plank een hoekje.
De hoogte van het hoekje moet je bepalen. Stel je hebt een klinker van 9 centimeter hoog en je wilt de klinkers 2 centimeter boven de banden leggen. Je zaagt nu een hoek uit van 7 centimeter.
Schraap nu met de plank over de banden.
De tussenliggende grond komt nu op de goede hoogte te liggen.
Strakvlak
Een andere methode is de strakvlak. In de video hieronder zie je de werking van dit hulpmiddel. De strakvlak wordt ook ingezet om grasvelden te egaliseren.
egaliseren met strak vlak
vlak maken met reilat of waterpas
baan maken. touw is bovenkant waterpas
vlak maken met de strakvlak
strakvlak baan maken
vlak maken met T balk
T balk demo
Aftrillen
Afwerken:
Nadat je de bestrating hebt gelegd, kun je de verharding voor de 2e keer aftrillen.
Pas nadat de verharding is afgetrild, wordt er zand op de verharding gestrooid en ingeveegd in de kieren.
Er wordt ook vaak speciaal zand gebruikt bij het invegen. We noemen dit brekerzand of inveegzand. Brekerzand is de kleinste korrel die overblijft bij het puinbreken. Het is wat scherper dan gewoon vulzand. Het blijft beter in de kieren zitten en neemt geen vocht op. Hierdoor kan onkruidzaad niet goed ontkiemen. Nu we het over onkruid hebben; het is een fabel dat gestraat wordt op geel zand, omdat je dan minder last hebt van onkruidgroei. Onkruidzaden en zwart zand waaien op een verharding en komen tussen de stenen te liggen. Daarna ontkiemt het zaad en krijg je onkruid op de verharding. Verharding leggen waarbij je de stenen op antiworteldoek legt, heeft dus geen effect...
andere verdichtingsmethoden
Naast de trilplaat zijn er nog 4 methoden.
1. Handmatig met een stamper (of met de voeten) aanstampen. Dit wordt alleen op kleine oppervlaktes toegepast.
met water. (inwateren of plempen)
2. inwateren is zand natmaken met een slang.
3. plempen is een sleuf onder water zetten en dan zand instrooien
4. vastrijden (met bv de wielen van een trekker)
theorie ergonomie
Theorie
Straten is lichamelijk zwaar werk. Vooral je rug en knieen hebben te lijden onder dit werk.
Een manier om het werk te verlichten was het gebruik van kleinere maten of dunnere tegels.
40 x 60 grindtegels wogen 35 kilo per stuk. Door de tegel 1 centimeter dunner te maken wegen de tegels nu 28 kilo per stuk.
Nog steeds zwaar, maar wel een verbetering. Je ziet ook dat de tegels in kleinere maten te koop zijn.
Soms is het niet mogelijk om het gewicht naar beneden te krijgen.
Tegenwoordig zie je dat er hulpmiddelen worden gebruikt.
Voorbeelden zijn zuignappen. Hieronder een afbeelding
Ook worden tegenwoordig grote stukken machinaal gestraat. Hieronder filmpjes.
Betonklinkers gaan na een aantal jaren verkleuren. Dan worden ze vervangen. Welliswaar kun je de stenen hergebruiken, maar erg duurzaam is dit niet. Van der Sanden heeft een klinker ontwikkeld met kleipoeder. Hierdoor is de steen kleurvast en gaat lang mee. Het bedrijf doet onderzoek naar milieu impact van straatstenen. MKI scores.
Als kantopsluuiting bij een cirkel of bocht gebruik je een rollaag of koprollaag. Koprollaag is steviger, mar je hebt meer stenen nodig....
In het voorbeeld rechts is een zandbed vlak gemaakt. Met een pen en touw is een bocht uitgetekend. De plek waar de waterpas op ligt is als eerste gelegd. Er is eerst van buiten naar binnen gestraat (op foto naar boven) Je ziet dat de stenen mooi rond blijven liggen. Daarna is van binnen naar buiten gestraat. Al snel zie je een ei vorm ontstaan.
Het arrangement Aanleg verhardingen is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Johan Schuppert
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2024-02-09 10:33:56
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
