Vlag en vlagetiquette.

Vlag en vlagetiquette.

Inleiding.

De Nederlandse vlag is één van de oudste symbolen aan boord.
Het staat voor nationaliteit, identiteit,traditie en zelfs discipline. (Altijd op de juiste manier de vlag voeren.)
Het is niet voor niets dat bij protesten tegen een land de vlag vaak in brand wordt gestoken.
Men uit daar op onmiskenbare wijze minachting voor dat land mee.

Correct vlaggebruik is niet alleen beleefdheid, het getuigd ook van respect en professioneel zeemanschap

 

Korte geschiedenis van de Nederlandse vlag.

De rood-wit-blauwe vlag zoals we die nu kennen hebben we niet altijd gehad.
Nederland is niet altijd een koninkrijk geweest en werd voorheen geregeerd door stadhouders en prinsen.


De schepen voerden een prinsenvlag, waarbij de bovenste baan oranje was (Het Van Oranje geslacht regeerde toen wel al)
Een vlag waar men eeuwenlang trots op is geweest.

Ook de VOC voer deze vlag, met het bekende logo in de witte baan.


Omdat de prinsenvlag staat voor een tijd dat Nederland in welvaart verkeerde en een (zo mogen we wel stellen) harde regering had en agressief handel voerde wordt deze vlag vandaag gebruikt, of zo men wil misbruikt, door uiterst rechtse groeperingen om uit te drukken dat de huidige regering een slappe hap is.
Temeer omdat de NSB de prinsenvlag gebruikte wordt deze vlag nu gebruikt door groeperingen met nazisympathieën .

Gaandeweg bleek dat de kleurstof die vroeger werd gebruikt voorde oranje kleur gauw verbleekte en is de rode kleur in gebruik geraakt die kleurvaster was.

Er is geen wet die vaststelt wat de kleuren van de vlag moeten zijn.
In 1958 (dus eigenlijk nog maar kort geleden) heeft Koningin Wilhelmina wel een Rijksvlaginstructie getekend waarin staat:

"De vlag van het Koninkrijk der Nederlanden is samengesteld uit drie gelijke banen van rood, wit en blauw.”

En:

+ De verhouding lengte breedte is 2:3
+ Volgorde van de banen is rood boven, wit midden, blauw beneden.

Maar er staat nergens hoe rood of blauw.


Deze kleuren  zien we vandaag de dag heel veel.
En toch is die feitelijk niet juist.
Rood en wit zijn oké, maar de blauwe is te donker.
Zeker op jachten zien we een vaak blauwe baan die grenst aan zwart.
Maar deze kleur is historisch onjuist.

De traditionele kleuren zijn:

  • Vermiljoen rood (Pantone code 032C, RAL 3024 )
  • Helder wit           (Pantone code :geen. RAL 9001 of 9016 wordt aanbevolen))
  • Kobalt blauw      (Pantone code 286C. RAL 5002   

En dat is echt een andere kleur dan in het voorbeeld hierboven.

 

                   Juist                                               Onjuist
Omdat vlaggenfabrikanten eigenlijk ook niet precies weten wat nu de juiste kleur is, en ze hun kleurstoffen vaak in China bestellen valt het niet mee om een Nederlandse vlag in de "juiste" kleuren te bemachtigen.
In China bestelt men "blauwe kleurstof" en daar maken ze er dan wel wat van.

Zelfs als je bij dé vlaggenfabrikant van Nederland, de Dokkummer Vlaggencentrale, een Nederlandse vlag besteld krijg je vaak de verkeerde.
 

Vlaggebruik en etiquette

Er is ook niets vastgelegd over het gebruiken van de vlag.
Wel is er in de loop van de traditie een aantal goede gebruiken vastgesteld.
Hoe het hoort.

- De vlag vertegenwoordigt het land waar het schip toe behoort.
  Het dient schoon en representatief te zijn.
  Geen rafels,  niet verkleurd.
  Omzomen als noodreparatie mag, maar dan dient de vlag zo spoedig mogelijk vervangen te worden.

- Tijdens het hijsen en neerhalen mag de vlag het dek niet raken.
   Sommige gebruiken willen zelfs dat als dat wel gebeurt, de vlag vervangen wordt.
   Zorg dat iemand anders de vlag op zijn armen laat liggen tijdens het aanknopen, of leg hem op je schouder.

- De vlag wordt getoond van zonsopgang tot zonsondergang.
  Indien het ondoenlijk is om de vlag te strijken tijdens de donkere uren dient hij verlicht te worden.
  Men noemt vlaggen tijdens de donkere uren ook wel: "vlaggen voor hoeren en boeven".
  Het enige volk dat 's nachts nog buiten kwam.

- Een versleten vlag mag nooit in de vuilnisbak gegooid worden.
  Op sommige schepen wordt hij in het verfhok gegooid om er verfrollers op uit te rollen.
  Of hij wordt verknipt tot poetslap.
  Dat is natuurlijk helemaal uit den boze.
  Een vlag die zijn dienst gedaan heeft wordt op een stil en rustig plekje op een vuurtje gelegd.
  Gecremeerd, feitelijk.

-
Protocol hijsen vlag. Bron RTV Drenthe.

Vlaggebruik bij rouw (Halfstok.)

Op dagen dat er rouw getoond moet worden hangen we de vlag halfstok.
De onderkant van de vlag moet dan op de helft van de stok of mast hangen.


Niet de helft van de vlag en zeker niet, zoals hier, de bovenkant.
op dagen van herdenkingen, zoals 4 mei, blijft de vlag de gehele dag in top en wordt om 18:00 halfstok gehangen.
Om 21:00 gaat de vlag weer in top en bij zonsondergang wordt hij gestreken.
In de praktijk gebeurd dit aan boord meestal óf niet, óf gewoon de hele dag.

Maar een vlag de hele dag halfstok hangen betekent dat er die dag iemand overleden is.
Een staatshoofd, of een ander belangrijk Nederlands persoon.

Of de vlag nu de hele dag of alleen 's avonds halfstok gevoerd wordt maakt voor het hijsen niet veel uit.
Hij wordt in beide gevallen eerst helemaal omhoog gehesen om hem pas daarna halfstok te brengen.

Bij het overlijden van een collega of iemand aan boord wordt de vlag op het achterschip halfstok gevoerd.
Lig je in het buitenland in een haven waarvan een staatshoofd overleden is dan wordt de groetvlag halfstok gevoerd.




 

De groetvlag

Een traditie die nog steeds uitgevoerd wordt is het hijsen van de vlag van het gastland in het stuurboordswant.
Hij moet gehesen worden wanneer men in de wateren van een land vaart, dus ook op volle zee.
In de praktijk gebeurt dit echter niet of nauwelijks.
Alleen vlak voor het binnenvaren en in de havens.

Daarbij moet vermeld worden dat het vaak fout gaat in het Verenigd Koninkrijk met het hijsen van de juiste vlag.

Heel veel schepen hijsen de Red Ensign vlag.
Maar deze vlag is voorbehouden aan schepen die varen onder de vlag van het VK.
Het is dus de vlag achterop  het schip voor Britse schepen.


De vlag die aan stuurboord in de (voor)mast gehesen moet worden is de Union Jack.
Dát is de vlag van het Verenigd Koninkrijk.

Het VK is een zeer traditioneel land en het is niet ondenkbaar dat een loods het schip niet naar binnen of buiten wil brengen wanneer de Red Ensign in het want hangt.
Ergens in een wet staat zelfs dat er nog een boete voor gegeven kan worden, al zal dat in de praktijk nooit gebeuren.

Wat vaak vergeten wordt door kapiteins is bij binnenkomst even aan de agent vragen of er nog speciale dagen te verwachten zijn in het land waar je ligt.
Zo kun je de vlagvoering desgewenst aanpassen.
Een gebaar dat zeer gewaardeerd wordt.

Het halfstok voeren van de groetvlag is echter alleen "verplicht" bij overlijden van een staatshoofd van dat land.
Bij (doden)herdenkingen in het gastland blijft de groetvlag en de eigen vlag gewoon in top.
Zo blijf je respect tonen zonder een verkeerde boodschap over te brengen.

Omgekeerde vlag.

 Een omgekeerde vlag heeft van oudsher de betekenis dat het schip in nood is.
Tegenwoordig is het een teken van protest, omdat het uitdrukt dat je geen respect meer hebt voor het land.
Aan boord doen we het dus NIET.

Ook een knoop in de vlag wordt gezien als een noodsignaal.
Dit gebruik is met de komst van moderne communicatiemiddelen helemaal buiten gebruik geraakt.

Grootte van de vlag


Misschien is het je wel eens opgevallen dat 17e eeuwse schepen hele grote vlaggen hadden.
Dat komt omdat de traditie voorschrijft dat de vlag de lengte heeft van 10% van de lengte waterlijn van het schip.
Een VOC schip had al gauw een LWL van 40-50 meter, dus een vlag van vijf meter.


Zou men dat doorvoeren op hedendaagse bulkcarriers als de Vale Brasil dan zou dat met een LWL van 350 meter een vlag van 35 meter opleveren.
Dat is natuurlijk niet te doen.
Daarom neemt men gewoon een vlag die een beetje passend is bij het schip.
Een vlag van 2 meter (kleinere schepen) tot 4 meter breedte (grote schepen) voldoen doorgaans prima.

Geuzenvlag. (Het geusje)

  

Voorop op het schip zien we vaak een kleinen wimpel op een kort mastje: het Geusje.

Het is een soort "samenvatting"van de landsvlag achterop.
De naam komt van de Watergeuzen.


Zij hingen aan de boegspriet een kleinere versie van de landsvlag.
Die stond achterop het hek en werd bij het binnenvaren van een haven vaak afgedekt door de zeilen.
Zo konden de mensen aan de wal tijdens het binnenvaren toch zien wat de nationaliteit van het schip was.
Het was een teken van openheid.
"Ik ben een Hollander. Van mij niks te vrezen. Laat mij er door."

Tegenwoordig is het vooral een handig windvaantje en een leuk gebruik.
Er worden allerlei vlaggen voor gebruikt, provincievlaggen, verzekeringslogo's, vlaggen van het bunkerbedrijf waar men gebruik van maakt, maar de linkervlag is de originele.

 

Bronnen

Bij het maken van deze Wiki is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
 

  • Nederlandse vlaginstructie & Rijksoverheid-protocol

  • World Vexillological Association – basisregels vlaggebruik

  • International Code of Signals (ICS)

  • Admiralty Manual of Seamanship

  • Maritieme vakliteratuur (STCW/OCIMF)

  • Documentatie Scheepvaartmuseum Amsterdam (VOC vlaggen)

  • NIOD – vlaggebruik in WOII

  • Ervaring & praktijk binnen koopvaardij, survey en offshore

  • Het arrangement Vlag en vlagetiquette. is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Menno Jacobs
    Laatst gewijzigd
    2025-11-25 15:38:48
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Geschiedenis en etiquette van de Nederlandse vlag.
    Leerniveau
    VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 2; Praktijkonderwijs; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 3;
    Leerinhoud en doelen
    Wereldburgerschap; Burgerschap; Aardrijkskunde;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    makkelijk
    Trefwoorden
    vlagetiek

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van