4.2 Trainen van AI - niveau 2

4.2 Trainen van AI - niveau 2

Voorbereiding

Welkom bij je lessen over artificiële intelligentie (AI)!

AI is overal om je heen. Het zit verborgen in de apps die je gebruikt, de games die je speelt, en de filmpjes die je ziet. Maar wat is AI precies en hoe werkt het?

In deze lessen duiken we in de wereld van AI. Je leert hoe AI slim wordt en hoe het keuzes maakt. Je leert ook hoe je AI kunt gebruiken om dingen te maken en te onderzoeken, zoals het schrijven van teksten of het maken van tekeningen. We kijken ook kritisch naar AI, want wie bepaalt wat AI leert en wat zijn de gevaren? We bespreken hoe je slim en veilig met AI kunt omgaan.

De lessen zijn heel praktisch. Je gaat zelf aan de slag met opdrachten, je gaat experimenteren en je eigen creativiteit gebruiken. Zo ontdek je hoe je de baas blijft over technologie, in plaats van andersom.

 

Digitale geletterdheid

Het begrijpen van AI is een belangrijk onderdeel van digitale geletterdheid. Digitale geletterdheid betekent dat je de kennis en vaardigheden hebt om goed om te gaan met digitale technologie en media.

Digitale technologie is overal, zowel zichtbaar als onzichtbaar. Denk aan computers, telefoons en tablets, maar ook aan slimme apparaten in huis. Zelfs de officiële websites van de overheid draaien op digitale technologie. Om met al deze dingen goed te kunnen omgaan, heb je digitale geletterdheid nodig.

Digitale geletterdheid gaat niet alleen over het gebruiken van apparaten, maar ook over de wisselwerking tussen mens en technologie. Het gaat erom dat je je kunt aanpassen aan de digitale wereld en de controle hebt over je eigen gegevens en informatie.

Start

Benodigdheden

Zorg dat je alles op orde hebt om de les te kunnen maken.

Heb je je laptop of tablet opgeladen?

Heb je oortjes of een koptelefoon? Dan kun je de video's in stilte bekijken.

Zorg dat je papier en pen of stiften bij de hand hebt. Het is handig om dingen op te schrijven. Of ben je al zo digitaal handig dat je daarvoor een tekstverwerkings-of presentatie-programma gebruikt?

Introductie

Leerdoelen

 

Na de les kan ik:

  • Uitleggen wat data is.

  • Vertellen waarom goede data belangrijk is voor een AI.

  • Voorbeelden geven van betrouwbare en onbetrouwbare data.

Opbouw

Deze les is als volgt opgebouwd:

  1. Voorkennis: wat weet je al?
  2. Instructie:
    • Terug naar de werking van neurale netwerken
    • Training van AI met data
    • Hoe train jij AI met jouw data?
  3. Opdracht / Verdiepende opdracht
  4. Samenvatting en weetjes
  5. Evaluatie
  6. Bronnen

Voorkennis: wat weet je al?

Je hebt in de vorige les geleerd over robots die taken overnemen en geprogrammeerd worden met algoritmen. Ook is verteld dat AI zichzelf kan trainen.

 

Kijkvraag:

Maar hoe dan? Heb je enig idee hoe AI zichzelf traint?

 

​​

Instructie

Neurale netwerken

 

Nog even terug naar die hersenen. Hoe herinner jij je dingen?

 

Huis van je oma - neurale netwerken

 

Trainen met data

 

AI-training begint met data: dat zijn allemaal voorbeelden zoals foto’s, teksten of getallen. Net als jij oefent met wiskunde of taal, geeft data de computer steeds nieuwe oefenstof. Tijdens het trainen bekijkt de AI duizenden plaatjes of zinnen en zoekt hij steeds naar overeenkomsten. Zo leert hij bijvoorbeeld dat een kat vaak puntige oren en snorharen heeft. Hoe meer en betere data je gebruikt, hoe slimmer de AI wordt. Uiteindelijk kan hij op basis van wat hij geleerd heeft zelf nieuwe dingen herkennen of voorspellen.

 

Een voorbeeld: een professor van de Universiteit Leiden onderzocht hoe een AI leerde om vissen te herkennen. Hij ontdekte dat de AI dacht dat een bepaalde vis vingers had... Dat komt natuurlijk niet voor bij vissen. De reden? De AI was getraind met foto’s van vissers die hun vangst lieten zien—met hun vingers in beeld. Zo trok de AI de verkeerde conclusie omdat de data onbedoelde aanwijzingen bevatten. Dit laat zien hoe belangrijk het is om je data zorgvuldig te kiezen, zodat een AI leert van juiste voorbeelden en geen vreemde fouten maakt.

 

Hoe train je AI?

Train jij ook AI?

Ja. Ongemerkt traint iedereen met data die over jou verzameld wordt. Dat doe je vaak niet bewust. Elke keer dat je online bent, verzamelen websites, apps en apparaten stukjes informatie over jou. Ze houden bijvoorbeeld bij welke filmpjes je kijkt, welke spelletjes je speelt of op welke knoppen je klikt. Ook je locatie, leeftijd of favoriete onderwerpen kunnen worden opgeslagen. Deze data helpt bedrijven om je betere aanbevelingen te doen, maar het is belangrijk om te weten dat niet alles privé blijft. Daarom kun je met privacy-instellingen en cookies kiezen welke informatie je deelt, zodat je zelf de controle houdt over wat er over jou wordt verzameld. In Europa hebben we hier gelukkig best strenge wetten over, dus bedrijven mogen niet zomaar van alles over jou verzamelen. Dit is in andere landen zoals in China wel anders.

 

Is een gratis tool wel echt gratis? Betalen met je data

Wanneer je gratis AI-tools of social media gebruikt, lijkt het soms alsof je alle controle hebt. Toch staat in de gebruiksvoorwaarden vaak dat álle input—dus wat jij in een prompt typt of wat je post—mag worden gebruikt om het AI-model nóg beter te trainen. Dat betekent dat jouw tekst, ideeën of foto’s niet “geheim” blijven, maar terechtkomen in de enorme verzameling data waarop de AI leert.

Met een gratis account kun je meestal niet kiezen dat je gegevens privé blijven. De knop om gegevensuitwisseling uit te zetten, ontbreekt of staat diep weggestopt in de instellingen. Daardoor mogen bedrijven jouw inloggegevens, je gesprekken met de AI en zelfs je privé-foto’s gebruiken om nieuwe functies te ontwikkelen of advertenties te verbeteren.

Op social media werkt het precies zo: alles wat je liket, deelt of uploadt, gebruikt het platform om te bepalen welke berichten jij te zien krijgt—en om je profiel te verkopen aan adverteerders. Als je geen abonnement betaalt, is er vaak geen alternatief: wil je de dienst blijven gebruiken, dan accepteer je automatisch dat je data wordt verzameld en gebruikt.

Waar moet je op letten?

  • Lees (of laat je ouders/leraar uitleggen) de privacy-instellingen.

  • Deel geen persoonlijke of waardevolle informatie in gratis tools.

  • Overweeg betaalde of school-goedgekeurde alternatieven als je wél eigendom over je data wilt houden.

 

Waar komt data vandaan?

Opdracht

Mag ik het delen?

 

Doel: Ervaren welke informatie over jou verspreid wordt en zelf aangeven met wie je wilt delen.

Benodigdheden per groep:

  • Groot vel papier

  • Stiften in groen en rood en om dingen op te schrijven

  • Plakbriefjes (bijvoorbeeld post-it)

1. Rollen verdelen

Kies in elk groepje één klasgenoot (de deler), de rest zijn verspreiders.

2. Ontvangers tekenen

Teken in het midden van het vel een cirkel met de naam van de deler.

Daaromheen teken je zes cirkels, met in elke cirkel. In een cirkel moet ruimte zijn voor de plakbriefjes.

  • Familie - direct om de deler heen

  • Vrienden - om familie heen

  • Klas - om vrienden heen

  • School - om klas heen

  • Bedrijf buiten school - om school heen

  • Internationaal bedrijf - om bedrijf buiten school heen

3. Informatiekaartjes

De verspreiders bedenken om de beurt één feitje over de deker (bijv. “lievelingskleur is blauw”, “speelt graag voetbal na school”, “woont in de Bergstraat 5”). Schrijf elk feitje op een plakbriefje.

4. Delen en beoordelen

Voor elk kaartje kiest de groep:

  1. Naar welke ontvangers dit feitje kan gaan (bijvoorbeeld klas & vrienden).

  2. Plak het kaartje bij de buitenste cirkel die de informatie mag ontvangen.

Nu mag de deler een krul of een pijl zetten:

  • Groene krul op het plakbriefje als hij/zij vindt dat het oke is om wél te delen.

  • Rode pijl als hij/zij vindt dat het niet gedeeld mag worden of juist meer gedeeld mag worden met de richting.

5. Nabespreking

  • Welke informatie mocht je niet delen? Waarom niet?
  • Bij welke ontvangers zette je groene stickers? Waarom wel?

  • Wat heb je nu geleerd over toestemming en privacy?

Met deze oefening ervaar je op een veilige manier hoe persoonlijke informatie zich kan verspreiden en leer je dat jij altijd de baas bent over wat er van jou gedeeld wordt. Maar ook dat als anderen kennis over jou hebben, het dus lastig is om de regie over je eigen data te houden.

Verdiepingsopdracht

Wie is eigenaar van AI-creaties?

 

Doel: Ontdekken wat ‘auteursrecht’ betekent bij iets dat je met AI maakt, en nadenken of je er geld voor mag vragen.

Auteursrecht betekent dat jij de baas bent over iets wat je hebt gemaakt, zoals een tekening, verhaal of foto. Alleen jij beslist of anderen jouw werk mogen kopiëren, delen of verkopen. Als iemand zonder jouw toestemming jouw tekening na tekent of uitprint en er geld voor vraagt, mag dat niet.

 

Je hebt nodig:

  • Jullie eigen AI-tekening of –gedicht (print of op scherm)

  • Scenario-kaartjes (zie hieronder)

  • Groot vel papier en stiften

  • Stickers of papiertjes voor “Ja”, “Nee” en “Misschien – uitleg”

 

1. Scenario-kaartjes

Knip of schrijf op kaartjes deze voorbeelden:

  1. Je hangt je AI-tekening in de schoolkantine en vraagt €2 per stuk.

  2. Je print je AI-poster en verkoopt die op Koningsdag voor €5.

  3. Je zet je AI-gedicht op je blog en zet er “Gemaakt door [jouw naam]” bij.

  4. Je gebruikt een AI-plaatje in een wedstrijd en wint een geldprijs.

  5. Je deelt je AI-kunstwerk gratis op Instagram, maar zonder te zeggen dat het door AI is gemaakt.

2. Tabellen maken

Teken op een groot vel drie kolommen:

  • Mag

  • Mag niet

  • Misschien (leg uit)

3. Scenario’s beoordelen

Per groepje:

  1. Leg elk scenario-kaartje bij één kolom en plak het daar.

  2. Bedenk:

    • Wie is de maker? Jij, de AI-tool, of de makers van de AI?

    • Wat zegt ‘auteursrecht’? Dat betekent: wie mag bepalen wat er met jouw kunstwerk gebeurt.

    • Mag je er geld voor vragen? En moet je dan vermelden dat je het met AI hebt gemaakt?

4. Uitleg bij “Misschien”

Als je een kaartje bij “Misschien” legt, schrijf er dan kort bij waarom het niet helemaal duidelijk is. Bijvoorbeeld:

“Ik leg dit hier omdat ik niet zeker weet of ik zonder toestemming van de AI-maker mag verkopen.”

5. Nabespreking in de klas

  • Laat elk groepje één scenario en hun keuze kort uitleggen.

  • Bespreek samen:

    • Wanneer voelde het eerlijk om wél geld te vragen?

    • Wanneer vond je dat je altijd moet vertellen dat een AI heeft geholpen?

Zo leer je dat iets dat je wél zelf bedenkt en tekent écht van jou is, maar bij een AI-tekening je soms moet afspreken wie de eigenaar is en of je er geld voor mag vragen.

 

Maken van je eigen kunst met AI

 

Doel: Ontdekken hoe je met generatieve AI zelf een kunstwerk kunt maken en of AI echt creatief is.

 

Je hebt nodig:

 

1. Bedenk een thema

Kies een onderwerp of sfeer voor je kunstwerk. Noteer je idee in 1–2 zinnen.

2. Formuleer je eerste prompt

Schrijf in het tool-venster een heldere opdracht. Beschrijf in deze opdracht of ook wel prompt genoemd, iets over het type kunstwerk dat het moet opleveren (foto, schets, tekening, schilderij, bouwtekening van object, etc), iets over kleurgebruik maar vooral wat het weer moet geven. Wees hierin zo creatief mogelijk, dus verzin dingen die niet standaard bestaan

3. Genereer en evalueer

  • Geef aan de AI-tool aan dat het mag genereren en bekijk jouw eerste AI-plaatje.

  • Maak aantekeningen: wat vind je sterk aan dit resultaat, wat klopt niet met je idee?

4. Prompt verfijnen

Pas je prompt aan om meer details of een andere stijl te vragen, bijvoorbeeld vergelijkbaar met stijl van een bestaande kunstenaar.

5. Kies het beste resultaat

  • Kies je beste versie.

  • Print of sla de afbeeldingen op.

  • Voeg onder elke afbeelding je definitieve prompt, met welke tool het gemaakt is en kort commentaar toe (2–3 zinnen).

5. Reflecteer

  • Hoe heeft jouw formulering de uitkomst beïnvloed?

  • Welke rol speelt stijl (bijv. “impressionistisch” vs. “realistisch”)?

  • Van wie is dit kunstwerk: jij, de AI-tool of de makers van de AI?

  • Zou je het kunstwerk zelf verkopen of delen? Waarom wel of niet?

6. Tentoonstelling en klasdiscussie

  • Presenteer je werk, bijvoorbeeld in een klassententoonstelling, inclusief de prompts.

  • Kies met elkaar welk kunstwerk het mooiste is geworden en of dit verkoopbaar is, zo ja voor hoeveel?

  • Maak gezamenlijk afspraken over hoe jullie AI-kunst werken inleveren en delen (bijv. vermelden dat het deels door AI is gemaakt).

Met deze opdracht leer je niet alleen creatief te denken en een prompt te schrijven, maar ook kritisch na te denken over de invloed van de AI-tool en de vraag: “Van wie is dit eigenlijk?”

 

Kun je geld vragen voor AI kunst?

 

Doel: je een mening vormen over het vragen van geld voor kunst dat gemaakt is met AI.

Bekijk deze aflevering en bespreek met elkaar of je geld kunt vragen voor kunst gemaakt door AI.

De aflevering van De Dikke Data Show over AI Kunst:

Klassenvragen:

  1. Vind jij dat een computer echt kunst kan maken?

    Waarom wel of niet?

  2. Weet je waar de computer de ideeën en plaatjes vandaan haalt?

    Is dat eerlijk tegenover kunstenaars die al kunst hebben gemaakt?

  3. Als jij AI gebruikt om kunst te maken, van wie is het kunstwerk dan eigenlijk?

    1. Van de computer, of van jou? Waarom denk je dat?

Dit is een voorbeeld van een door een AI gemaakt kunstwerk, dat heeft veel geld opgeleverd: https://www.bright.nl/nieuws/1120696/ai-portret-geveild-voor-432500-dollar.html

 

 

Samenvatting en weetjes

Samengevat

In deze les heb je geleerd dat AI werkt door heel veel voorbeelden (data) te bekijken en daarvan te oefenen. Net zoals jij leert door veel te oefenen met sommen of lezen, ‘leert’ een AI-systeem door telkens zijn voorspellingen te vergelijken met de juiste antwoorden en zichzelf bij te sturen.

We maakten de vergelijking met jouw eigen hersenen: die verbinden miljarden zenuwcellen (neuronen) om informatie te verwerken. Een neuraal netwerk van AI doet precies hetzelfde, maar dan digitaal in lagen. Hoe meer én hoe beter de data die je aan zo’n netwerk geeft, hoe slimmer en betrouwbaarder de AI wordt.

Tegelijk bespraken we waarom het belangrijk is om voorzichtig te zijn met je eigen data: persoonlijke gegevens kun je niet ‘bezitten’, maar je hebt wél de regie over wie ze mag gebruiken. Geef alleen informatie vrij als je zeker weet dat het veilig is, zodat de AI niet leert van onbetrouwbare of privacy-gevoelige voorbeelden. Of dingen kan genereren met bijvoorbeeld foto's van jou of je stemgeluid uit een online filmpje.

Kijk nog maar eens even dit comedie-filmpje, dat zet je vast aan het denken:

Weetje

Jij bent raar genoeg niet de eigenaar van je eigen data, maar je hebt wel zeggenschap. Apps en websites verzamelen informatie over wat je doet, maar alleen als jij toestemming geeft. Die toestemming geef je vaak door “ja” of "akkoord" te klikken bij de kleine lettertjes van de gebruiksvoorwaarden.

Evaluatie

Je hebt geleerd dat AI ‘leert’ door héél veel voorbeelden (data) te bekijken en zichzelf bij te sturen, net zoals jij oefent met rekenen of lezen. Een neuraal netwerk werkt in lagen, vergelijkbaar met hoe jouw hersenen via neuronen informatie verwerken. Hoe meer én betere data, hoe slimmer en betrouwbaarder de AI. Je hebt ontdekt dat je zelf beslist wie jouw persoonlijke informatie mag gebruiken. Geef alleen data vrij als je zeker weet dat het veilig is, anders leert de AI misschien van onbetrouwbare of privacy-gevoelige voorbeelden.

 

Evaluatievragen

  • Waarom heeft AI betrouwbare data nodig om goed te werken?
  • Hoe helpt de vergelijking met jouw hersenen je om te begrijpen wat een neuraal netwerk doet?
  • Wat ga jij voortaan anders doen om je eigen data veilig te houden?

Bronnen

Deze lessen zijn gebruikt om dit leermateriaal te maken:

 

Bronnen en licenties:

  • Van FutureNL, Digidoeners, open leermateriaal CC-BY-NC-ND:
    • Basis AI: https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/yGdyfTK28XcsDSY2d/yNtkgR68Q3FJTzXWG
    • Kunstmatige intelligentie:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/7CxrRs29t5viMKeuy
    • Hoe slim zijn machines nou echt? https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/yN6CBaL6DBrbgWxD4
    • Generatieve AI:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/HCoQQDA55GunKhxQZ
    • Machine learning en neurale netwerken:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/oxCEAw97yHztoBxFu
    • Machine en deep learning:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/BFHNainj2jAsGzTBv
    • Wij zijn data:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/FhG2xqtwkvcNC8tmD/ygeDm6xiuJWDvwHb6
    • Later als ik groot ben:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/sh5JZrr5zuDRtEcDB
    • Risico's en kansen van AI:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/e7o5DDzqAGvbTD6rD
    • De AI-inspecteur:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/uvhrACSsevrxdDeBQ
    • Prompts:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/n4WRGaSSkeaBZain2

 

  • Van Klokhuis, Klokhuis over AI, gesloten leermateriaal, open beschikbaar
    • Het Klokhuis over AI: https://hetklokhuis.nl/dossier/168/het-klokhuis-over-ai/824/het-klokhuis-over-ai
    • AI studio van Klokhuis: https://aistudio.hetklokhuis.nl/nl

  • Het arrangement 4.2 Trainen van AI - niveau 2 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Inspiratielessen
    Laatst gewijzigd
    2025-09-19 08:51:18
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    In deze les leer je dat AI wordt getraind met grote hoeveelheden data. Hoe betrouwbaarder die data is, hoe betrouwbaarder ook de output van AI.
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    Inspiratielessen. (z.d.).

    4.1 Trainen van AI - niveau 1

    https://maken.wikiwijs.nl/218969/4_1_Trainen_van_AI___niveau_1

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van