1.1 AI: Neurale netwerken en data - niveau 1

1.1 AI: Neurale netwerken en data - niveau 1

Voorbereiding

Welkom bij je lessen over artificiële intelligentie (AI)!

Wat is AI? AI is slimme software. Je vindt het overal. In je spelletjes. In apps op je telefoon. En in de filmpjes die je ziet.

In deze lessen leer je over AI. Je leert hoe AI slim wordt. En hoe je AI kunt gebruiken. Je kunt er teksten mee maken. Of tekeningen. Je leert ook hoe je veilig met AI omgaat. En hoe jij de baas blijft over de computer.

Digitale geletterdheid

AI snappen is een deel van digitale geletterdheid. Wat is dat? Dat is slim zijn met de computer.

Digitale dingen zijn overal. In je telefoon. In je tablet. In je computer. En in de auto van je ouders. Je moet weten hoe je deze dingen gebruikt. En hoe je ze veilig gebruikt. Zo weet je wie de baas is. Jij bent de baas over de computer. Niet andersom.

Start

Benodigdheden

Zorg dat je alles op orde hebt om de les te kunnen maken.

Heb je je laptop of tablet opgeladen?

Heb je oortjes of een koptelefoon? Dan kun je de video's in stilte bekijken.

Zorg dat je papier en pen of stiften bij de hand hebt. Het is handig om dingen op te schrijven. Of ben je al zo digitaal handig dat je daarvoor een tekstverwerkings-of presentatie-programma gebruikt?

Introductie

Leerdoelen

Na de les kan ik:

  • Noemen wat de overeenkomst is tussen een AI en de hersenen van een mens.

  • Uitleggen hoe een AI leert van voorbeelden.

  • Een eigen voorbeeld geven van een taak die een AI moet leren.

Opbouw

Deze les is als volgt opgebouwd:

  1. Voorkennis: wat weet je al?
  2. Instructie:
    • Wat is AI?
    • De hersenen van een mens - hoe leer je?
    • Kennisgedreven AI en datagedreven AI
    • Informatie over neurale netwerken
    • De werking van een neuraal netwerk
  3. Opdracht / Verdiepende opdracht
  4. Samenvatting en weetjes
  5. Evaluatie
  6. Bronnen

Voorkennis: wat weet je al?

In deze video wordt AI in één minuut uitgelegd.

 

Kijkvraag

Welke voorbeelden uit de video heb jij in het echt al eens gezien of meegemaakt?

Hoe weet je dat het kunstmatig is, of 'niet' echt?

 

 

Wil je nog meer uitleg, of een duidelijk voorbeeld van hoe AI leert? Bekijk dan deze korte video.

Instructie

Wat is AI?

Een AI is een slim computerprogramma. Het kan leren van wat hij ziet en hoort. Het leert van foto's, woorden en filmpjes. Zo kan een AI beslissingen nemen. Denk aan de filmpjes op YouTube die hij aanraadt. Of aan hoe hij weet wie er op een foto staat.

Een AI is niet echt levend. Het heeft geen gevoel. Het kan niet zelf denken. Hij kan alleen heel snel rekenen en de beste antwoorden zoeken.

Kijkvraag

In het filmpje zie je dat AI veel kan. Maar wat kan een AI niet, wat een mens wel kan?

 

Wat is AI?

De hersenen van een mens

 

Je hersenen bestaan uit miljoenen kleine cellen, neuronen genoemd. Die neuronen sturen elkaar hele kleine stroompjes en berichtjes, zodat je kunt denken, voelen en bewegen. Elke keer als je iets nieuws leert—bijvoorbeeld fietsen of een liedje zingen—maken je neuronen nieuwe verbindingen met elkaar. Daardoor kun je steeds makkelijker onthouden en begrijpen wat je hebt geleerd.

Kijkvraag

Kijk eens naar dit filmpje over hoogbegaafdheid, daarin leggen ze duidelijk uit hoe hersenen dingen onthouden. Lukt het om de truc die ze aan het eind laten zien te doen?

 

Hoe werken hersenen? - Over hoogbegaafdheid

Kennisgedreven en datagedreven

 

Kennisgedreven AI werkt met regels die mensen van tevoren hebben opgeschreven, net als een kookrecept: “Als dit gebeurt, doe dan dat.” Dat leert hij niet zelf, maar volgt hij precies op wat experts hebben bedacht. Datagedreven AI leert juist wél zelf door naar héél veel voorbeelden te kijken, bijvoorbeeld duizenden foto’s of teksten. Daardoor ontdekt het zelf patronen, zonder dat iemand elke stap uitlegt. Zo kun je kennisgedreven AI zien als een robot die volgens vaste instructies werkt, en datagedreven AI als een robot die steeds slimmer wordt door te oefenen met miljoenen voorbeelden.

Kijkvraag

Kun je in je eigen woorden uitleggen wat data- of kennisgedreven is?

 

Kennisgedreven en datagedreven AI

Neurale netwerken

 

In dit filmpje staat alles nog even heel helder uitgelegd: hoe werkt een neuraal netwerk?

 

AI en lerende netwerken

 

Filosofische vraag

Als de output van AI alleen maar een nieuwe tekst is gebaseerd op bestaande data, is de uitkomst van AI dan wel nieuw? Of een weergave van wat we al wisten?

Wat kan wel en niet?

 

Weet jij nog waar en hoe je precies hebt geleerd welke geur bij fruit hoort, of welke route je moet nemen? Jouw hersenen zijn een neuraal netwerk.

In dit filmpje legt Barend uit hoe een neuraal netwerk werkt en ook waarom het lastig is om precies te achterhalen waar de AI geleerd heeft wat het weet.

 

Kijkvraag

Kritisch blijven en duidelijke opdrachten geven is dus heel belangrijk. Leg eens uit waarom.

 

Barend legt uit ChatGPT en andere taalmodellen

Opdracht

Kan AI iets goed herkennen en leren?

 

Doel: Je gaat onderzoeken of AI dingen goed kan herkennen

 

  1. Voorbereiding

  2. Tekenen en raden

    • Klik op “Let’s Draw!” en lees snel welk voorwerp je gaat tekenen (bijvoorbeeld “vliegtuig” of “hond”).

    • Je krijgt 20 seconden om te tekenen. Probeer zo duidelijk mogelijk te tekenen zodat de AI het herkent!

  3. Resultaten bijhouden

    • Maak een tabel in je schrift met drie kolommen:

      1. Voorwerp dat je moet tekenen

      2. Is het geraden?

      3. Jouw beoordeling (goed te zien / onduidelijk)

    • Vul na elke tekening in of de AI het voorwerp goed heeft geraden.

  4. Herhaling en variatie

    • Doe de opdracht minimaal 10 keer met verschillende voorwerpen uit de lijst.

    • Probeer één keer expres slordig te tekenen en één keer héél netjes, en kijk wat er gebeurt.

  5. Reflectie-vragen

    • Wanneer herkende de AI jouw tekening goed?

    • Bij welke tekeningen ging het mis, en waarom denk je dat dat zo was?

    • Wat heb je geleerd over hoe een neuraal netwerk (de “denkertjes” van AI) patronen herkent?

  6. Klasdiscussie

    • Deel je resultaten met een klasgenoot of groepje.

    • Bedenk samen: hoe zou je AI kunnen helpen om beter te leren herkennen?

    • Welke soorten tekenopdrachten zou je nog willen uitproberen?

  7. Uitbreiding (optioneel)

    • Maak zelf een lijst van 5 nieuwe voorwerpen (bijvoorbeeld uit de klas of de speeltuin) en test die aansluitend met elkaar en zonder computer: de ene persoon tekent en de andere persoon moet raden.

    • Schrijf kort op hoe je prompt (“tekeninstructie”) duidelijker zou kunnen zijn voor zowel mensen als AI.

 

 

Verdiepingsopdracht

Geschreven door mens of AI?

 

Doel: Ontdek hoe je een verhaal dat door AI is geschreven kunt herkennen.

 

Voorbereiding

 

  • Verdeel de klas: Maak groepjes van 3–4 leerlingen.

  • Kies een tool die jij mag gebruiken op school om teksten te schrijven. Voorbeelden zijn Co-pilot, ChatGPT of Gemini.

Aan de slag

 

Welkom bij deze les! Vandaag gaan we verhalen schrijven met een computer die kan schrijven. Zo'n computer heet een AI-generator. Deze slimme computer helpt ons met schrijven.

Stap 1: Verhalen ontwerpen (10 minuten)

We beginnen met de basis. Wat is een goed verhaal? Elk verhaal heeft deze onderdelen:

  1. Een begin: zo start het verhaal.

  2. Een midden: hier gebeurt er iets, zoals een probleem.

  3. Een einde: zo loopt het af.

  4. Personen: wie speelt er mee?

  5. Een plek: waar gebeurt het?

Schrijf jouw 5 onderdelen kort op een papier. Of vul het direct in bij de tool.

  • Voorbeeld:

  • Persoon: Een robot, Bennie.

  • Plek: Op zolder.

  • Probleem: Zijn batterij is bijna leeg en hij kan geen stopcontact vinden.

Elk groepje leest zijn stukje verhaal voor. Wat vinden we er goed aan? Wat is creatief bedacht? We geven elkaar complimenten en tips.

  1. Het einde door de computer (10 minuten)

    • We kiezen één vervolgverhaal van een groepje en vragen de computer om het verhaal af te maken. We lezen het verhaal dat de computer heeft geschreven. Vinden jullie het verrassend?

      Voorbeeld: De computer schrijft: "Bennie steekt de stekker in het stopcontact en zijn ogen lichten weer op. Hij is opgeladen en klaar om weer te spelen!"

      Nadenken over de les

      Hoe heeft de computer ons geholpen met schrijven? Wat is het verschil tussen een verhaal van jou en een verhaal dat is gemaakt door een computer? Is het goed dat de computer ons helpt?

      Stap 3: De computer helpt (10 minuten)

      We kiezen nu allemaal dezelfde 5 punten en typen dit in de computer. De computer schrijft verder. We lezen de tekst van de computer hardop op het scherm. Zijn de verhalen allemaal hetzelfde, of echt anders? Waarin zit het verschil?

      Voorbeeld: De computer schrijft over hoe Bennie probeert zijn oplaadkabel te vinden. Hij struikelt over dozen en verliest zijn balans.

      Stap 4: Je eigen verhaal schrijven (10 minuten)

      Kies nu een eigen verhaallijn. Speel met de instellingen. Welke instellingen werken voor jou het best?

      Voorbeeld: De robot Bennie pakt een oude zaklamp. Hij vindt de oplaadkabel onder een dikke laag stof.

      Stap 5: Vertel het aan de klas (10 minuten)

      Leg uit aan elkaar wat jij opvallend vindt aan de manier waarop deze tool jouw verhaal maakt. Met alleen een paar kernwoorden.

 

Bespreking

 

Bespreek in de klas: Kom met de hele klas bij elkaar.

Analyseer: Welke signalen wezen op AI? Waren er momenten dat het verhaal heel menselijk voelde?

Reflecteer samen: Bespreek wat je vreemd of verrassend vond. Wanneer zou je een AI-verhaal wel of niet willen gebruiken? En hoe blijf je zelf creatief, nu AI ook verhalen kan schrijven?

 

 

Samenvatting en weetjes

Samengevat

Je hebt nu geleerd hoe de hersenen van mensen werken en dat dit vergelijkbaar is met hoe neurale netwerken werken. En dat een neuraal netwerk getraind moet worden met heel veel betrouwbare data om goed te kunnen werken. Een taalmodel is een neuraal netwerk. En generatieve AI, dus de AI die dingen voor je kan maken zoals teksten en plaatjes, zijn gebaseerd op deze neurale netwerken.

In dit filmpje staat het nog even samengevat in één minuut.

Weetje

Bij machine learning krijgt een computer heel veel voorbeelden te zien—zoals duizenden foto’s van dieren—en leert hij zelf welke kenmerken bij een dier horen. Een neuraal netwerk werkt dan als een team van denkertjes (neuronen) in verschillende lagen: elke laag bekijkt een stukje informatie en geeft het door. Door steeds opnieuw te oefenen past het netwerk zijn “samenwerking” aan, tot de computer zelf kat en hond kan herkennen zonder dat iemand het stap voor stap uitlegt!

 

Wist je dat?

Sommige robotstofzuigers gebruiken een slimme techniek die machine learning heet. Dit betekent dat de stofzuiger leert van wat hij elke keer doet.

Tijdens het stofzuigen maakt hij steeds een betere plattegrond van je kamer, net als een schatkaart. Hij leert nieuwe dingen, zoals waar een stoel of tafel staat. Zo kan hij de volgende keer een slimmere route kiezen en wordt je kamer sneller en beter schoon.

 

Evaluatie

Je hebt geleerd dat er een verschil is tussen AI die wij aansturen met regels (kennisgedreven) en AI die zichzelf leert (datagedreven). Ook heb je geleerd dat daar verschillen in zijn. Daarbij heb je geoefend met het laten herkennen van patronen door AI. Wie was er beter in de taken, de mens of de computer?

Evaluatievragen:

  • Kun je in eigen woorden uitleggen hoe jouw hersenen informatie verwerken, en hoe een AI-neuraal netwerk dat doet?

  • In welke taak was de computer beter, en in welke taak was jij beter? Hoe komt dat volgens jou?

  • Kun je bedenken in welke situaties jij liever zelf iets uitzoekt, en wanneer je juist blij bent dat een computer het voor je kan doen?

Bronnen

Deze lessen zijn gebruikt om dit leermateriaal te maken:

 

Bronnen en licenties:

  • Van FutureNL, Digidoeners, open leermateriaal CC-BY-NC-ND:
    • Basis AI: https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/yGdyfTK28XcsDSY2d/yNtkgR68Q3FJTzXWG
    • Kunstmatige intelligentie:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/7CxrRs29t5viMKeuy
    • Hoe slim zijn machines nou echt? https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/yN6CBaL6DBrbgWxD4
    • Generatieve AI:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/HCoQQDA55GunKhxQZ
    • Machine learning en neurale netwerken:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/oxCEAw97yHztoBxFu
    • Machine en deep learning:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/BFHNainj2jAsGzTBv
    • Wij zijn data:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/FhG2xqtwkvcNC8tmD/ygeDm6xiuJWDvwHb6
    • Later als ik groot ben:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/sh5JZrr5zuDRtEcDB
    • Risico's en kansen van AI:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/e7o5DDzqAGvbTD6rD
    • De AI-inspecteur:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/uvhrACSsevrxdDeBQ
    • Prompts:
      https://www.lessonup.com/nl/channel/futurenl/lesson/n4WRGaSSkeaBZain2

 

  • Van Klokhuis, Klokhuis over AI, gesloten leermateriaal, open beschikbaar
    • Het Klokhuis over AI: https://hetklokhuis.nl/dossier/168/het-klokhuis-over-ai/824/het-klokhuis-over-ai
    • AI studio van Klokhuis: https://aistudio.hetklokhuis.nl/nl

  • Het arrangement 1.1 AI: Neurale netwerken en data - niveau 1 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Inspiratielessen
    Laatst gewijzigd
    2025-10-07 20:21:41
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    In deze les leer je dat de werking van AI vergelijkbaar is met hoe de hersenen van een mens werken.
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van