Open leermateriaal       

Open leermateriaal

Over Impuls Open Leermateriaal

Als programma van het Nationaal Groeifonds stimuleert Impuls Open Leermateriaal (IOL) het gebruik van open leermateriaal in het funderend onderwijs. We ondersteunen scholen bij het vinden, gebruiken, maken en delen van open leermaterialen, om zo de onderwijskwaliteit te versterken en het beroep van de leraar aantrekkelijker te maken.

Inzetten van open leermateriaal zorgt voor nog beter passend, actueel en aansprekend onderwijs voor leerlingen.

Betere aansluiting

IOL helpt scholen onderwijs te geven dat aansluit bij de leefwereld van leerlingen en actuele ontwikkelingen in de maatschappij.
Dat doen we onder andere door:  

  • ​Het opzetten van pilotprojecten met open leermateriaal.  
  • ​Het ontwikkelen van een kwaliteitssysteem voor open leermateriaal.  
  • ​Onderzoek te doen naar de effectieve inzet van open leermateriaal.  

Zo dragen we bij aan een onderwijslandschap waarin leraren vrij toegang hebben tot hoogwaardige, flexibele en kostenefficiënte leermaterialen. Om daarmee het onderwijs persoonlijker, relevanter en aantrekkelijker te maken – voor leraren én leerlingen.

Meer regie voor leraren

Het gebruiken van open leermateriaal geeft leraren de vrijheid om lesmateriaal aan te passen, te combineren en te delen. Zo hebben ze meer de regie en kunnen ze lessen geven die:  

  • ​Aansluiten bij de interesses en het niveau van leerlingen.
  • ​Passen binnen de doelen en werkwijze van een school.
  • ​Ruimte geven voor creativiteit en eigenaarschap.

Samenwerken aan beter onderwijs

IOL werkt nauw samen met diverse partners uit het onderwijslandschap en kennisinstellingen. Samen bouwen we aan duurzame, gedeelde oplossingen voor het onderwijs.

 

Waaraan werkt het project?

Impuls Open Leermaterialen (IOL) draagt bij aan meer flexibiliteit voor leraren bij de inzet en keuze van leermiddelen. In bijna 80 pilots doen leraren ervaring op met het toepassen van open leermateriaal. Ook ontdekken de leraren en IOL samen wat er nog meer nodig is om kwalitatief goed leermateriaal laagdrempelig in te kunnen zetten. Leermateriaal dat past bij doelgroepen, actualiteit, niveau of onderwijsconcept.

Het project werkt onder andere aan de volgende activiteiten:

  • Het maken van open gebruikstoepassingen in het onderwijs via pilotprojecten.
  • De uitbreiding van het aantal beschikbaar gestelde collecties open leermaterialen.
  • De ontwikkeling van een kwaliteitssysteem voor collecties.
  • Het maken van  businessmodellen om te blijven zorgen voor ontwikkeling, actualisering en onderhoud.  
  • Het doorontwikkelen van de website van Wikiwijs in samenwerking met Kennisnet.
  • Onderzoek doen naar de effectieve inzet van open leermaterialen.

Dit alles doet IOL samen met een groot aantal scholen en schoolbesturen in het basis- en voortgezet onderwijs en met toonaangevende onderwijsorganisaties.

 

Wat maakt lesmateriaal open?

Een leraar is onmisbaar om kennis, lesstof en vaardigheden over te brengen aan leerlingen. Om het leerproces te ondersteunen, kun je fysiek en digitaal leermateriaal gebruiken. Denk aan (werk)boeken, educatieve video’s, apps en digitale lesmethodes. Zijn leermaterialen ‘open’? Dan mag iedereen ze – afhankelijk van de licentie – opslaan, aanpassen, combineren en gebruiken in de klas.

 

Kenmerken van open leermaterialen zijn:

  • ​Het is gratis beschikbaar.

  • ​Je mag het zonder beperkingen gebruiken en aanpassen. Let op, soms gelden er wel bepaalde voorwaarden voor het gebruik. Kijk daarom altijd welke licentie de maker aan het materiaal heeft gegeven.

  • ​Het is bijna altijd digitaal, zodat je het gemakkelijk kunt gebruiken en delen.

 

Voor meer informatie:

Misconcepties over Open

Wanneer is Open nu echt Open?
Kan ik met open leermateriaal mijn methodes wegdoen?

Hoe zit open in de leermiddelenmix?

 

Het kan zijn dat je vragen hebt over wat Open nu is. In elk geval zijn er veel mensen die zowel in gesprekken als online allerlei verhalen de wereld in 'gooien'. Noem het fabels, mythes of aannames. Hoe dan ook, we gaan het hier hebben over een aantal opvattingen die heersen over open lesmateriaal. Kloppen die? Of zijn die te nuanceren? We vroegen het aan Jan-Bart de Vreede, Domeinmanager leermiddelen en metadata van Kennisnet.

Jan-Bart de Vreede

https://www.wikiwijs.nl/inspiratie/4-mythes-ontkracht-over-open-lesmateriaal/

Licenties

Het woord ‘open’ voor leermateriaal geeft het al aan: iedereen mag het gebruiken, aanpassen en delen. Wel zijn hier speciale afspraken over gemaakt. Hoe zit het met de rechten en waarom is het belangrijk om je aan deze afspraken te houden?

Heb je geschikt open lesmateriaal gevonden dat is gemaakt door iemand uit het onderwijs of voor het onderwijs vanuit een publieke organisatie? Dan heeft het materiaal vaak een Creative-Commons(CC)- licentie. Die geeft aan welke afspraken er gemaakt zijn over hoe je het materiaal mag gebruiken. De afspraken of licenties herken je aan een afkorting, een korte tekst of een icoon.

Toestemming van de maker

Het verschil tussen open en bestaand leermateriaal zit vooral in de afspraken over het hergebruik ervan. Leermateriaal uit een methode, bijvoorbeeld van een educatieve uitgever, is vaak gemaakt door een schrijver en die heeft automatisch auteursrecht op dit materiaal. Dat wil zeggen dat je het lesmateriaal niet mag gebruiken zonder de uitdrukkelijke toestemming van die maker. Bij open materiaal is vaak het omgekeerde het geval: daarbij is het juist wel de bedoeling dat anderen het mogen gebruiken, aanpassen en delen. Met een Creative-Commons-licentie geef je als maker aan dat je leermateriaal open is.

Schema van Creative-Commons licenties.

De CC-licenties die aangeven dat leermateriaal open is.

De licenties van open leermateriaal

Er zijn zeven verschillende Creactive Commons-licenties, met allemaal andere regels over het opslaan, hergebruiken, hergebruiken met aanpassingen, aanpassen of combineren, naamsvermelding van de maker, gelijk delen en het toestaan van commercieel gebruik. Zie voor de volledigheid het schema hierboven.

Niet open, wel bruikbaar?

Het voordeel van leermateriaal met een open licentie is dat het daarmee mogelijk is om het materiaal af te stemmen op je eigen wensen en op de behoeftes van de leerlingen in jouw klas. Het aanpassen en arrangeren van gevonden materiaal kan alleen met een open licentie (CC-Zero, CC-BY en CC-BY-SA).

Er bestaan ook leermaterialen die je wel mag gebruiken en delen, maar die eigenlijk niet open zijn. Je mag ze namelijk niet aanpassen. Als de afkorting ND wordt vermeld, is deze voorwaarde van toepassing. Wil je leermateriaal gebruiken zonder dat je het zelf opslaat? Dan is de keuze groter en kun je alle materialen met een CC-licentie gebruiken. In sommige gevallen heeft het lesmateriaal specifieke gebruiksvoorwaarden die onderwijsinstellingen het recht geven op het gebruik ervan.

Deels open, alleen hergebruik

Zoek je alleen een afbeelding of video om te laten zien in de les? Let er dan op dat je het materiaal mag hergebruiken. Dat mag bijvoorbeeld met de licenties CC-BY-ND of CC-BY-NC-ND. Dit is deels open leermateriaal. Tip: kijk voor rechtenvrij beeldmateriaal op Wikiwijs.

Geen licentie te vinden?

Staan er geen voorwaarden vermeld bij het materiaal dat je wilt gebruiken? Dan geldt dat het auteursrecht automatisch ligt bij de maker en dat je het beter niet kunt gebruiken. Je mag wel linken naar het materiaal of het ongewijzigd gebruiken. Dat wil zeggen: niet opslaan, kopiëren of er gedeeltes uit halen.

Let op bij een gemengde licentie

Heeft het materiaal een gemengde licentie, zoals CC-BY? Dan wordt er in het leermateriaal waarschijnlijk gebruikgemaakt van een video met eigen voorwaarden. Zoals een YouTube-video of een video van het instituut voor Beeld & Geluid. Neem je een link naar zo’n video op in je materiaal, dan blijven de voorwaarden van die oorspronkelijke video van kracht.

Wikiwijs

Op het platform Wikiwijs staat het maken, delen en gebruiken van leermateriaal centraal. Het open leermateriaal dat daar staat heeft daarom altijd een Creative Commons-licentie. Dat betekent dat je het materiaal van anderen mag gebruiken, aanpassen en opnieuw delen, zolang je de naam van de oorspronkelijke maker erbij vermeldt.
Lees meer over het maken van arrangementen en de Creative Commons-licenties die worden gebruikt op Wikiwijs (CC-BY en CC-BY-SA).

Auteurs en Gebruikersrecht

Aandacht voor gebruikersrechten is belangrijk om te voorkomen dat het materiaal inbreuk maakt op rechten van anderen en om ervoor te zorgen dat de licentievorm hergebruik mogelijk maakt.

https://www.wikiwijs.nl/kennisbank/auteursrecht/

Stel, je hebt afbeeldingen, foto’s en video’s nodig om je lesmateriaal tot de verbeelding te laten spreken. Ooit aan erfgoed gedacht? Van taal tot kunst, tradities en monumenten: erfgoed is een onuitputtelijke bron van content waarmee je de zintuigen van je leerlingen prikkelt.

Download de publicatie ‘Auteursrecht en digitaal erfgoed in het onderwijs’

Erfgoed staat in overvloed online. En het materiaal is altijd klaar voor hergebruik. Altijd? Nee, we zien inderdaad iets over het hoofd: auteursrecht. Want je kunt niet al het materiaal dat je vindt zomaar hergebruiken.

Daarom hebben we een publicatie geschreven waarin je leest wat de wet zegt over auteursrecht. En hoe je daar praktisch mee omgaat.

Juridische rompslomp. Klinkt saai?

Niet getreurd, de publicatie bevat tips voor bijna 20 websites met honderden miljoenen educatieve foto’s, video’s en teksten. Inclusief rechttoe rechtaan gebruiksadviezen. Deze bronnen zijn vrij herbruikbaar en je mag ze dus gerust in je lesmateriaal gebruiken.

Maar wat misschien nog belangrijker is, deze publicatie helpt je zorgvuldiger om te gaan met andermans creatie. Met kennis van de basisbegrippen over auteursrecht kun je integer handelen, met respect voor de creativiteit van je medemens.

Je weet wanneer je inbreuk maakt op auteursrecht. En belangrijker nog: hoe je dat voorkomt. Bijvoorbeeld als je open lesmateriaal maakt en deelt in de vorm van een Wikiwijs-arrangement.

Benieuwd hoe je digitaal erfgoed hergebruikt zonder de Auteurswet te overtreden? En wil je weten waar je de websites vindt met het materiaal dat je vrij in je lesmateriaal mag gebruiken.

Ontwerpen, opslaan en delen van open leermateriaal

Edurep verzamelt de metadata van open leermateriaal in Nederland, zodat die leermaterialen vindbaar zijn voor docenten en scholen. Aan de hand van metadata kun jij op allerlei online plekken materiaal zoeken.

 

 

Beschrijvende metadata:

  • Dit zijn gegevens die de inhoudelijke kenmerken van het lesmateriaal beschrijven.
    • Titel: De naam van het lesmateriaal.
    • Auteur: Wie het lesmateriaal heeft gemaakt.
    • Onderwerp: Waar de les over gaat.
    • Niveau: Voor welke leerlingengroep het lesmateriaal geschikt is.
    • Taal: De taal waarin de les is opgesteld.

  • Beheer metadata:

    Deze gegevens helpen bij het beheren van het materiaal.
    • Licentie: Welke gebruiksrechten er zijn toegekend aan het materiaal, bijvoorbeeld een Creative Commons-licentie.

 

Welke rol heeft Edurep in dit kader van Open leermateriaal?

Het landschap van leermiddelen, specifiek op open, wordt in Edurep geïndexeerd. Op het moment dat jij in jouw pilot het materiaal beschikbaar stelt in Wikiwijs, wordt het automatisch in Edurep opgeslagen. En is het uitleesbaar door Wikiwijs zelf, maar ook door andere toepassingen, waaronder ELO's.

Binnen de pilots adviseren wij daarom om Wikiwijs als auteurstool, of opslag van leermateriaal te gebruiken. De pilotbegeleiders kunnen je daar meer over vertellen.

Ga naar Begeleiding

Wikiwijs

Wikiwijs is het platform waar je open lesmateriaal kan zoeken, gebruiken, maken en delen.

Missie van Wikiwijs

Wikiwijs ondersteunt leraren bij het vinden, gebruiken, delen en samen ontwikkelen van open leermateriaal.

"We verzamelen kwalitatief en bruikbaar lesmateriaal op één plek, zodat leraren kunnen bouwen op elkaars kennis en creativiteit. Zo maken we het makkelijker om samen sterk onderwijs te maken – open, toegankelijk en van iedereen."

Wikiwijs Platform is gratis te gebruiken

Wikiwijs wordt jaarlijks gesubsidieerd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Met deze subsidie onderhouden wij het platform en ontwikkelen wij nieuwe functies voor onze gebruikers.

Voor het gebruik hoeft niet betaald te worden, je kunt inloggen via Entree en een gratis Wikiwijs profiel aanmaken.

In 2008 lanceerde Minister Plasterk het idee voor Wikiwijs. Een platform om het gebruik en de ontwikkeling van open leermateriaal in het onderwijs te stimuleren en te vergemakkelijken. In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap realiseerden Kennisnet en de Open Universiteit dit idee op 14 december 2009. Sindsdien is Wikiwijs een product dat door Kennisnet beheerd wordt.

Sinds 2023 is er een extra subsidie vanuit Impuls Open Leermateriaal en werken we samen met diverse pilotgroepen om het gebruik van open lesmateriaal en Wikiwijs verder te stimuleren.

  • Het arrangement Open leermateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Starterkit Pilots Impuls Open Leermateriaal
    Laatst gewijzigd
    2025-09-07 20:44:34
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    In dit arrangement vind je meer informatie over wat Open Leermateriaal is. Zo kun je in de voorbereidingen bij Pilot ronde 5 alvast rekening houden met de richtlijnen.
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van