VO - bestuur - af en toe

VO - bestuur - af en toe

Algemene informatie

Deze kennisbank ondersteunt scholen bij het implementeren van open leermateriaal en specifiek de professionalisering daarbij. Het Open LeerProgramma, onderdeel van het Nationaal Groeifondsprogramma Impuls Open Leermateriaal, biedt kennis die ingezet kan worden om open leermateriaal effectief te integreren in de onderwijspraktijk.

De kennisbank is een verzamelplek van informatie gerangschikt op basis van het 'Leerwiel'. In het leerwiel zijn relevante onderdelen opgenomen die van belang zijn bij het toepassen en implementeren van open leermateriaal binnen de school.

De onderdelen zijn:

  • Visieontwikkeling: Het formuleren van een visie op leermiddelen.
  • Leermiddelenbeleid: Het ontwikkelen van beleid rondom de inzet van leermiddelen.
  • Zoeken en vinden: Het identificeren en selecteren van geschikt open leermateriaal.
  • Onderbouwde keuze maken: Het maken van gefundeerde keuzes voor leermiddelen.
  • Leerdoeldenken/curriculumbewustzijn: Het koppelen van leermateriaal aan leerdoelen en curriculum.
  • Beoordelen op kwaliteit: Het evalueren van de kwaliteit van leermateriaal.
  • Maken en delen: ontwerpproces: Het creëren en delen van eigen leermateriaal.
  • Arrangeren tot leermiddelenmix: Het samenstellen van een mix van leermiddelen.
  • Toepassen op school: Het implementeren van leermateriaal in de schoolpraktijk.
  • Evalueren en borgen: Het evalueren en verankeren van het gebruik van leermateriaal.

Het Leerwiel:

Download Infographic Leerwiel Open Leermateriaal met toelichting op de verschillende onderdelen

Deze onderdelen zijn verder uitgewerkt met competenties, praktische informatie, achtergrondinformatie en evidence-informed onderbouwingen. De kennisbank is afgestemd op verschillende doelgroepen binnen het onderwijs, zoals leraren, schoolmanagement en besturen, en houdt rekening met de mate waarin scholen open leermateriaal gebruiken:

  • scholen die open leermateriaal gebruiken als aanvulling op gesloten leermateriaal
  • scholen die open en gesloten leermateriaal combineren
  • scholen die volledig met open leermateriaal werken

Niet altijd zal ieder onderdeel van het Leerwiel voor iedere doelgroep even relevant zijn. We hebben voor ieder arrangement een keuze gemaakt welke onderdelen relevant zijn. Daarnaast zul je niet alle onderdelen chronologisch doorlopen. Een onderbouwde keuze maak je bijvoorbeeld in eerste instantie in het proces na het zoeken en vinden, maar de echte keuze voor onderdelen van je leermiddelenmix maak je pas nadat je het gekoppeld hebt aan je leerdoelen en een beoordeling hebt gegeven op kwaliteit.

Per onderdeel van het Leerwiel staan altijd eerst de competenties benoemd. Daarnaast is de kennis opgedeeld in drie niveaus:

  • praktische handleidingen: hoe doe je iets?
  • informatieve documenten: wat is het en waar gaat het om?
  • wetenschappelijke onderbouwing: waarom doen we dit op deze manier?

Binnen ieder niveau kun je aan deze competenties werken op de manier zoals bij je past. In de kennisbank zullen elke keer nieuwe inzichten worden toegevoegd. Dit kan nieuwe kennis zijn, maar het kan ook zijn dat er onderdelen toegevoegd worden aan de kennisbank die relevant zijn bij het succesvol toepassen en implementeren van open leermateriaal binnen jouw school. Doelstelling is om aan het einde van het programma Impuls Open Leermateriaal op alle relevante onderdelen professionaliseringsmateriaal en kennis aan te bieden. Bezoek de kennisbank daarom regelmatig opnieuw!

Je kunt hier altijd terug naar het hoofdmenu met de verschillende arrangementen en ook een ander arrangement bekijken.

Impuls Open Leermateriaal richt zich op het primair- voortgezet- en gespecialiseerd onderwijs. Werk je in het mbo of hoger onderwijs, dan kun je terecht bij de transformatiehub Digitale leermaterialen van Npuls. Zij hebben de missie om digitale leermiddelen voor het vervolgonderwijs 100% FAIR te maken: Findable, Accessible, Interoperable, Reusable.

 

Wat is open?

In deze animatie hebben we op een rij gezet waarom het kiezen voor open leermiddelen een goed idee is: 

Wat is open leermateriaal?

Waarom open leermateriaal?

Het gebruik van open leermateriaal is geen doel op zich, het is een middel om goed les te kunnen geven. Welke rol je ook hebt in het onderwijs, de vraag: 'Wat kan open leermateriaal voor mij betekenen?' is iets om over na te denken. Deze praatplaat laat voor iedere doelgroep zien wat redenen kunnen zijn om open leermateriaal in te zetten. Waarom zou jij open leermateriaal inzetten?

Wat is open leermateriaal?

In de publicatie Meer regie over je eigen lessen is uiteengezet wat open leermateriaal is. Er zijn vijf elementen, de vijf R's:

  1. Bewaren (Retain)
    Je mag kopieën maken van het materiaal door bijvoorbeeld te downloaden, op te slaan en te beheren. De kopieën zijn vervolgens jouw eigendom.
  2. Hergebruiken (Reuse)
    Je mag het materiaal op veel verschillende manieren gebruiken, bijvoorbeeld in de klas, door je leerlingen, op een website.
  3. Hergebruiken met aanpassing (Revise)
    Je mag het materiaal gebruiken om een aangepaste versie te maken of het te vertalen in een andere taal.
  4. Combineren (Remix)
    Je mag het materiaal combineren met andere materialen om iets nieuws te maken
  5. Opnieuw delen (Redistribute)
    Je mag kopieën van het origineel, je aangepaste of gecombineerde materialen delen met anderen, bijvoorbeeld door het online te plaatsen zodat anderen het kunnen vinden. En dit mag door iedereen en onder alle omstandigheden.

 

 

Wat mag je wel en niet?

Als leermateriaal wordt gemaakt, verkrijgt de auteur auteursrecht op het materiaal. Dat heet een licentie en is wettelijk geregeld. Leermateriaal is alleen open als dat expliciet wordt aangegeven in de licentie. Er bestaan verschillende licenties waarbij meer of minder beperkingen gelden. Staat alles op groen? Dan heb je te maken met een open licentie.

Als je leermateriaal maakt en het prima vindt als anderen dit gebruiken of aangepaste versies maken, is het dus belangrijk om je licentie expliciet te benoemen.

Een mooi voorbeeld van open leermateriaal zijn de Stercollecties van VO-content. Dit zijn leerlijnen voor 13 vakken in het VO die met een CC-BY-SA licentie ter beschikking zijn gesteld. Ook zijn er veel losse collecties en lessen te vinden op Wikiwijs.

Meer leren over open leermateriaal

Wil je meer leren over studies die schrijven over open leermateriaal, dan is het lezen van de whitepaper De kracht van open leermateriaal door Robert Schuwer een aanrader. Ook heeft Kennisnet een artikel geschreven Open leermateriaal: waardevolle aanvulling op bestaande methodes.

Hij beschrijft hierin:

  • de waarde voor leerlingen: flexibiliteit en maatwerk
  • de waarde voor scholen en leraren: minder klassikaal meer digitaal, vermindering van kosten dus ruimte in schoolbudget, keuzevrijheid, inspelen op actuele ontwikkelingen, aanbieden nieuwe vakgebieden, van leraargestuurd naar leerlinggestuurd, duurzaam, regie op de eigen lessen en zicht op het curriculum. Voorwaarde is wel borging van de kwaliteit van het leermateriaal. Een bijkomend voordeel is dat werken aan open leermateriaal de samenwerking tussen leraren en dus het vormen van een professionele community versterkt.
  • de waarde voor de maatschappij: verlagen van drempels voor toegang tot onderwijs, invloed op aansluiting op het vervolgonderwijs

Hij geeft ook een mooie definitie van open leermateriaal:

Open leermateriaal is educatief materiaal dat door iedereen in alle omstandigheden zonder betaling kan worden opgeslagen, hergebruikt, aangepast, gecombineerd en gedeeld zonder dat er problemen ontstaan rond auteursrecht. Hierbij kunnen er bepaalde voorwaarden gelden, bijvoorbeeld dat de naam van de maker vermeld moet worden of dat het aangepaste werk dat je maakt onder dezelfde licentie moet worden gedeeld.

Voor Onderwijskennis maakte Robert Schuwer ook een mooie overzichtspagina, daarop is ook deze video te zien:

Algemene informatie over open/digitale leermaterialen

Het belang van Evidence-informed werken

Doe je de goede dingen en doe je die dingen die je doet goed? In het visiedocument Evidence-informed werken met open leermateriaal staat beschreven wat evidence-informed werken is en hoe je evidence-informed kunt werken met open leermateriaal. Evidence-informed werken is het maken van systematische, doelgerichte keuzes die onderbouwd worden door een combinatie van informatie uit onderzoek, praktijkkennis en/of data uit een bij voorkeur vergelijkbare (onderwijs)context.

In deze kennisbank ondersteunen we zoveel mogelijk in het evidence-informed werken. We benoemen waar mogelijk (wetenschappelijk) onderzoek en benoemen relevante praktijken.

Het voordeel van evidence-informed werken is dat je niet de dingen opnieuw uitprobeert waar bij anderen al gebleken is dat het niet werkt. Natuurlijk is iedere praktijksituatie anders, maar toch weten we wel voldoende uit onderzoek of iets werkt of niet werkt. In deze kennisbank benoemen we dus niet alleen het onderzoek, maar proberen we ook de connectie te maken wat hier voor de praktijk uit te leren is. Belangrijk is om naar je eigen werkwijze te kijken met een onderzoekende houding, wat is hier al over bekend en kan ik daar iets van leren.

Lees het gehele document:

Evidence-informed werken met open leermateriaal

De PO-Raad heeft een webinar gegeven over het belang van Evidence informed werken in de school. Deze is hier terug te vinden en is voor alle sectoren interessant. 

Schoolontwikkeling in fasen

Innovatie gaat niet vanzelf, daar werk je met elkaar naartoe. Maar innovatie is ook geen doel op zich, het is het middel om tot een (verbeterde) aanpak van iets te komen. Dat is het doel!
Zo ook in de keuze voor werken met open leermateriaal. Het doel is bijvoorbeeld meer gedifferentieerd werken, de leraren meer regie geven op de inhoud van hun lessen, inspelen op de belevingswereld of actualiteit, leerlingen goed voorbereiden op de digitale maatschappij, etc. En het middel...dat is de inzet van open leermateriaal.

In een innovatieproces doorloop je verschillende fasen:

  • Initiatiefase
    Dit is de fase van oriëntatie, het maken van plannen, concreet maken wat er precies moet gebeuren, mensen aan krijgen en draagvlak creëren.
  • Implementatiefase
    Dit is de fase waarin de leraren zelf aan de slag gaan en voor het eerst voor de leerlingen zichtbaar is waar met de innovatie naartoe gewerkt wordt.
  • Integratiefase
    In deze fase heb je alles voldoende uitgetest, geëvalueerd, doorontwikkeld en weet je wat je wil en waarom. Nu zorg je dat de innovatie een structureel onderdeel van de werkwijze van school wordt. Dus waar je het in de implementatiefase bijvoorbeeld voor één vak hebt uitgeprobeerd, ga je in de integratiefase ervoor zorgen dat het voor ieder vak werkelijkheid gaat worden en alle collega's de innovatie omarmen.

Open leermateriaal een structurele plaats geven in het onderwijs is vaak geen doel op zich. Het is een middel om iets voor elkaar te krijgen, bijvoorbeeld een passend curriculum voor de doelgroep leerlingen vormgeven dat matcht met de visie van de school. We zullen in deze kennisbank hier en daar de fase van integratie benoemen, maar vinden het ook belangrijk dat een school op de hoogte is van het totale proces en dus alle fases benoemd worden.

Activiteiten

Op dit moment staan er nog geen activiteiten voor het Open LeerProgramma gepland. 

Visie op leermiddelen

Een visie op onderwijs en leren is essentieel voor het waarborgen van kwaliteit voor de leerling. Vanuit deze visie maakt een team bewuste keuzes voor (open) leermateriaal. Hoe sluit (open) leermateriaal aan bij de doelen van de school?

Competenties

Competenties bestuur:

  • Kan de schoolleiding ondersteunen om van een bestuursstrategie toe te werken naar een schoolvisie gericht op leermiddelen.
  • Kan waar nodig regie pakken om ervoor te zorgen dat een schoolvisie op leermiddelen realistisch is en aansluit op de praktijk.

Praktische informatie - hoe doe je?

Bestuursniveau

Op bestuursniveau worden vaak kaders gemaakt waar de visie op leermiddelen op schoolniveau op aansluit. Deze kaders geven de richting aan. Het ontwikkelen van een visie op leermateriaal is een gedeeld proces dat betrokkenheid en afstemming binnen de hele keten bestuur - school - onderwijsprofessional vereist. Het bestuur faciliteert dat de visie op schoolniveau, gevoed vanuit de leraar, vorm krijgt.

Dialoogvragen op bestuursniveau:

  • Waarom willen we open leermateriaal inzetten?
  • Wat willen we ermee bereiken?
  • Wat is de (interne of externe) aanleiding voor het vormen van een visie op de inzet van open leermateriaal?
  • Aan de realisatie van welke waarden en doelen uit onze onderwijsvisie draagt open leermateriaal bij?
  • Welke richtinggevende kaders geven we schoolleiding en lerarenteams mee?

Achtergrondinformatie - wat doe je?

In de handreiking die ontwikkeld is om van visie naar beleid te komen, wordt dieper ingegaan op alle achtergronden.

 

Evidence informed - waarom doe je?

Flexibiliteit, maatwerk, laagdrempelig aanbod, divers, tijd- en plaatsonafhankelijk, dit zijn termen die in veel visies van onderwijsinstellingen zijn te vinden. Waarom je met open leermateriaal het onderwijs beter kunt afstemmen op de diversiteit in de groep leerlingen staat in 'Open pedagogy approaches' van Clifton en Hoffman (2020).

Meer bronnen:

De toolkit Leren en lesgeven van NRO kan gebruikt worden om goed naar manieren te kijken hoe je je onderwijs kunt inrichten. 

 

 

Onderbouwde keuze maken

De leraar maakt het onderwijs en voorziet met een mix van kwalitatief goed leermateriaal in de behoeften van de leerlingen. Voor een onderbouwde keuze van leermiddelen is het belangrijk om de taken binnen bestuur en teams duidelijk te verdelen, gezamenlijk selectiecriteria op te stellen voor en keuzes te baseren op de visie op leermiddelen.

Competenties

Competenties bestuur:

  • Kan een transparant en gedegen keuzeproces stimuleren zodat vanuit de visie op onderwijs een keuze voor de juiste leermiddleen wordt gemaakt
  • Kan garant staan voor goede inkoop/faciliteren van uitrol van leermiddelen na het keuzeproces  

Praktische informatie - hoe doe je?

Komen tot een onderbouwde keuze van leermiddelen is teamwork. De leraar geeft aan wat er nodig is, wat aansluit bij het vakgebied en de doelgroep, welke vorm wenselijk is. De school ondersteunt het keuzeproces.

Je keuze en daarbij horende keuzecriteria stel je op vanuit je visie op leren en de daarop gebaseerde visie op leermiddelen.

  • In het primair onderwijs kom je als als team tot een gewogen keuze. Je kiest niet jaarlijks voor alle vakken de optimale leermiddelenmix, maar vaak staat in een keuzeproces één vak centraal.
  • In het gespecialiseerd onderwijs is een keuzeproces wat lastiger in te richten, omdat leermiddelen vaak zo specifiek voor doelgroepen geschikt moeten zijn. Als leermiddelen heel flexibel in te zetten zijn, dan is het mogelijk om op schoolniveau of zelfs bestuursniveau te kiezen. Meestal komt het er in het gespecialiseerd onderwijs op neer dat het keuzeproces dicht bij degene ligt die ook de doelgroep bedient.
  • In het voortgezet onderwijs start het keuzeproces bij de vaksectie. Zij zijn verantwoordelijk voor het aanbieden van het vak en ook voor de inhoud. Bij het ene bestuur wordt het daadwerkelijke keuzeproces heel erg aan de school overgelaten en is een leermiddelencoördinator degene die met distributeur afstemt. Bij het andere bestuur wordt dit, vaak met behulp van een bovenschools adviseur leermiddelen, meer op bestuursniveau gefaciliteerd.

Kennisnet heeft een stappenplan opgesteld om samen de juiste keuzecriteria vast te stellen om een gewogen keuze te maken:

Stap 1: voorbereiding

Stap 2: keuzecriteria verzamelen

Stap 3: gezamenlijke bespreking en rangschikking

Stap 4: vaststellen van schoolbrede keuzecriteria

Stap 5: in gesprek met leerlingen

Stap 6: delen van keuzecriteria

Keuzeproces leermaterialen Kennisnet

Achtergrondinformatie - wat doe je?

In het project Onze Leermiddelen is er een keuzeproces uitgeschreven die lerarenteams helpt om van visie naar keuze te komen. Zij starten met praatplaten om het goede gesprek over leermiddelen te hebben. Je spreekt met elkaar over de kansen om het gebruik van leermiddelen te verbeteren, de visie op leermiddelen, de problemen die je nu ervaart bij de inzet van leermiddelen, de invloedssfeer, de verantwoordelijkheden en benodigde professionalisering. Je koppelt je standpunten als team aan 10 thema's en deze thema's zijn ook doorgevoerd in het gehele keuzeproces. Thema's:

  • opbouw en leerdoelen
  • differentiëren en arrangeren
  • materiaalvormen en technologie
  • vormgeving en toegankelijkheid
  • belevingswereld en (leef)omgeving
  • actueel en dynamisch
  • evalueren en toetsen
  • co-creatie en (door)ontwikkeling
  • ethisch en sociaal ondernemen

Deze thema's kunnen helpend zijn bij het formuleren van goede criteria voor het vormgeven van een onderbouwd keuzeproces. 

Evidence informed - waarom doe je?

Op Onderwijskennis staat een artikel van het CLU over het kiezen van passende leermiddelen op een wetenschappelijk onderbouwde manier. Zij beschrijven dat je het proces het best lineair cyclisch kunt aanpakken, dus een start maken en vanuit daar in een aantal rondes aanscherpen. Zo kun je het keuzeproces evidence informed aanpakken.

En in dit rapport 'Wat hebben scholen nodig om te komen tot een keuze voor de best passende leermiddelen bij hun school' beschrijft het CLU het keuzeproces met een volledige onderbouwing. En in dit deel 2 gaat het CLU dieper in op de vraagarticulatie. 

Artikelen over keuzeprocessen:

Toepassen op school

Als geschikt leermateriaal is gevonden of gemaakt, kan het lesgeven beginnen. Dat gebeurt met het arrangement met uitgewerkt lesplan, een voorbereide leraar en het materiaal dat gedeeld wordt met de leerlingen.

Competenties

Competenties bestuur:

  • Kan toezien of het leermiddelenbeleid naar behoren uitgevoerd wordt en de kwaliteit van onderwijs gewaarborgd wordt

  • Stimuleert het delen van praktijkervaringen op bestuurlijk niveau en eventueel ook daarbuiten

Praktische informatie - hoe doe je?

Een arrangement is dus het samenvoegen van verschillende vormen van leermaterialen tot een compleet pakket waarmee de leerling de leerdoelen kan halen. Sommige scholen kiezen voor een arrangement van voornamelijk gesloten leermaterialen, bijvoorbeeld een methode. Andere scholen maken een mix tussen open en gesloten leermaterialen. En er zijn ook scholen die bijna volledig werken met eigen en open leermateriaal. 

Vanuit Impuls Open Leermateriaal zijn zes veldexpertscholen aan de slag gegaan met het gebruiken en maken van open leermateriaal. Begeleiders van het traject waren Herman Rigter en Marieke van Osch. In dit artikel is meer te lezen over het traject.

Van vier scholen zijn de verhalen beschreven:

 

Waldheim-mavo

Op de Waldheim-mavo zijn ze voor het vak IBM (Identiteit, burgerschap en maatschappij). Marc van Driel en Arno Gerritsen zijn aan de slag gegaan met open leermateriaal. Jasper de Jong (de teamleider bovenbouw) heeft hen meegenomen in het veldexpertscholentraject van Impuls Open leermateriaal.

Voor het nieuwe vak IBM gebruikten ze bestaand materiaal, maar ze wilde ook nieuw materiaal maken. Ze gebruiken hiervoor de bouwstenen van het SLO. Auteursrechten was nog wel een onderwerp waar ze flink in moesten duiken.

In de praktijk was er vooral enthousiasme. Deze heren zijn de kartrekkers op school.

 

Marc van Driel en Arno Gerritsen

Lees het hele verhaal van Waldheim-mavo hier.

Lucent College

Op het Lucent college liep het animo bij docenten voor open leermateriaal wat terug. Zij zijn in 2018 al gestart met open leermateriaal. Wat was de oorzaak? Hoe kunnen wij het tij keren? Om antwoorden te vinden, deden zij mee aan het veldexpertscholentraject. 

Op deze school is de docent naast instructeur ook coach en leermateriaalarrangeur. Het traject ondersteunde docenten in leerdoeldenken en het maken van eigen materiaal. Zo bleken docenten door het gebruik van open leermateriaal hun plezier in lesgeven weer terug te krijgen. 

Cors Westerdijk (directie) en Nanette Okken (docent en leermiddelencoördinator) gingen ook de bewustwording onderzoeken en wilden docenten de ogen openen door hen te verwonderen. 

Cors Westerdijk en Nanette Okken

 

 

Lees het hele verhaal van Het Lucent College hier.

Trevianum

In het geval van Trevianum in Sittart ging het om leermateriaal voor levensbeschouwing en burgerschap. 

Drie docenten kregen de tijd om materiaal te ontwikkelen en ervaren dat als een luxe. 

Randy de Grip en Geertje Gellen maakten een nieuw programma voor levensbeschouwing binnen het veldexpertscholentraject. Voor deze combinatie van vakken bestaat geen methode. Zij kregen, met collega Katja Henz, de tijd om het nieuwe materiaal te ontwikkelen. 'We krijgen daar extra uren voor en er is tijd ingeroosterd waarop we elkaars materiaal kunnen evalueren. We zijn dan een hele dag bezig met bespreken van nieuwe thema's en elkaar feedback geven." En het smaakt naar meer. Op de havo zijn ze nu bezig met een doorlopende lijn van vaardigheden. Ze willen het reeds gemaakte materiaal ook mogelijk verbeteren nadat het is ingezet in de praktijk. 

Het meest waardevol vonden ze het praten met collega's van andere scholen. 'Dan heb je het over hoe het daar gaat en waar ze op hun school tegenaan lopen. Gewoon even uit je eigen bubbel gaan, dat vond ik heel fijn aan het traject met de veldexpertscholen.'

 

Randy Grip en Geertje Gellen

Lees het hele verhaal van Het Trevianum hier.

Westeraam

Op het Westeraam vmbo in Elst was open leermateriaal een gevolg van een nieuwe koers in hun onderwijs. Ze hebben op de hele school 'wereldonderwijs' ingevoerd, waarbij iedere leerling een eigen laptop had met open leermateriaal.

Jan Broeder en Marcel Jansma deden mee in het veldexpertscholentraject. Ze hebben nu acht werelden vormgegeven. Het open leermateriaal, de kosten per leerling en de regie van de docent vormen een nauw samenhangend geheel. Een wereld staat voor een groot thema waar de leerlingen circa 9 weken mee bezig zijn. Deze thema's hebben namen zoals Mens en gezondheid, Voeding en natuur, Energie en waterveiligheid en High tech en science. Deze werelden zijn ook te vinden op de website van het Westeraam. Iedere wereld heeft een reisplan, waarin leerlingen met reisleiders - de docenten - drie expedities doorlopen. Daarin zit de lesstof verpakt. Ze komen vervolgens uit bij het reisdoel, dat is de eindopdracht die gaat over die wereld. Daarnaast hebben de leerlingen ook nog vakken zoals Nederlands en Wiskunde, dei vullen het wereldonderwijs aan. Ook nu Jan Broeder en Marcel Jansma niet meer werkzaam zijn op het Westeraam, gaat de school door op de ingeslagen weg.

Jos Broeder en Marcel Jansma

Lees het hele verhaal van het Westeraam hier.

Achtergrondinformatie - wat doe je?

Zoals ook uit de verslagen van de veldexpertscholen blijkt, is het samenwerken aan open leermateriaal (binnen en buiten de school) van meerwaarde. Het uitwisselen van ervaringen wordt als verrijkend ervaren. Een andere belangrijke voorwaarde voor het laten slagen van het werken met open leermateriaal is een ondersteunende schoolleiding en ontwikkelruimte voor docenten. Werken met open leermateriaal bespaart geld dat je op een andere manier in onderwijs in kunt zetten. En op heel veel scholen is het budget van de overheid niet meer toereikend. Een andere reden is dat je met open leermateriaal de leerling in je onderwijs regie geeft over hoe die leert en wat die leert. Ook krijgt de docent de regie (terug) in het onderwijs dat hij of zij geeft.

In de podcast In Verbinding gaan Elle Peters, Jan-Bart de Vreede en Marcel Jansma met elkaar in gesprek over hoe zij open leermateriaal zien, hoe het in de regio gebruikt kan worden en welke kansen het biedt.

 

 

Evidence informed - waarom doe je?

Open pedagogy

Het toepassen van open leermateriaal wordt vaak gekoppeld aan de ideeën van de Open pedagogy. Robert Schuwer verwijst naar de bron Open Pedagogy: aanjager voor betekenisvol leren van Post, de Jong, Baas en Jacobi. Het model van Open Pedagogy is in deze studie verder aangescherpt.

Als we dit vertalen naar het funderend onderwijs dan leren leerlingen in een Open pedagogy door vanuit een maatschappelijk probleem (1), samen (2), transparant (3) en met open leermateriaal (4). Leerlingen voelen meer eigenaarsschap en krijgen een actieve verantwoordelijke houding over hun leerproces (5).

Onderzoek

Het ICLON heeft in opdracht van Impuls Open Leermateriaal een overzichtsstudie gedaan naar het gebruik van open leermateriaal in het funderend onderwijs. Dit geeft mooie inzichten, kritische blikken en ook de wetenschappelijke achtergronden achter het toepassen van open leermateriaal. Lees hieronder de rapportage.

En in dit rapport van saMBO-ICT en Kennisnet is het gebruikersperspectief op huidig en toekomst gebruik van open leermiddelen in het vo en mbo onderzocht. Uit de conclusies, getrokken in 2021, bleek toen al dat gebruik en intentie tot gebruik bij scholen positief is. De ruime meerderheid verwachtte toen dat het gebruik ging groeien. Actief delen gebeurde toen ook al wat minder. De positieve grondhouding wil niet zeggen dat hergebruik en delen van materiaal gemeengoed is. Er was nog een wereld te winnen. Barrières voor de onderzochte groepen zitten vaak in tijdgebrek, maar ook vindbaarheid en toepasbaarheid van materialen. Het ontbreekt aan goede modellen, best practices en beheer en onderhoud is niet goed geregeld. Kwaliteit loopt daardoor terug en hergebruik is moeizamer.

Evalueren en borgen

Na het toepassen van het leermateriaal op school, is het tijd voor evaluatie. Is de kwaliteit voor leerlingen, oftewel de leerdoelen, behaald? En ook belangrijk, zijn leerling en leraar tevreden, draagt het bij aan leer- en werkplezier? Met een positieve evaluatie van het open leermateriaal kan de inzet geborgd worden voor de toekomst.

Competenties

Competenties bestuur:

  • Kan evaluaties op schoolniveau m.b.t. de inzet van (open) leermateriaal bundelen en de eindverantwoordelijkheid dragen

  • Kan zorgdragen voor borging binnen de eigen organisatie(s) en draagt succes ook uit buiten de eigen organisatie(s)

Praktische informatie - hoe doe je?

Als het werken met open leermateriaal goed werkt, wil je zorgen dat dit geborgd wordt in de praktijk. Soms hangt het echter nog bij enkele collega's of binnen een enkele school binnen het bestuur. Het borgen van het gebruik van open leermateriaal blijkt niet altijd makkelijk. Het starten met het maken van beleid dat ruimte biedt voor open leermateriaal, is een goede start. Het volgen van de verschillende onderdelen van het Leerwiel helpt om ervoor te zorgen dat over alle aspecten goed is nagedacht. 

Dit document is, in eerste instantie voor de pilots van Impuls Open Leermateriaal, geschreven hoe zij zorg kunnen dragen voor de borging van hun pilotopbrengsten. Onder borging verstaan we dat ervoor gezorgd wordt dat de activiteiten van de pilot ook na het stoppen van de subisie worden voortgezet. 

Je borgt allereerst het waarom. Wat zijn voor jullie de doelstellingen, wensen, vraagstukken waarmee je aan de slag gaat? Vanuit het waarom bepaal je de succescriteria.

Het tweede onderdeel is het borgen van het wat. Dit zijn zowel de uitkomsten (de open leermaterialen) als het proces (de gevolgde werkwijze). 

Het derde onderdeel is het borgen van het hoe, het leerproces. Wat heb je geleerd, hoe kun je de kennis blijvend verspreiden en hoe leg je vast wat er geleerd is. Hierbij werk je evidence-informed en gebruikt zoveel mogelijk informatie uit onderzoek en informatie uit de praktijk. 

Bij het borgen van de verschillende onderdelen zijn alle actoren betrokken: de leraren, de schoolleiding en ook het bestuur. 

Op middelbare school Het Berlage Lyceum is men al sinds 2019 bezig met het project 'Veldwerk in de stad'. In dit praktijkverhaal is te lezen dat, omdat het project al enige tijd loopt, bezig is met de borging. Het materiaal is allemaal toegankelijk gemaakt op hun website Veldwerk in de Stad, men heeft het koudwatervrees bij docenten weggenomen door workshops met praktische handvatten en er is ook veel feedback opgehaald uit verschillende netwerken. Nu is de fase van monitoren aangebroken. "De feedback van netwerken en de scholen was cruciaal voor de verdere optimalisatie van het materiaal", aldus projectleider Felix. 

Achtergrondinformatie - wat doe je?

Impuls Open Leermateriaal heeft nu een online community waar professionals samenkomen om kennis en ervaring te delen over het ontwikkelen, gebruiken, evalueren en borgen van open leermateriaal. Deze community zal een broedplaats zijn voor ideeën, samenwerking en het verhogen van de kwaliteit en impact van open leermateriaal. Je kunt je aanmelden via deze link.

 

Evidence informed - waarom doe je?

In de gepubliceerde onderzoeksagenda van Impuls Open Leermateriaal voor 2024-2025 is te lezen dat er verdiepend nog onderzoek gegaan zal worden naar een drietal thema's: didactiek, technologie en duurzaamheid. 

  • Het arrangement VO - bestuur - af en toe is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    IOL
    Laatst gewijzigd
    2025-05-01 10:28:42
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Arrangement voor de bestuurder in het VO met organisaties die af en toe gebruik maken van open leermateriaal in een leermiddelenmix met gesloten leermateriaal (methode).
    Eindgebruiker
    leraar
    Moeilijkheidsgraad
    makkelijk
    Trefwoorden
    impuls open leermateriaal, kennisbank, open leerprogramma, professionalisering

    Bronnen

    Bron Type
    Wat is open leermateriaal?
    https://vimeo.com/1070972465?share=copy     		Video
    Algemene informatie over open/digitale leermaterialen
    https://www.youtube.com/watch?v=kgoLqlVF0Tc     		Video
    Evidence-informed werken met open leermateriaal
    https://vimeo.com/940646845/084dd937de     		Video
    Keuzeproces leermaterialen Kennisnet
    https://vimeo.com/757488964     		Video

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    IOL thema 4. (z.d.).

    MOEDER - niet publiceren - Kennisbank Open LeerProgramma

    https://maken.wikiwijs.nl/208932/MOEDER___niet_publiceren___Kennisbank_Open_LeerProgramma

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van