Introductie
Welkom bij deze quest over Ethiek.
Ethiek komt van het Griekse woord ethos dat 'goed' betekent. Ethiek is een stroming binnen filosofie waarin wordt nagedacht over wat 'goed handelen' is. De centrale vraag van ethiek is wat goed is om te doen in concrete situaties.
In deze quest maak je kennis met drie belangrijke stromingen binnen de ethiek: het utilisme, de plichtsethiek en deugdethiek. Je leert wat de uitgangspunten van deze stromingen zijn, wie gezien worden als de grondleggers van deze stromingen en je leert ethische dilemma's vanuit deze stromingen te beschouwen.
Verplicht
Deze quest is verplicht voor alle leerlingen van 5 havo en vwo in periode 1.
Egodact
Je maakt voor deze quest een tegeltje aan in Egodact. Vul voordat je met het reisblog begint alle vragen van de 'voorbereiding' in. In jouw logboek deel je alle tussen- en eindproducten van deze quest.
Doelen
Aan het einde van deze quest heb je geleerd:
- waar ethiek over gaat en vanuit welke invalshoeken je naar ethische dilemma's kunt kijken
- wat jouw eigen (vaak onbewuste) morele uitgangspunten zijn.
Ondersteuning
Heb je moeite met het lezen van de (soms lange) teksten? Jouw iPad kan deze teksten voor je voorlezen. Daarvoor moet je de volgende dingen doen.
1. Ga naar je instellingen.
2. Kies 'Toegankelijkheid'.
3. Kies 'Spraak'.
4. Tik op het schuifje achter 'Spreek selectie uit'. Het balkje wordt groen.
5. Selecteer de tekst in de wikiwijspagina die je wilt laten voorlezen.
6. Kies 'Spreek uit'.
Waar gaat ethiek over?
Stap 1 Doorloop de volgende
LessonUp
Heb je nog geen genoeg van die ethische dilemma's? Klik
hier om een uitgebreider testje te doen.
Stap 2 Binnen de ethiek spelen
waarden en normen een grote rol. Maak een tekstbestand aan waarin je de volgende vragen beantwoord:
1. Wat zijn
waarden?
2. Wat zijn
normen?
3. Welke drie waarden zijn voor jou persoonlijk belangrijk?
4. Op welke praktische manier geef jij in jouw leven invulling aan deze waarden?
Ethische stromingen
Deugdethiek
Stap 1 Doorloop deze
LessonUp om kennis te maken met de ethische stroming
Deugdethiek.
Casus
Dhr. Ossenkamp is 61 jaar. Hij is gehuwd. Zijn vrouw is 3 jaar jonger en het stel heeft 3 uitwonende kinderen in de leeftijd van 32, 34 en 37 jaar. Het oudste kind heeft zelf 3 kinderen. Het echtpaar was dit jaar 40 jaar getrouwd. In verband met de hieronder beschreven omstandigheden is dit niet gevierd. Het gezin omschrijft zichzelf als warm. Opvoeding en omgangsvormen waren open, maar wel streng vanuit normen die men vond horen bij het dorp en de kerk. Het gezin was altijd actief in dorpsverenigingen en de kerk. Hun huwelijk was stabiel en beiden gingen volledig voor elkaar. Dit hoorde ook bij hun normen en waarden. “Je belooft niet voor niets trouw aan elkaar”. Ook qua intimiteit pasten ze goed bij elkaar en beiden genoten van intimiteit en seks.
Dhr. Ossenkamp heeft een ernstige progressieve vorm van dementie. Rond zijn 55e kreeg hij geheugenstoornissen en begon hij vreemd en onverwacht geïrriteerd gedrag te vertonen. De prognose lijkt slecht en de verwachting is dat meneer nu nog een levensverwachting heeft van maximaal drie jaar. Sinds een half jaar is meneer Ossenkamp opgenomen in een verpleeghuis. Hij herkent zijn vrouw en kinderen nog wel, maar bij bezoek is er geen echt warm contact en je ziet vooral angst bij meneerover alle onzekerheid om hem heen. Een keer per maand gaat hij een zondag naar huis. Meer dan dat is niet haalbaar in verband met de stress die dit oplevert bij hem. Al 5 jaar lang heeft het echtpaar niet meer een huwelijkse relatie zoals ze die eerder hadden. Mevrouw had vooral een zorgrelatie. Voor zijn opname was zij vier jaar lang zijn begeleider in alles wat moest gebeuren. Zij is zich mede door de agressieve buien die meneer kon hebben en door de onmacht die zij ervoer bij de aftakeling van haar man somber gaan voelen. “Ik kan niet meer” zegt ze vaak tegen haar kinderen. Kinderen zien ook dat hun vlotte moeder is veranderd in een sombere, passieve vrouw. De kinderen hebben een goed contact met hun moeder. Bij een gespreksgroep vanuit de patiëntenvereniging voor jong dementerenden heeft mevrouw een jaar geleden een man ontmoet waar ze goed haar verhaal bij kwijt kan. Deze man is sinds kort weduwnaar van een vrouw die op haar 58e aan een vorm van dementie is overleden. Sinds haar man in het verpleeghuis is opgenomen merkt mevrouw Ossenkamp dat ze meer is gaan voelen voor deze man. Dit geldt ook voor hem. Ze komen wekelijks bij elkaar op bezoek en kunnen alles aan elkaar kwijt. Mevrouw merkt dat ze eigenlijk meer voelt dan alleen vriendschap en dat geldt ook voor deze man. Ze willen niet samenwonen, maar eigenlijk zou mevrouw Ossenkamp wel eens bij hem willen blijven slapen. “Ik ga echt niet met hem naar bed hoor, dat kan ik niet maken tegenover papa” heeft ze haar kinderen gezegd. Twee kinderen zijn erg boos en vinden dat hun moeder hun vader verraadt. Bovendien vinden ze het niet passen bij de normen en waarden die vader en moeder beiden uitdroegen. Ze gunnen moeder de vriendschap, maar vinden echt dat moeder moet stoppen met bezoek aan zijn huis. Eén kind ziet dat zijn moeder opknapt en dat ze niet meer zo somber is en weer kan lachen en spelen met haar kleinkinderen. Moeder voelt zich schuldig.
Zij vraagt jouw hulp als ethisch expert: “Wat moet ik doen, help me om een goede keuze te maken. Ik hield van mijn man en ik houd van mijn man zoals hij was in mijn herinnering, maar de man die ik bezoek is niet de man die hij was, hij heeft niet meer de ziel die hij had. Ik blijf hem bezoeken en voor hem zorgen, maar ik wil zo graag ook de extra steun van mijn vriend en dan meer dan alleen als kennis.”
Stap 2 Lees de bovenstaande casus en beantwoord vervolgens de onderstaande vragen in het bestand waar je al in hebt gewerkt:
1. Welke waarden spelen een rol voor mevrouw Ossenkamp? Leg uit waar je dit uit opmaakt.
2. Welke normen spelen mee voor mevrouw Ossenkamp? Leg uit aan welke waarden je deze normen koppelt.
3. Van welke twee uitersten is sprake in deze casus? Waarom spelen juist deze uitersten een rol?
4. Wat zou jouw persoonlijke advies aan mevrouw Ossenkamp zijn? En waarom zou jij haar dit advies geven?
5. Welk advies zou jij mevrouw Ossenkamp geven via de Deugdethiek? En waarom kom je op dit advies uit?
6. Is de deugdethiek wat jou betreft behulpzaam bij het omgaan met dit dilemma?
Utilisme
Stap 1 Doorloop deze
LessonUp om kennis te maken met de ethische stroming
Utilisme.
Stap 2 Bekijk de onderstaande video en beantwoord vervolgens de volgende vragen in je tekstbestand:
1. Wat denk jij van deze maatregelen van de Chinese overheid?
2. Wat hebben deze maatregelen te maken met het utilisme volgens Betham?
3. Wat hebben deze maatregelen te maken met het utilisme volgens Mill?
Plichtsethiek
Stap 1 Doe zelf onderzoek naar de Plichtsethiek (of Deontologie). Gebruik de bronnen die je op deze pagina vindt om de volgende vragen te beantwoorden:
1. Wie is de grondlegger van de plichtsethiek? Waar en wanneer leefde hij?
2. Wat zijn de twee belangrijkste regels van de plichtsethiek?
3. Leg uit wat de 'categorisch imperatief' betekent.
3. Een leugentje om bestwil, is dat 'goed' volgens de plichtsethiek? En waarom wel of niet?
Deel jouw antwoorden op deze vragen in jouw tekstbestand dat hoort bij deze opdracht.
Casus
Robin werkt als manager bij een groot bedrijf dat handelt in kledingwaren. Het bedrijf verkeert in zwaar weer en moet snijden in de kosten anders zal het ten onder gaan. Robin krijgt van het bestuur de opdracht om werknemers aan te sporen harder te werken en minder tijd te besteden aan het handhaven van alle strikte regels op het gebied van arbeids- en milieuwetgeving. Robin merkt na een tijdje dat de maatregelen van het bestuur effect hebben en er een beter bedrijfsresultaat wordt geboekt. Toch knaagt er wat bij Robin, omdat veel werknemers ziek worden en onlangs is er een ernstig ongeluk gebeurd op het bedrijf. Robin overweegt de opdracht van het bestuur naast zich neer te leggen.
Stap 2 Beantwoord de volgende vragen bij deze casus:
1. Wat zou jij doen als je Robin was?
2. Wat zou Robin vanuit de categorische imperatief moeten doen in deze situatie?
3. Verandert de druk die op Robin wordt uitgeoefend iets aan jouw antwoord op vraag 1?
4. Welk advies zou jij Robin in deze situatie geven vanuit het utilisme? Kom je tot een andere conclusie dan wanneer je dat vanuit de plichtsethiek doet? Leg je antwoord uit.
Ethische dilemma's
In de vorige stappen heb je via de LessonUp's al kennis gemaakt met een aantal ethische dilemma's: er wordt een onmogelijke situatie geschets en aan jou de vraag gesteld: Wat zou je doen?
Nadenken over zo'n ethisch dilemma kun je op verschillende manieren doen. Je hebt misschien een heel duidelijk voorgevoel voor een bepaalde keuze, of je maakt een afweging met welke keuze je de meeste mensen kunt helpen.
Veel mogelijke keuzes bij ethische dilemma's horen bij een bepaalde ethische stroming. In deze stap van de quest kies je zelf een ethisch dilemma uit, dat je gaat benaderen vanuit de verschillende stromingen. Hoe zouden Aristoteles, Mill en Kant op dit dilemma reageren?
Eindopdracht - Duivelse Dilemma's
Stap 1 Besluit of je deze opdracht alleen of in een duo doet. Geef je keuze door aan mevrouw Rebel. Zij laat jou/jullie weten welke aflevering van het programma
Duivelse dilemma's jullie gaan bekijken.
Stap 2 Bekijk de aflevering en geef antwoord op de volgende vragen:
1. Wat is het dilemma dat in de aflevering aan bod komt? Geef een zo uitgebreid mogelijke samenvatting en beschrijf voor welke keuze de hoofdpersoon in de aflevering komt te staan.
2. Geef voor alle mogelijke opties een uitwerking van de voor- en nadelen van die keuze.
3. Geef voor alle mogelijke keuzes aan bij welke ethische stromingen je die kunt indelen. Leg uit waar je deze indeling op baseert.
4. Wat zou jij doen als jij de hoofdpersoon was? En waarom?
Sla jouw antwoorden op in een Pages-bestand en link jouw uitwerking aan je logboek in Egodact.
Voorbeelduitwerking bij de aflevering "De prijs van de waarheid"
1. Isa is embryoloog met een veelbelovende toekomst. Ze werkt op de IVF-afdeling van een ziekenhuis en doet onderzoek naar het voorkomen van levensbedreigende ziektes bij baby's. Stellen die via de natuurlijke niet zwanger kunnen raken, kunnen naar haar ziekenhuis komen voor een IVF-behandeling. De bevruchting vindt dan buiten de baarmoeder plaats. In het labaratorium groeit een embryo uit de eicel van de moeder en de zaadcel van de vader. Als het embryo sterk genoeg is, wordt deze in de baarmoeder van de vrouw teruggeplaatst en kan de baby verder groeien.
Op een dag komt Isa erachter dat ze twee petrischaaltjes heeft omgewisseld. De embryo's die bij twee vrouwen zijn teruggeplaats, zijn ook omgedraaid. Als deze vrouwen zwanger worden, is dat niet van hun eigen kindje, maar van iemand anders. Isa wil dit vertellen. Ze wil de waarheid delen. Haar baas, Ellen, wil dat niet. De afdeling heeft net een prijs gekregen en deze fout zal ervoor zorgen dat de carrieres van Ellen en Isa geschaad worden. Daarnaast: deze mensen willen zo graag een kindje krijgen, is het niet beter voor alle mensen als ze daarom niet weten welke fout Isa heeft gemaakt?
2. De keuze waar Isa voor staat, is aan de ene kant het vertellen van de waarheid. Haar onderzoek kan dan niet doorgaan en de afdeling moet misschien opgeheven worden. De andere mogelijkheid is om niets te zeggen. De ouders krijgen dan misschien een kindje, waar ze al lang op wachten, maar het kindje zal niet van hen zijn. Het onderzoek kan echter wel doorgaan en de afdeling kan nog veel meer ouders helpen.
3. De keuze om de waarheid te vertellen past bij de plichtsethiek en de deugdethiek. De plichtethiek stelt dat je van de intentie van je handelen een algemene regel moet kunnen en willen maken. Als mensen de waarheid niet meer vertellen, kunnen we elkaar niet meer vertrouwen. Vanuit de plichtsethiek zal Isa kiezen om de waarheid te vertellen. Dit zal ze ook doen vanuit de deugdethiek. Deze stroming zegt dat de goede keuze gebaseerd is op deugden. Zo'n deugd is bijvoorbeeld moed. Hoe moeilijk ook, in dit verhaal is de meest moedige keuze om de waarheid te vertellen.
Vanuit het utilisme van Bentham zou Isa kiezen voor het verzwijgen van de waarheid. De aanstaande ouders zijn dan blij met hun kindje; de ongeboren kindjes hebben de meeste kans om gewoon geboren te worden; en daarnaast kan Isa belangrijk onderzoek gaan doen.
4. Eigen antwoord.
Afronding en beoordeling
De deadline voor deze opdracht is de deadline day van P1.
Checklist
In jouw tegel in Egodact zijn de volgende zaken te vinden:
- Je hebt alle vragen onder 'voorbereiding' ingevuld;
- Je hebt alle stappen van deze opdracht doorlopen en de antwoorden op de vragen over de ethische stromingen vastgelegd in een tekstbestand.
- Je hebt een tekstbestand gedeeld met daarin jouw uitwerking van de opdracht onder 'ethische dilemma's.
Beoordeling
Jouw uitwerking van deze opdracht wordt als voldoende beoordeeld, als:
- jouw tegel in Egodact op tijd COMPLEET is gevuld;
- je in jouw uitwerkingen laat zien dat je in staat bent om de begrippen die je hebt geleerd juist toe te passen;
- je laat zien dat je reflecteert op jouw eigen overtuigingen en ethische voorkeuren.
