Literatuur: 1880-1910 - v456 - kopie 1

Literatuur: 1880-1910 - v456 - kopie 1

1880 - 1910

Inleiding

Lunch van de roeiers, Renoir

De veranderingen die we in de literatuur rond 1880 tegenkomen, kan je niet los zien van andere vernieuwingen in deze tijd. Steden worden steeds groter. De toenemende industrialisatie zorgt op vele fronten voor een enorme bedrijvigheid: spoorwegen worden aangelegd en voor het vervoer worden de nodige kanalen gegraven.
Het is ook de tijd waarin steeds meer mensen politiek actief worden. Tegenover het liberalistisch kapitalisme komt de arbeidersbeweging te staan. Daarnaast organiseren de protestanten en katholieken zich en rond 1900 komt de eerste emancipatiegolf op gang.

 

In de schilderkunst zien we het impressionisme doorbreken. Nederlandse schilders waren bevriend met de Tachtigers, een groep schrijvers die de literatuur wilde vernieuwen.
In Frankrijk waren de schilders Manet, Monet, Degas en Renoir de belangrijkste vertegenwoordigers van het impressionisme.

Voor een sfeerimpressie van impressionistische schilders, bekijk de video.


Belangrijk in de wetenschap was het positivisme: er bestaat geen enkele zekerheid dan alleen door zintuiglijke waarneming of het leveren van natuurwetenschappelijk bewijs.
Het marxisme beschouwt de geschiedenis als een wetmatige economische ontwikkeling waardoor de arbeidersklasse vanzelf in opstand zal komen.

Bekijk de video over Karl Marx.


In de literatuur zien we als gevolg van deze ontwikkelingen het realisme en naturalisme opkomen.

Literaire genres

Psychologische roman

Roman waarin het vooral de ontwikkeling van het innerlijk van de hoofdpersonen belangrijk is.

Familieroman

Roman waarin gebeurtenissen in verschillende generaties binnen een familie worden beschreven.

Streekroman

Roman waarin de landelijke omgeving grote invloed heeft op de ontwikkeling van de personages en de gebeurtenissen.

 

Wat kan ik straks?

Aan het eind van deze opdracht kun je:

  • het impressionisme en naturalisme omschrijven.
  • drie uitgangspunten van de 'Tachtigers' noemen.
  • de invloed van het socialisme op de literatuur omschrijven.
  • minimaal twee schrijvers uit de periode 1880-1910 noemen.
  • Noodlot van Louis Couperus plaatsen (tekst in SOM jaarbijlage : 2324V6 literaire teksten)

Impressionisme en naturalisme

Impressionisme

Herman Gorter

In de schilderkunst verstaan we onder het impressionisme een subjectieve weergave van de werkelijkheid. Lijnen vervagen, licht en kleur worden heel belangrijk. Dit alles doet de kunstenaar om een bepaalde sfeer op te roepen.

Bekijk de video over Nederlandse impressionisten.

 

Wat schilders met verf doen, proberen schrijvers met woorden te bereiken. Zij gebruiken daartoe veel sfeerscheppende bijvoeglijke naamwoorden, maken nieuwe woorden (neologismen), vervormen de zinsbouw en gebruiken vaak synesthesieën.

opdracht: lees bijgevoegd artikel:https://www.nemokennislink.nl/publicaties/online-is-het-nieuwe-normaal/?utm_campaign=Taalpost_2462&utm_source=Nieuwsbrief&utm_medium=email/

Maak vervolgens de opdrachten bij :  https://schrijflab.nl/oefening/woorden-maken/

Lever een kort verslag in bij je docent (volgens afspraak)

Nederlandse schrijvers die zich hiermee bezig hielden waren o.a. Willem Kloos, Herman Gorter en Louis Couperus.

Louis Couperus

Naturalisme

Naturalisme

Marcellus Emants

Het naturalisme, is een logisch gevolg van het ontstaan van de psychologie en de evolutietheorie. In de psychologie dacht men het karakter van de mens alleen te kunnen verklaren door middel van het bestuderen van erfelijke factoren, opvoeding en milieu (determinisme).

Naturalisten ontkennen dat de mens een vrije wil heeft. Het gevolg hiervan is dat in naturalistische romans het noodlot heel belangrijk is. Je toekomst/lot is bepaald, hoe je je er ook tegen verzet.

https://www.youtube.com/watch?v=Rw5o6mH8AGA

De Tachtigers

Jacques Perk

Waren er in de kunst al grote veranderingen gaande, in de literatuur zien we een doorbraak met de oprichting van 'De Nieuwe Gids'. In dit tijdschrift stelden een aantal schrijvers dat zij Nederland zouden bevrijden van de gezapige kunst uit de 19e eeuw. Vooral het werk van nogal wat predikanten moest het ontgelden. Enkele uitgangspunten van de Tachtigers waren:

  1. Het is een esthetische beweging en ethische normen zijn onbelangrijk.
    Dit is het l'art pour l'art-beginsel.
  2. Het individu is het belangrijkst en kunst moet volgens Kloos “de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie” zijn.
  3. Vorm en inhoud moeten één zijn.
  4. De zintuiglijke waarneming is erg belangrijk.
    Realisme, naturalisme, impressionisme en sensitivisme worden daardoor belangrijk.
Realisme is een objectieve weergave van de werkelijkheid.

Naturalisme: Erfelijkheid en milieu worden onderwerp van studie. Deze zouden het wezen van de mens bepalen. Deze opvatting wordt door nogal wat schrijvers gedeeld en zij beschrijven deze factoren in het leven van vooral asociale typen.
Deze romans zijn vaak erg somber en fatalistisch: De mens heeft geen vrije wil en gaat vaak aan het noodlot ten onder.

Impressionisme: De schrijver noteert vooral subjectieve indrukken. Hij gebruikt daarvoor veel bijvoeglijke naamwoorden, nieuwe woorden en samenstellingen.

Sensitivisme: De kunstenaar probeert de zeer individuele indrukken te verwoorden. Dat gebeurt door emoties te verklanken, maar dat leidt vaak tot onbegrijpelijke taaluitingen.
Om dit alles te verwoorden gebruikt de dichter neologismen (nieuwe woorden) en synesthesieën (een combinatie van indrukken van verschillende zintuigen).

 

Belangrijke Tachtigers waren Jacques Perk, Willem Kloos, Lodewijk van Deyssel, Herman Gorter ,  Frederik van Eeden en Louis Couperus

Socialisme

Al bij de Tachtigers Herman Gorter en Frederik van Eeden zien we op een gegeven moment in hun leven belangstelling voor het opkomend socialisme. Over die opkomende arbeidersbeweging schreef Gorter bijvoorbeeld het volgende gedicht.

Van uit de Arbeiders komt schitterend het licht.
Zooals uit de neevlen van den vroegen morgen
opstijgt de zon, zoo stijgt uit de Arbeiders
het licht der menschen, aller menschen, op.

Nieuwe krachten gaan open, nieuwe deugden,
nieuwe gevoelens, er overheerscht één:
Moed, om de gansche aarde te omvatten
met eene Eenheid: Aller, aller menschen.

Daarom storten de Arbeiders zich
in den gelen, den kopergloeienden strijd,
den bliksemenden strijd, zooals de bliksems
zich storten in de donkere wolkneevlen.

En in dien gloeienden strijd heerscht één licht,
de Liefde, de witgloeiende brandende Liefde
voor de aarde, het heelal, en de natuur,
en de menschheid, voor alle, alle menschen.


Ook in het werk van Henriëtte Roland Holst zien we een voorkeur voor het socialisme terug.
Een andere schrijver die zich sterk verbonden voelde met de arbeidersklasse is Herman Heijermans.

Afsluiting

Schrijvers

In deze module heb je kennisgemaakt met oa de volgende schrijvers. Voor jou is alleen de informatie van Louis Couperus van belang te bestuderen . Je hebt waarschijnlijk Noodlot gelezen vorig jaar en verwerkt in een opdracht voor je Leesdossier. Als je een ander boek hebt gelezen plaats je dat natuurlijk op dezelfde manier in de literatuurgeschiedenis.

Opdracht: lezen (fragment Noodlot van Louis Couperus). Maak gebruik van deze QR-code OF zoek de tekst op in SOM Jaarbijlage '2324V6 literaire teksten 1880 - heden. 

 

Marcellus Emants

Louis Couperus

Willem Kloos

Frederik van Eeden

Herman Gorter

Henriëtte Roland Holst

Schrijfopdracht

Keuze-opdracht. maak 1 of 2

1. Naturalisten ontkennen dat de mens een vrije wil heeft.

Wat denk jij?

  • In hoeverre is jouw toekomst/lot bepaald?
  • Lijk jij (innerlijk en/of uiterlijk) op een of meer van je familieleden?
  • In hoeverre ben jij door je afkomst en genen bepaald?
  • Met andere woorden: in hoeverre heb jij een eigen vrije wil?

Schrijf een betoog van ongeveer 300 woorden waarin je jouw mening over dit onderwerp geeft. Na toestemming zet je dit in je digitale schrijfdossier

2. Scheldkanonnade | SchrijfLab. Opdracht 73 https://schrijflab.nl/oefening/kanonade/

Schrijf zoals de dichter Kloos een scheldkannonade. Zoek de opdracht op en maak de verschillende stappen tm herschrijven. Voeg na toestemming deze opdracht toe aan je digitale schrijfdossier

Debatopdracht facultatief

In de schrijfopdracht over determinisme hebben jullie je visie over ‘een eigen vrije wil’ gegeven. Organiseer nu met je klas een debat over dit onderwerp.

Je docent en/of een paar leerlingen uit de klas verzamelt alle betogen en selecteert hieruit:

  • Twee goede betogen over determinisme met de meest uiteenlopende visies over dit onderwerp.

Deze betogen en visies worden gebruikt om het debat voor te bereiden.
Hoe je het debat voorbereidt en organiseert, lees je in de Gereedschapskist en in de module Spreken.

Debat voeren

Bij een debat hebben twee of meer mensen een verschillende mening over een onderwerp. Deze standpunten worden helder in beeld gebracht door argumenten voor het eigen standpunt te geven, of door de argumenten van de ander met tegenargumenten te bestrijden.

 

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de leerdoelen nog eens door.
    Kun je iets vertellen over De Tachtigers en hun uitgangspunten?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Voor deze opdracht stond een studiebelasting van 4 a 5 SLU.
    Had je voldoende tijd? Heb je alle informatie over de schrijvers bestudeerd?
  • Inhoud
    Voor het examen Nederlands moet je verslag doen van je leeservaringen met twaalf door jezelf geselecteerde literaire werken. Ben je een schrijver tegengekomen waarvan je iets wilt gaan lezen voor je lijst? Waarom wel of waarom niet?
  • Eindopdrachten
    Welke eindopdracht heb je gedaan: de schrijfopdracht of de debatopdracht? Of heb je aan beide opdrachten meegewerkt?
    Hebben jullie de uitkomsten van de schrijfopdracht en jullie visies op het onderwerp in het debat kunnen gebruiken?
    Ging het goed?

  • Het arrangement Literatuur: 1880-1910 - v456 - kopie 1 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    hilde kemperman
    Laatst gewijzigd
    2023-09-07 11:06:57
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    De module Literatuur 1880-1910 havo is ontwikkeld door Fred Marsman (CambiumNed) en medewerkers van StudioVO.

    Fair Use
    In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use.
    Meer informatie: Fair use

    Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de
    helpdesk VO-content .

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Nederlands; Literatuur;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, leerlijn, rearrangeerbare

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content Nederlands. (2020).

    Opdracht: Literatuur: 1880-1910 - v456

    https://maken.wikiwijs.nl/169940/Opdracht__Literatuur__1880_1910___v456

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van