Wat moet je weten voor je examen?
Belangrijke begrippen tijdens jouw examen
Op deze pagina bieden we een overzicht van de begrippen die je moet kennen voor jouw examen. Weet je waar deze begrippen over gaan, herken je ze én kun je ze toepassen in een specifieke context? Dan ben je al een heel eind op de goede weg. De precieze leerdoelen voor dit vak staan in de syllabus.
Domein D Markt
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
in contexten analyseren dat keuzes en ruil die plaatsvinden worden gecoördineerd via de markt. Prijsvorming is het coördinatiemechanisme waarmee vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd. De manier waarop prijsvorming plaatsvindt, is afhankelijk van de marktstructuur (marktvormen) en heeft gevolgen voor toetreding, welvaart en economische politiek.
|
De begrippen die je bij dit concept in ieder geval moet kennen luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik
|
|
(collectieve) vraaglijn, (collectieve) aanbodlijn
|
|
|
prijsverandering
|
|
|
verschuiving van de collectieve aanbodlijn, verschuiving van de collectieve vraaglijn
|
|
|
marktmodel, vraag, aanbod, marktprijs
|
|
|
volledige mededinging / volkomen concurrentie
|
|
| marktmechanisme, marktevenwicht |
|
|
marktvormen (marktkenmerken), homogeen goed, heterogeen goed, toetredingsbarrières, transparantie marktaandeel, marktmacht
|
|
|
monopolistische concurrentie, oligopolie, duopolie, monopolie
|
|
|
hoeveelheidsaanpasser, prijsnemer, (beperkt) prijszetter
|
|
|
kostenstructuur, opbrengsten van ondernemingen
|
|
|
afzet, omzet, totale opbrengsten (TO), verkoopprijs (P)
|
|
|
gemiddelde opbrengst (GO), marginale opbrengst (MO), (gemiddelde) constante kosten (GCK/CK), (gemiddelde) variabele kosten (GVK/VK), (gemiddelde) totale kosten (GTK/TK), marginale kosten (MK)
|
|
|
proportioneel, progressief en degressief
|
|
|
consumentengedrag, betalingsbereidheid
|
|
|
prijselasticiteit van de vraag, inkomenselasticiteit van de vraag
|
|
|
complementaire goederen, substitutiegoederen
|
|
|
segmentelasticiteit
|
|
|
normale goederen, inferieure goederen, noodzakelijke goederen, primaire goederen, luxe goederen
|
|
|
consumentensurplus
|
|
| producentengedrag, resultaat (winst, verlies), kostendekkend |
|
| (maximale) winst, (maximale) opbrengst, marktaandeel, kostendekking, continuïteit |
|
| prijsdiscriminatie, productdifferentiatie |
|
| duopolie, |
|
| break-even-afzet |
|
| marktfalen, overheidsingrijpen, welvaart |
|
| positieve effecten, negatieve externe effecten, onvolledige mededinging, onvolkomen concurrentie, marktmacht |
|
| minimumprijs, maximumprijs, kostprijsverhogende belastingen, kostprijsverlagende belastingen, productiequota |
|
| vraag naar arbeid, aanbod van arbeid, werkloosheid, prijs van arbeid (uurloon), vaste contracten, flexibele contracte |
|
| arbeidsmarktinstituties, vakbonden, werkgeversorganisaties, minimumloon, cao’s |
|
| contractvormen |
|
Domein E Ruilen over de tijd
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
binnen de contexten van gezinshuishoudingen, bedrijfshuishoudingen en overheidshuishoudingen, analyseren dat ruil niet alleen op één moment in de tijd plaatsvindt, maar ook over de tijd. De prijs die deze intertemporele ruil coördineert is de rente.
|
De begrippen die je bij dit onderdeel in ieder geval moet kennen, luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik
|
|
inkomsten / uitgaven (per periode), vermogen, schulden
|
|
|
tijdvoorkeur
|
|
|
rente, inflatie, conjuncturele situatie, consumentenvertrouwen
|
|
|
overheidsschuld
|
|
|
overheidstekort, uitgestelde belastingheffing
|
|
|
overheidssubsidies, overheidsconsumptie, overdrachtsuitgaven, overheidsinvesteringen
|
|
|
directe belastingen, indirecte belastingen, sociale premies, niet-belastingontvangsten, dividend uit staatsdeelnemingen
|
|
| pensioenvoorziening, omslagstelsel, kapitaaldekkingsstelsel |
|
Domein F Samenwerken en onderhandelen
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
analyseren dat, wanneer belangen van individuele actoren conflicteren, samenwerken en onderhandelen meer oplevert voor (markt)partijen dan vertrouwen op individuele acties. Centralisatie, waarbij (collectieve) dwang het middel is om acties tot stand te brengen, kan een alternatief coördinatiemechanisme zijn voor keuzes.
|
De begrippen die je bij dit onderdeel in ieder geval moet kennen, luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik
|
|
simultaan spel, opbrengstenmatrix, complete informatie
|
|
| gevangenendilemma, dominante strategie |
|
| één of meerdere evenwichten |
|
| ultimatum spel, spelboom, complete informatie |
|
| meeliftersgedrag, niet-optimale uitkomsten |
|
| zelfbinding |
|
| geloofwaardigheid van dreiging, vertrouwen |
|
| sociale normen |
|
| positieve externe effecten, negatieve externe effecten |
|
| verzonken kosten |
|
Domein G Risico en informatie
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
analyseren dat gezinnen en bedrijven bij het maken van keuzes informatie verzamelen ten einde onzekerheid te verkleinen. Aangezien de informatie vaak een beperkt karakter zal hebben moeten transactiepartijen een inschatting maken van mogelijke gebeurtenissen (risico) en de mate waarin transactiepartners gebeurtenissen beïnvloeden of informatie achterhouden die relevant is voor het tot stand brengen van een transactie (asymmetrische informatie).
|
De begrippen die je bij dit onderdeel in ieder geval moet kennen, luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik
|
|
gebeurtenissen (kans), risico als verwacht schadebedrag
|
|
|
risico-aversie, verzekering
|
|
| (verplichte) solidariteit, eigen risico, premiekorting |
|
|
asymmetrische informatie, averechtse selectie, moral hazard
|
|
|
collectieve verzekering
|
|
|
moral hazard, eigen risico, bonusmalussysteem, premiedifferentiatie
|
|
|
inflatierisico, wanbetaling
|
|
| onderpand |
|
Domein H Welvaart en groei
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
analyseren wat op nationaal en op mondiaal niveau de oorzaken zijn van economische groei en van de verdeling van inkomen en welvaart. Keuzes op microniveau werken door op macroniveau in elke economie die gekenmerkt wordt door wederzijds afhankelijke markten.
|
De begrippen die je bij dit onderdeel in ieder geval moet kennen, luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit_weet_ik |
|
bruto binnenlands product (bbp), toegevoegde waarde (omzet minus kosten van ingekochte grond- en hulpstoffen en leveringen door derden)
|
|
| bestedingen (som van consumptie, investeringen, overheidsbestedingen en export minus import) |
|
|
inkomen (arbeidsinkomen, loonsom werknemers + toegerekende lonen zelfstandigen
|
|
| kapitaalinkomen (rente, dividend, pacht, huur en winst) |
|
|
economische kringloop, gezinnen, bedrijven, overheid, banken, buitenland
|
|
| particulier spaarsaldo, overheidssaldo, saldo van de betalingsbalans |
|
|
beperkte welvaartsmaatstaf, nominaal bbp, reëel bbp
|
|
| bbp per hoofd van de bevolking, informele sector |
|
| alternatieve welvaartsmaatstaven, Human Development Index, groen bbp (per hoofd), World Happiness Index |
|
| structurele groei, productiefactoren, arbeid, kapitaal, natuur, ondernemerschap |
|
| onderwijs, learning by doing, productinnovatie, procesinnovatie, research en development, octrooien, patenten. |
|
| handelsstromen, kennisstromen investeringsstromen, multinationals |
|
| internationale concurrentiepositie |
|
| motieven voor overheidsbeleid, economische groei, infant industry, dumping, bescherming strategische sectoren. |
|
| protectiemaatregelen, importtarieven, importquota, importvoorschriften. |
|
| stelsels voor de inkomstenbelasting, inkomensongelijkheid, nivelleren, denivelleren |
|
| belastingstelsels, progressief, proportioneel, degressief |
|
| gemiddeld belastingtarief, marginaal belastingtarief, aftrekposten (vóór belastingheffing), heffingskortingen |
|
| Lorenzcurve, primaire inkomensverdeling, secundaire inkomensverdeling. |
|
| sociale uitkeringen, toeslagen, subsidies, persoonsgebonden overdrachten, sociale zekerheidsstelsel |
|
| arbeidsaanbod, beroepsbevolking, arbeidsvraag, werkgelegenheid, openstaande vacatures |
|
| werkloosheid, loonontwikkeling, vaste contracten, flexibele contracten |
|
| fricties op de arbeidsmarkt, binnenlandse vraag, exportvraag, te hoge loonkosten, CAO, minimumloon, sociale uitkeringen |
|
| vrijhandel, nieuwe technologie, outsourcing |
|
Domein I Goede tijden, slechte tijden
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
In contexten analyseren waarom er sprake is van korte termijn schommelingen in economische activiteiten en welke mogelijkheden en grenzen er zijn voor conjunctuurbeleid. Markten laten zich niet gemakkelijk reguleren mede door toedoen van rigiditeiten.
|
De begrippen die je bij dit onderdeel in ieder geval moet kennen, luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik
|
|
conjunctuurindicatoren, economische indicatoren, bbp, export, investeringen, consumptie
|
|
|
consumentenvertrouwen, producentenvertrouwen, arbeidsmarktindicatoren, werkloosheid, werkgelegenheid
|
|
|
hoogconjunctuur, laagconjunctuur, recessie, depressie
|
|
|
conjuncturele ontwikkelingen, inflatie, deflatie, werkloosheid, werkgelegenheid, inkomensontwikkelingen.
|
|
|
overheidsbegroting, automatische stabilisatoren, sociale uitkeringen
|
|
|
anticyclisch begrotingsbeleid, laagconjunctuur, stimulerend beleid, hoogconjunctuur, afremmend begrotingsbeleid
|
|
|
centrale bank, rente-instrument
|
|
Oefenen oude eindexamens
Het kan helpen om eens een oud examen erbij te pakken. Je ziet dan welke vragen er worden gesteld, hoe ze gesteld zijn en wat de moeilijkheidsgraad is. De examens geven een goed beeld van het type vragen dat je kunt verwachten op jouw examen.
De examens worden door de jaren heen gewijzigd. Het oefenen van een oud examen helpt je om goed voorbereid jouw examens in te gaan. Vergeet niet om de begrippenlijst van 2024 goed door te nemen zodat je op de hoogte bent van de onderwerpen die dit jaar terugkomen in de examens.
2024 tijdvak 1
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2024 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 1, 2, 9, 13, 16, 17, 18, 20, 24 en 25
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Economie. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2024 tijdvak 2
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in None niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 1, 2, 9, 13, 16, 17, 18, 20, 24 en 25
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Economie. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2023 tijdvak 1
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2023 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 3, 4, 6, 9, 11, 12, 14, 17, 18, 19, 23, 25, 29, 30 en 31
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Economie en ook via Examenkompas. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2023 tijdvak 2
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2022 tijdvak 1
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2022 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 1, 5, 7, 9, 10, 13, 14, 15, 20, 23, 24, 25, 26, 27, 28 en 29
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Economie. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2022 tijdvak 2
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2022 tijdvak 3
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2021 tijdvak 1
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Bespreking oefenexamen
Van dit oefenexamen is een videobespreking beschikbaar:
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2021 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 2, 5, 7, 8, 9, 11, 12, 20, 25, 28 en 29
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Economie. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2021 tijdvak 2
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2021 tijdvak 3
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2019 tijdvak 1
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2019 niet zo goed zijn gemaakt. Deze komen uit het overzicht van alle opgaven. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 3, 10, 17, 18, 21, 22, 23 en 27
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Economie. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
Bespreking oefenexamen
Van enkele opgaven uit dit oefenexamen is een videobespreking beschikbaar:
2019 tijdvak 2
Economie
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Bespreking oefenexamen
Eén van de opgaven uit dit oefenexamen is als videobespreking beschikbaar:
2018 tijdvak 1
Oude examens zijn goed oefenmateriaal, maar hoe weet je na het oefenen hoe je ervoor staat? Examenkompas van Citolab helpt je daarbij. Na het zelf maken en nakijken van een oud examen zie je je cijfer, welke onderwerpen je al beheerst én welke je nog kunt oefenen. Geen inlog of docent nodig; je kunt meteen starten.
Bekijk dit examen op Examenkompas
Bespreking oefenexamen
Van enkele opgaves van dit oefenexamen is een videobespreking beschikbaar:
|
Onderstaand zie je de opgaven uit dit centraal examen die landelijk in 2018 niet zo goed zijn gemaakt. Uit de gegevens van Cito blijkt dat dit dus wel eens een pittige opgave zou kunnen zijn. Had je deze opgave niet goed tijdens het oefenen, dan is dat misschien niet zo vreemd. Bespreek in dat geval de opgave nog maar eens met je leraar, die kan je verder helpen.
- Opgave 1
- Opgave 2
- Opgave 4
- Opgave 5
- Opgave 8
- Opgave 10
- Opgave 12
- Opgave 13
- Opgave 23
- Opgave 29
Meer informatie over de moeilijkheid van de opgaven? Hier vind je een overzicht van alle opgaven uit dit examen en hoe moeilijk of gemakkelijk examenkandidaten deze vonden.
|
2018 tijdvak 2
2017 tijdvak 1
Oude examens zijn goed oefenmateriaal, maar hoe weet je na het oefenen hoe je ervoor staat? Examenkompas van Citolab helpt je daarbij. Na het zelf maken en nakijken van een oud examen zie je je cijfer, welke onderwerpen je al beheerst én welke je nog kunt oefenen. Geen inlog of docent nodig; je kunt meteen starten.
Bekijk dit examen op Examenkompas
Bespreking oefenexamen
Van enkele opgaves van dit oefenexamen is een videobespreking beschikbaar:
|
Onderstaand zie je de opgaven uit dit centraal examen die landelijk in 2017 niet zo goed zijn gemaakt. Uit de gegevens van Cito blijkt dat dit dus wel eens een pittige opgave zou kunnen zijn. Had je deze opgave niet goed tijdens het oefenen, dan is dat misschien niet zo vreemd. Bespreek in dat geval de opgave nog maar eens met je leraar, die kan je verder helpen.
- Opgave 1
- Opgave 3
- Opgave 12
- Opgave 13
- Opgave 18
- Opgave 21
- Opgave 24
Meer informatie over de moeilijkheid van de opgaven? Hier vind je een overzicht van alle opgaven uit dit examen en hoe moeilijk of gemakkelijk examenkandidaten deze vonden.
|
2017 tijdvak 2
2016 tijdvak 1
2016 tijdvak 2
2015 tijdvak 1
2015 tijdvak 2
