Wetenschap is misschien wel zo oud als de mensheid. Mensen bestuderen de werkelijkheid, nemen dingen waar en denken na. Zo proberen mensen te begrijpen hoe de wereld ‘in elkaar zit’.
Van beredeneren naar experimenteren
In de oudheid leek de "klassieke wetenschap" meer op wat wij nu filosofie noemen dan op de huidige natuurwetenschap (science). Hoe de werkelijkheid in elkaar zit, werd beredeneerd en bediscussieerd. Wetenschap bedrijven gebeurde dus vooral door nadenken, theoretiseren en debatteren met collega’s. Waarnemen en experimenteren met speciaal ontwikkelde apparatuur ging men pas veel later in de geschiedenis doen.
Wetenschap heeft een grote invloed op de maatschappij en kan de loop van de geschiedenis ingrijpend beïnvloeden.
Probleemstelling
Zoektocht naar wijsheid
Wetenschap zoals we die nu kennen heeft een lange ontwikkeling achter de rug.
De kern ervan vinden we terug in de ‘zoektocht naar wijsheid’ (filo-sofia) van de eerste Griekse wetenschappers.
Toch is er veel verschil tussen de manier waarop de Griekse natuurfilosofen 2500 jaar geleden hun wetenschap beoefenden en de werkwijze van de onderzoekers in onze tijd.
In deze opdracht ga je onderzoeken hoe de wetenschap zich door de tijdvakken heen heeft ontwikkeld.
Hoofdpunten uit de geschiedenis van de wetenschap
Als eindproduct maak je een tijdlijn. Op deze tijdlijn noem je de hoofdpunten uit de geschiedenis van de wetenschap. Je ontwerpt daarvoor een indeling van de geschiedenis van de wetenschap in periodes.
Uit elke periode kies je één wetenschapper die volgens jou model staat voor een ontwikkeling binnen de wetenschap in die periode.
Hoofdvraag en deelvragen
Hoofdvraag:
Hoe heeft de wetenschap zich ontwikkeld vanaf de klassieke oudheid: welke constanten en welke veranderingen zijn te herkennen?
Deelvragen:
Wanneer en hoe is de wetenschap ontstaan?
Wat was het doel van wetenschappers in de klassieke oudheid?
Vanuit welke principes of onderzoeksvragen beoefenden wetenschappers in latere tijden hun vak?
Welke belangrijke ontwikkelingen heeft de wetenschap doorgemaakt vanaf de klassieke oudheid?
In welke perioden of tijdvakken maakte de wetenschap een stap vooruit (of achteruit)?
Is de moderne wetenschap een logische volgende stap in de ontwikkeling van de wetenschap?
Eindtermen
Domein A: Historisch besef
Je kunt de verschillende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken.
Je kunt in historische processen de samenhang tussen veranderingen en continuïteit beschrijven.
Je kunt de betekenis van historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen voor het heden aangeven.
Je kunt verschillende soorten historische verandering onderscheiden.
Je kunt door het onderscheiden van continuïteiten van langere en kortere duur onderkennen hoe elementen afkomstig uit verschillende tijdvakken zich gelijktijdig in één tijdvak kunnen manifesteren (de gelijktijdigheid van het ongelijktijdige).
Domein B: Oriëntatiekennis
Je kunt bij een kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken.
Je kunt uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt.
Je kunt uitleggen dat de betekenis die aan tijdvakken wordt toegekend mede afhangt van de tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
In deze opdracht speelt het volgende kenmerkende aspect uit tijdvak 2 een rol:
De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat.
In deze opdracht speelt het volgende kenmerkende aspect uit tijdvak 5 een rol:
Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
In deze opdracht speelt het volgende kenmerkende aspect uit tijdvak 6 een rol:
De wetenschappelijke revolutie.
Onderstaande kernbegrippen worden toegelicht in de Begrippenlijst.
wetenschap
renaissance
wereldbeeld
(wetenschappelijke) revolutie
Activiteiten
Activiteiten
Stap
Activiteit
Oriëntatie
Wat weet je nog over de ontwikkelingen in de wetenschap? Je haalt je voorkennis op.
Stap 1
Je leest de informatie over de ontwikkeling van het wetenschappelijk denken, de renaissance, de wetenschappelijke revolutie en het rationeel optimisme. Ook kijk je video's over deze onderwerpen. Aan de hand van de Kennisbanken en de video's beantwoord je een aantal vragen.
Stap 2
Je koppelt met behulp van feiten de gegevens over de beeldhouwer Ghiberti aan de Renaissance.
Stap 3
Je bestudeert een gedeelte uit een boek van een arts en legt uit waarom het gedeelte beter past bij de Renaissance dan bij de middeleeuwen.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippenlijst
Hier vind je de begrippen die passen bij de opdracht.
Eindproduct
Doornemen van de bronnen en ontwikkeling wetenschap in een schema plaatsen.
Als eindproduct een tijdlijn maken in periodes over de geschiedenis van de wetenschap.
Video's en bronnen
Hier vind je bronnen die passen bij de opdracht.
Examenvragen
Hier vind je bij de opdracht passende examenvragen.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is 5 à 6 SLU.
Oriëntatie
Wat weet je nog over de ontwikkeling van het wetenschappelijk denken?
Je kunt je geheugen opfrissen met behulp van de volgende onderdelen uit de Kennisbank onderbouw.
Denk je dat jij nog voldoende kennis hebt? Maak dan eerst de toets.
Scoor je een voldoende? Dan hoef je de Kennisbanken niet te lezen.
Scoor je onvoldoende? Dan moet je de Kennisbanken alsnog bestuderen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bestudeer de onderdelen uit de Kennisbank geschiedenis tweede fase.
Let op: niet alle informatie past even goed bij de onderzoeksvraag. Selecteer de delen die het best bij de onderzoeksvraag aansluiten. Maak tijdens het bestuderen van de onderwerpen aantekeningen.
Bekijk nu ook de volgende video's over de ontwikkeling van de wetenschap. Vul eventueel je aantekeningen aan.
Beantwoord na het kijken van de video's de Kennnisbankvragen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Wetenschap
Wat mensen weten en wat door wetenschappers volgens bepaalde wetenschappelijke methoden wordt onderzocht. In de 6e eeuw v.Chr. gingen Griekse filosofen voor het eerst de wereld bestuderen en verschijnselen op een logische manier verklaren.
Renaissance
Betekent: wedergeboorte. Los van de kerk ontwikkelde zich in de 14e eeuw een hernieuwde belangstelling voor kunst, wetenschap en literatuur van de Romeinen en Grieken uit de oudheid. Het mensbeeld veranderde daardoor.
Wereldbeeld
Manier waarop men denkt over de wereld, hoe die eruit ziet of eruit zou moeten zien. Door de ontdekkingsreizen veranderde bijvoorbeeld het wereldbeeld: men kwam erachter dat de aarde rond was en niet plat.
Revolutie
Grote verandering in een samenleving in korte tijd. Bijvoorbeeld een verandering in de manier waarop een land bestuurd wordt, maar ook bijvoorbeeld de Agrarische revolutie en de Industriële revolutie.
Eindproduct: Tijdlijn
Gebruik de informatie uit de Kennisbanken en bestudeer de 'Video's en bronnen' bij deze opdracht. Maak daarbij aantekeningen. Gebruik voor het ordenen van de informatie een schema als hieronder.
Ontwikkeling wetenschap
Van de klassieke oudheid t/m de wetenschappelijke revolutie.
Periode
Kenmerken
Ontwikkelingen
Personen
Eindproduct
Je geeft antwoord op de hoofdvraag "Hoe heeft de wetenschap zich ontwikkeld vanaf de klassieke oudheid: welke constanten en welke veranderingen zijn te herkennen?". Dat doe je door een eindproduct te maken waarin je in hoofdlijnen de geschiedenis van de wetenschap schetst. Je ontwerpt daarvoor een indeling van de geschiedenis van de wetenschap in periodes. Voor elke periode kies je één wetenschapper die volgens jou model staat voor een ontwikkeling binnen de wetenschap.
Je maakt hiervan een tijdlijn. Je kunt gebruikmaken van het schema wat je eerder in de opdracht hebt ingevuld en van de gegevens die je hebt verzameld. Geef op elke periode van je tijdlijn:
- een indeling van de ontwikkeling in die periode
- een naam van een wetenschapper of filosoof uit die periode
- een toelichting over wat er in die periode veranderd is en hoe die verandering tegenwoordig nog merkbaar is. (geef daarvan een voorbeeld).
Hoe je een tijdlijn kunt maken, kun je bekijken in een van de Kennisbanken uit deze opdracht of in de Gereedschapskist.
Beoordeling
Jouw product krijgt een positieve beoordeling als:
Je de geschiedenis van de wetenschap vanaf de klassieke oudheid in hoofdlijnen schetst.
Je voor elke periode een wetenschapper presenteert op de tijdlijn die model staat voor een ontwikkeling of stand van zaken binnen de wetenschap van dat moment.
Je duidelijk maakt dat wetenschappelijke ontwikkelingen ook gevolgen hadden voor de geschiedenis.
Je aangeeft welke constanten en welke veranderingen je in de ontwikkeling van de wetenschap hebt gesignaleerd.
Je duidelijk maakt in hoeverre de moderne wetenschap een logisch vervolg is in een ontwikkeling.
Klik op de onderstaande bronnen voor meer informatie.
Wetenschapsgeschiedenis Wikipedia geeft een algemeen overzicht van de wetenschapsgeschiedenis.
In deze boekbespreking van een boek van Rienk Vermij, De wetenschappelijke revolutie, op Liberales.be vind je een aardige samenvatting van de geschiedenis van de wetenschap.
Wetenschappelijke revolutie Humanistische canon: Wetenschappelijke revolutie
“Hoe hangen de natuurverschijnselen samen? Welke orde valt erin te ontdekken? Vragen die de mens zichzelf al eeuwen stelt. In de late Middeleeuwen ontwikkelde zich een nieuwe manier om deze vragen te beantwoorden: de natuurwetenschappen.”
Ter verdieping
Als je geïnteresseerd bent geraakt in het onderwerp, is dit een aanrader: Kleine geschiedenis van de wetenschap, Rienk Vermij (2005).
Je kunt de aflevering van het programma Noorderlicht bekijken.
Je krijgt dan een idee hoe er in onze tijd tegen de aard van de wetenschap wordt aangekeken. De hele uitzending duurt circa drie kwartier; kijk bijvoorbeeld vanaf 24:50.
Examenvragen
Op deze pagina vind je een of meerdere examenvragen.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van wat je al eerder geleerd hebt.
Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw.
Nadat je de vragen beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven.
Het arrangement 06.2 Wetenschappelijk denken v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De opdracht 'Ontwikkeling van het wetenschappelijk denken' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO in opdracht van Stichting VO-content.
Fair Use
In de Stercollecties van VO-content wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use.
Meer informatie: Fair use
Vragen
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk van VO-content.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo, leerjaar 4 en 5. Dit is tijdvak 6 met het onderwerp: Wetenschappelijk denken. In de de tijd van de oude grieken en romeinen, ontstond de filosofie, waar denkers zich initieel richtten op de natuur. Hieruit ontstond de natuurwetenschap zoals we het tegenwoordig kennen. Natuurfilosofen in het oude griekenland waren bijvoorbeeld Thales, Herakleitos, Parmenides en Demokritos. Ook waren er drie grote denkers die algemene begrippen en universele kennis wilden vergaren. Dit waren Sokrates, Plato en Aristoteles. Ideeën uit deze tijd kwamen terug in de middeleeuwen: de Renaissance. Er ontstond een nieuw mens- en wereldbeeld doordat de middeleeuwse waarden en christelijke overtuigingen in twijfel werden getrokken. Er ontstond ook een bloei in kunst, cultuur, wetenschap en literatuur. Maar de kennis die de denkers uit de oudheid hadden, was vaak speculatief. Ook in de middeleeuwen waren er weinig meetinstrumenten om theorieën te bewijzen naast de dagelijkste observaties. Daarom had de wetenschap eerder een filosofische karakter. De periode voor en na 1600 is het tijdperk van de wetenschappelijke revolutie. Er kwamen ideeën tegen het beeld van de kerk in gingen dus ontstond er een worsteling tussen Kerk en wetenschap. Belangrijke wetenschappers in deze tijd waren Nicolaas Copernicus en Galileo Galilei. In de periode hierna, in de 18de eeuw, ontstond de Verlichting. Hier werd niet alleen het beeld rondom politiek, economie en religie veranderd maar ook de wetenschap. Hier werd het mogelijk om op een rationele manier van het kijken naar de wereld (rationalisme). Het is kennis die voortgebracht wordt door het logisch beredeneren van verschijnselen die zich in de natuur voordoen. René Descartes wordt gezien als de grondlegger van deze stroming. Het materiaal bespreekt verder nog de renaissance en de bouw van het lichaam.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
De tijd van regenten en vorsten (1600 - 1700);
Geschiedenis;
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo, leerjaar 4 en 5. Dit is tijdvak 6 met het onderwerp: Wetenschappelijk denken. In de de tijd van de oude grieken en romeinen, ontstond de filosofie, waar denkers zich initieel richtten op de natuur. Hieruit ontstond de natuurwetenschap zoals we het tegenwoordig kennen. Natuurfilosofen in het oude griekenland waren bijvoorbeeld Thales, Herakleitos, Parmenides en Demokritos. Ook waren er drie grote denkers die algemene begrippen en universele kennis wilden vergaren. Dit waren Sokrates, Plato en Aristoteles. Ideeën uit deze tijd kwamen terug in de middeleeuwen: de Renaissance. Er ontstond een nieuw mens- en wereldbeeld doordat de middeleeuwse waarden en christelijke overtuigingen in twijfel werden getrokken. Er ontstond ook een bloei in kunst, cultuur, wetenschap en literatuur. Maar de kennis die de denkers uit de oudheid hadden, was vaak speculatief. Ook in de middeleeuwen waren er weinig meetinstrumenten om theorieën te bewijzen naast de dagelijkste observaties. Daarom had de wetenschap eerder een filosofische karakter. De periode voor en na 1600 is het tijdperk van de wetenschappelijke revolutie. Er kwamen ideeën tegen het beeld van de kerk in gingen dus ontstond er een worsteling tussen Kerk en wetenschap. Belangrijke wetenschappers in deze tijd waren Nicolaas Copernicus en Galileo Galilei. In de periode hierna, in de 18de eeuw, ontstond de Verlichting. Hier werd niet alleen het beeld rondom politiek, economie en religie veranderd maar ook de wetenschap. Hier werd het mogelijk om op een rationele manier van het kijken naar de wereld (rationalisme). Het is kennis die voortgebracht wordt door het logisch beredeneren van verschijnselen die zich in de natuur voordoen. René Descartes wordt gezien als de grondlegger van deze stroming. Het materiaal bespreekt verder nog de renaissance en de bouw van het lichaam.
Wat weet je nog over de ontwikkeling van het wetenschappelijk denken?
Bestudeer de onderdelen uit de Kennisbank geschiedenis tweede fase.
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
Intro + probleemstelling
