In de Middeleeuwen had de katholieke kerk een dominante positie. Toch had de kerk ook te maken met strijd en tegenstand. Een bekend voorbeeld is de Investituurstrijd die ging over de vraag wie het hoogste gezag had: de paus of de keizer.
Strijd tussen paus en keizer
Hendrik IV, de koning en latere keizer van het Heilige Roomse Rijk, was in de Investituurstrijd de tegenstander van de paus. Hendrik IV had er groot voordeel van als hij binnen het systeem van het leenstelsel zelf bisschoppen aanstelde als leenman.
Veel leenmannen beschouwden hun leen als privébezit en droegen deze na hun dood over aan hun zoon. Een bisschop had geen (wettelijk) nageslacht en kon zijn leen aan niemand nalaten. Om er zeker van te zijn dat hij de meest geschikte personen op de juiste plaats zou krijgen, benoemde Hendrik zelf bisschoppen en installeerde ze in hun ambt (dat heet: investituur). De paus benoemde van oudsher de bisschoppen en nu deed Hendrik IV dat ook. Het gevolg was een langdurige strijd om de macht tussen paus en keizer.
Probleemstelling
Onderzoeksvraag
Als je gebeurtenissen in het verleden onderzoekt, ga je altijd uit van een bepaalde vraag; je wilt iets te weten komen. De vraag waarmee je iets onderzoekt, bepaalt wat je precies te weten komt. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen wie de Investituurstrijd heeft gewonnen: de paus of de keizer? Maar je kunt je ook afvragen of dit conflict het begin was van de scheiding tussen de wereldlijke en geestelijke macht zoals wij die tegenwoordig kennen.
Les voor het basisonderwijs
Je bereidt een geschiedenisles voor, voor leerlingen in het basisonderwijs. De les moet gaan over de strijd tussen geestelijke en wereldlijke macht. De les draait om een hoofdvraag, die jij zelf bedenkt. Ook het antwoord op die vraag bedenk je van tevoren. Na afloop van de les vergelijk je het antwoord wat uit de discussie in de klas naar voren is gekomen met de aanname die je had bedacht.
Je eindproduct bestaat uit de schriftelijke opzet voor de les.
Hoofdvraag en deelvragen
Hoofdvraag en deelvragen
De hoofd- en deelvragen bij deze opdracht bedenk je zelf.
Eindtermen
Domein A: Historisch besef
Je kunt een vraag en een daarop aansluitende hypothese formuleren.
Je kunt voor een vraag bruikbaar bronnenmateriaal verwerven en gegevens eruit selecteren.
Je kunt in het kader van een historische vraagstelling verklaringen geven voor historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen.
Domein B: Oriëntatiekennis
Je kunt bij een kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken.
Je kunt uitleggen dat de betekenis die aan dit tijdvak wordt toegekend mede afhangt van de tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
In deze opdracht speelt het volgende kenmerkende aspect uit tijdvak 4 een rol:
Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.
Onderstaande kernbegrippen worden toegelicht in de begrippenlijst:
investituurstrijd
expansie van het christendom
kruistocht
geestelijkheid
staatsvorming
wereldlijke macht en geestelijke macht.
Activiteiten
Activiteiten
Stap
Activiteit
Oriëntatie
Wat weet je nog over het conflict tussen de wereldlijke en de geestelijke macht? Je haalt je voorkennis op.
Stap 1
Je leest de informatie over het conflict tussen de wereldlijke en de geestelijke macht in tijdvak 4. Aan de hand van de Kennisbank beantwoord je een aantal vragen.
Stap 2+3
Met behulp van een bron kijk je hoe beide partijen bepaalde uitingen gebruiken als propaganda.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippenlijst
Hier vind je de begrippen die passen bij de opdracht.
Eindproduct
Je maakt een eindproduct: geschiedenisles voorbereiden voor leerlingen van een basisschool.
Video's en bronnen
Hier vind je bronnen die passen bij deze opdracht.
Examenvragen
Hier vind je bij de opdracht passende examenvragen.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is ongeveer 4 SLU.
Oriëntatie
Wat weet je nog over de wereldlijke tegen de geestelijke macht?
Je kunt je geheugen opfrissen met behulp van het volgende onderdeel uit de Kennisbank onderbouw.
Denk je dat jij nog voldoende kennis hebt? Maak dan eerst de toets.
Scoor je een voldoende? Dan hoef je de Kennisbank niet te lezen.
Scoor je onvoldoende? Dan moet je de Kennisbank alsnog bestuderen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Investituurstrijd
Machtsstrijd tussen Hendrik IV (de Rooms-Duitse keizer) en de paus van Rome tijdens de 11e en 12e eeuw. De strijd ging over de vraag wie de bisschoppen mocht benoemen en mocht inwijden in hun ambt.
Expansie (van het Christendom)
Uitbreiding van het christelijke geloof door missionarissen of verovering van gebieden, zoals bijvoorbeeld tijdens de kruistochten.
Kruistochten
Legers van westerse christelijke ridders en vorsten die van de 11e tot de 13e eeuw naar Palestina reisden om daar Jeruzalem en andere bedevaartsplaatsen te heroveren op de moslims.
Geestelijkheid
Groep personen met een leidende rol in een bepaalde geestelijke groepering. In de Middeleeuwse standenmaatschappij vormde de geestelijkheid de eerste (en belangrijkste) stand, de adel de tweede en waren de boeren de derde stand.
Staatsvorming
De ontwikkeling waarbij een gebied steeds meer als eenheid wordt bestuurd, door één overheid, vanuit een hoofdstad. Dit gebeurde in de late Middeleeuwen in veel gebieden.
Wereldlijke macht en geestelijke macht
De wereldlijke macht wordt op aarde, over personen en objecten uitgeoefend. Het is de tegenhanger van de geestelijke macht die de religie betreft.
Eindproduct: Les voor de basisschool
Bronnen
Onder de knop 'Bronnen' vind je informatie over de Investituurstrijd. Lees de bronnen en maak aantekeningen van personen en gebeurtenissen die je belangrijk vindt.
Bedenk nu een hoofdvraag voor de les die je gaat geven. Vergelijk jouw hoofdvraag met de hoofdvraag van een of twee klasgenoten. Pas de hoofdvraag eventueel nog iets aan.
Ga op internet op zoek naar een website met geschiedenisinformatie die geschreven is voor leerlingen in groep 7 of groep 8. Kijk een kwartiertje rond op de website. Let ook goed op de betrouwbaarheid van de website!
Aan de slag
Je gaat samen met een klasgenoot aan de slag met het voorbereiden van de les voor leerlingen van een basisschool.
Houd bij het ontwerpen van de les rekening met het volgende:
Zorg voor een pakkende inleiding.
Geef de hoofdvraag en eventuele deelvragen een duidelijke plaats in je les.
Verdeel de informatie in overzichtelijke eenheden.
zorg voor duidelijke kopjes
korte eenvoudige teksten
veel beeldmateriaal
Voorzie de hoofdvraag van een hypothese.
In de les over de Investituurstrijd geef je de leerlingen inzicht in wat deze strijd inhoudt, hoe de conflictsituatie is ontstaan en hoe deze strijd verloopt. Daarna stel je de leerlingen vragen over hoe - in hun ogen - de wereldlijke taken en geestelijke taken beter verdeeld kunnen worden, zonder dat het tot conflictsituaties leidt.
Klopt de hypothese die jij vooraf bedacht had overeen met de hypothese die uit het gesprek in de les is ontstaan?
Tevreden?
Zorg dat je de les goed voorbereid op papier zet. In overleg met je docent houd je deze les, maar dan voor je eigen klas. Daarna wordt je les beoordeeld door je docent.
Beoordeling
Jouw eindproduct krijgt een positieve beoordeling als:
je aantekeningen laten zien dat je de stof grondig hebt bestudeerd.
je een goede hoofdvraag en liefst ook deelvragen stelt.
je een overzichtelijke les in elkaar hebt gezet die begrijpelijk en aantrekkelijk is voor de doelgroep.
je een les hebt gemaakt die qua tijd en inhoud uitvoerbaar is.
je de vergelijking tussen de hypothese vooraf en die van na de les, goed en duidelijk hebt verwoord.
Weging
40 % mate van volledigheid.
40 % beheersing van de vaardigheid.
20 % uitvoering van je eindproduct.
Video's en bronnen
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
De volgende video van Joost van Oort past goed bij de opdracht 'Wereldlijke en geestelijk macht'.
Op deze pagina vind je een of meerdere examenvragen.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van wat je al eerder geleerd hebt.
Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw.
Nadat je de vragen beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven.
Heb je een hoofdvraag en een hypothese bedacht en de hypothese later vergeleken met de uitkomst van het groepsgesprek in de klas, waarvoor je de les hebt voorbereid?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Zorg dat je het kenmerkende aspect dat hoort bij deze opdracht kunt benoemen.
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond een studiebelasting van 4 SLU. Had je voldoende tijd voor de opdracht?
Inhoud
In ons eigen land is de scheiding van kerk en staat duidelijk geregeld. In het verleden was dit wel anders, dat heb je geleerd in deze opdracht. Welke gevolgen zou het hebben voor onze huidige maatschappij (onder andere samenstelling van de bevolking) als er geen scheiding zou zijn tussen kerk en staat?
Eindopdracht
Ben je tevreden over de les voor het basisonderwijs die jullie hebben gemaakt?
Schrijf op wat je goed vindt aan de les. Schrijf ook een ding op dat je minder goed vindt.
Denk je dat uit de les een bruikbare hypothese komt?
Afsluiting
Heb je de examenvragen gemaakt? Was je goed voorbereid op deze vragen?
Het arrangement 04.2 Wereldlijke tegen geestelijke macht v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De opdracht 'Wereldlijke macht versus geestelijke macht' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO in opdracht van Stichting VO-content.
Fair Use
In de Stercollecties van VO-content wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use.
Meer informatie: Fair use
Vragen
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk van VO-content.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor vwo, leerjaar 4, 5 en 6. Dit is tijdvak 4 met het onderwerp: Wereldlijke tegen geestelijke macht. De Investituurstrijd was een middeleeuws conflict tussen wereldlijke en geestelijke machten over de benoeming van geestelijken. Het had invloed op de expansie van het christendom en leidde tot de Kruistochten. Het conflict resulteerde in het Concordaat van Worms, dat een stap was in de richting van scheiding tussen Kerk en Staat. De macht van de paus bereikte in die periode zijn hoogtepunt, terwijl hervormingsbewegingen zoals Cluny strengere naleving van religieuze idealen nastreefden. Het Oosters Schisma zorgde voor een scheuring tussen de Rooms-Katholieke en oosterse orthodoxe Kerk. De Investituurstrijd had dus grote gevolgen voor de machtsverhoudingen tussen wereldlijke en geestelijke autoriteiten, staatsvorming en de ontwikkeling van het christendom. Het materiaal bespreekt verder nog de combinatie koning en kerk en conflict 11de eeuw.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
Geschiedenis;
De tijd van steden en staten (1000 - 1500);
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor vwo, leerjaar 4, 5 en 6. Dit is tijdvak 4 met het onderwerp: Wereldlijke tegen geestelijke macht. De Investituurstrijd was een middeleeuws conflict tussen wereldlijke en geestelijke machten over de benoeming van geestelijken. Het had invloed op de expansie van het christendom en leidde tot de Kruistochten. Het conflict resulteerde in het Concordaat van Worms, dat een stap was in de richting van scheiding tussen Kerk en Staat. De macht van de paus bereikte in die periode zijn hoogtepunt, terwijl hervormingsbewegingen zoals Cluny strengere naleving van religieuze idealen nastreefden. Het Oosters Schisma zorgde voor een scheuring tussen de Rooms-Katholieke en oosterse orthodoxe Kerk. De Investituurstrijd had dus grote gevolgen voor de machtsverhoudingen tussen wereldlijke en geestelijke autoriteiten, staatsvorming en de ontwikkeling van het christendom. Het materiaal bespreekt verder nog de combinatie koning en kerk en conflict 11de eeuw.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Wereldlijke tegen geestelijke macht
Wereldlijke tegen geestelijke macht
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Tijd
Wat weet je nog over de wereldlijke tegen de geestelijke macht?
Bestudeer het onderwerp in de Kennisbank geschiedenis tweede fase.
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
Intro + probleemstelling
