Introductie
In deze Wikiwijs maken jullie kennis met Landschappen. Dit is een onderdeel van hoofdstuk 2 dat gaat over van de bergen naar de zee.
Bergen worden langzaam afgebroken maar hoe? Waar komen deze stenen terecht? Hoe worden deze stenen vevoerd? Wat zijn klei, zand en grind? Hoe herken ik de verschillende fases van een rivier?
Dit zijn allemaal vragen die worden beantwoorden in deze Wikiwijs.
Leerdoelen
Als je het hoofdstuk hebt afgerond kun je de volgende dingen benoemen of uitleggen:
1. Wat verwering is?
2. Het verschil is tussen mechanische en chemische verwering.
3. Wat is erosie?
4. Welke verweringsmaterialen er worden achtergelaten door een rivier?
5. Wat sedimentatie is?
6. Het verschil benoememen tussen oude en jonge gebergten.
7. Hoe zijn de Alpen ontstaan?
Aan het einde van de les maken jullie een oefentoets waarin deze lsdoelen zijn geplaatst. Zo kunnen jullie zien hoe ver je bent met de lesstof.
Formatieve toets
Voor dat je gaat beginnen met deze Wikiwijs neem ik eerst een formatieve toets af. Hiermee kun je zien hoe ver je staat qua stof, heb je te veel fout maak dan ook nog die makkelijke vragen tussendoor. Ging je formatieve toets enorm goed, lees alles dan eerst nog rustig door en begin dan later aan de eindtoets.
Formatieve toets
Gesteente verandert: Verwering
Verwering is eigenlijk niets meer dan de afbraak van bergen zoals de Alpen. Verwering gebeurt op twee verschillende manieren: chemische en mechanische verwering. Zometeen gaan we kijken naar beide vormen van verwering.
Verwering vind vooral plaats in de bergen zoals de Alpen, dit proces gaat heel langzaam. Een goed voorbeeld zijn de Ardennen, deze bergen waren vroeger net zo hoog als de Alpen maar zijn in de afgelopen miljoenen jaren afgebroken door verwering.
Chemische verwering:
Bij chemische verwering verandert de samenstelling van gesteente, dit gebeurt door zuren en vocht (water). Roest is een goed voorbeeld, ijzer verandert door zuurstof en water. Het was eerst glimmend/glad en later bruinachtig/stroef.
Een ander belangrijke factor is het klimaat: Hoe vochtiger en warmer, hoe sneller chemische verwering optreedt. In de tropen rond de evenaar gaat chemische verwering dus sneller dan bijvoorbeeld in Nederland.
Mechanische vewering:
Het belangrijkste verschil is dat bij mechanische verwering NIET de samenstelling van het gesteente verandert. Mechanische verwering is niet meer dan het afbrokkelen van gesteente door water, wind, planten en verschil in temperatuur.
In het handboek staan twee manieren van mechanische verwering:
1. Bergen zijn niet één glad geheel, er zitten allemaal spleten en scheuren in. Tijdens sneeuw of regen kan het water in de spleten en scheuren lopen. Hier blijft het liggen en bevriest tijdens koude nachten, het bevroren water zet uit. De spleet wordt steeds groter en de steen breekt uiteindelijk af.
2. Naast water kunnen ook planten en bomen zorgen voor mechanische verwering. Een zaadje van een boom/plant kan terecht komen in de spleet of scheur. Deze begint te groeien en wordt steeds groter. De wortels worden ook steeds groter en dikker, deze splijten de steen steeds verder uit elkaar. Uiteindelijk breekt de steen, net als bij het water.
Als de stenen afgebroken zijn, rollen ze naar beneden en vormen onderaan de bergen puinhellingen. Een puinhelling is eigenlijk niets meer dan een ophoping van stenen die door verwering of aardverschuivingen naar beneden zijn gekomen.
Op de volgende pagina staat een video als je het nog lastig vind wat nou eigenlijk het verschil is tussen chemisch en mechanische verwering.
Video
Gesteente wordt vervoerd: Erosie en Sedimentatie
Nu gaan we kijken wat er gebeurd met de stenen die van de berg zijn afgebrokkelt. We gaan kijken naar de begrippen erosie, sedimentatie, verweringsmateriaal en sedimenten.
Erosie
De losgkomen stenen rollen naar beneden en komen terecht in het dal. Hier bevind zich meestal een rivier, de stenen komen ook hierin terecht. Het water neemt de stenen verder mee, maar tijdens dit vervoer botsen ze tegen anderen stenen waardoor de stenen slijten en ronder worden. Ook schuren ze over de bodem van de rivier, hierdoor wordt de rivier ook steeds dieper.
Na jaren van erosie kan er een dal ontstaan. Ook gletsjers zorgen voor erosie en het uitschuren van dalen.
Verwering
De stenen die in de rivier terecht zijn gekomen, worden uiteindelijk vervoerd naar zee. Als voorbeeld gaan we kijken naar de Rijn, deze ontspringt in Zwitserland en mondt uit in de Noordzee.
Bovenloop
In de bergen is het hoogteverschil vrij groot, hierdoor stroomt de Rijn heel snel. De snelheid is dus ook groot en er worden diepen dalen gevormd. Als verweringsmateriaal wordt hier vooral grote stenen en rotsen neergelegd. Dit is de eerste vorm van sedimentatie.
Middenloop
De Rijn komt na Zwitserland terecht in Duitsland, hier stroomt de rivier al een heel stuk minder snel en erosie vind nauwelijks meer plaats. De hoogteverschillen zijn niet meer zo groot meer als in de Alpen.
De Rijn legt wel verweringsmateriaal neer, als eerste: grind en grof zand.
Benedenloop
Na Duitsland komt de Rijn in Nederland, dit is het laatste stukje tot de monding in de Noordzee. Nederland is plat en de snelheid van de rivier is heel langzaam. Nu worden vooral lichtere sedimenten op de bodem neergelegd. Eerst zand, daarna klei en fijn zand.
Nederland is opgebouwd uit sediment van de Alpen en de Ardennen, met name dus zand en klei uit de Rijn en Maas.
Hieronder staat nog een filmpje over de lesstof van erosie en sedimentatie, als het nog niet snapt bekijk het filmpje dan nog even.
Video
Gebergten
In dit paragraaf gaan we kijken naar het ontstaan van bergen, het verschil tussen oude en jonge bergen en het ontstaan van de Alpen.
Oude en jonge gebergten.
In een oud gebergte vind al heel lang verwering en erosie plaats, de toppen zijn niet meer scherp en de dalen zijn veel minder diep. Een goed voorbeeld van een oud gebergte zijn de Ardennen in België. De Ardennen en de Eifel (Duitsland) zijn ruim 300 miljoen jaar oud en waren vroeger zijn zo hoog als bijvoorbeeld de Alpen in Frankrijk.
Een goed voorbeeld van een jong gebergte zijn de Alpen en de Himalaya in Azië. De Alpen zijn ongeveer 60 miljoen jaar oud, zometeen gaan we kijken naar het ontstaan van de Alpen. De toppen zijn spits en steil, de dapen zijn steil en diep. Soms kunnen jonge gebergten nog steeds groeien zoals de Himalaya en de Andes. Verwering en erosie vind volop op plaats.
Ontstaan van gebergten.
We gaan nu kijken hoe de Alpen zijn ontstaan, in het introductieverhaal van hoofdstuk 2 vertelt Francoise over fossiele schelpen die ze vond hoog in de Franse Alpen. Hoe komen die schelpen nou in de Alpen?
Vroeger (ruim 30 miljoen jaar geleden) waren er nog geen Alpen. Op de plaats van de Alpen lag een zee, precies tussen twee aardplaten in. De plaat waarop Italië ligt bewoog richting de Europese plaat, de zee die er tussen lag werd langzaam steeds kleiner. In die zee leefden vroeger allerlei dieren, als zij dood gingen kwamen ze op de bodem van de zee terecht. De zeebodem werd langzaam afgedekt met lagen sediment. Deze lagen werden uiteindelijk vervormd en kwamen omhoog, hierdoor zijn de fossielen hoog in de Alpen in geduwt. Dit was de geboorte van de Alpen, ruim 30 miljoen jaar geleden.
Andere gebergten die ook zijn ontstaan door aardplaten zijn de Himalaya in Azië, de Rocky Mountaines in Noord-Amerika en de Andes in Zuid-Amerika. Nu begrijp je hoe die fossielen hoog in de Alpen zijn terecht gekomen.
Hieronder bevind zich nog een kort filmpje over het ontstaan van de Alpen.
Video
Kennisclip
Hierbij mij kennisclip over paragraaf 2.4, dit gaat over gebergte. Met nadruk op het verschil tussen oude en jonge gebergten. Ten tweede gaat het over het ontstaan van de Alpen.
Als het beeld te klein is, kun je de fullscreen-knop gebruiken om het beeld helemaal te vergroten.
Opdrachten
Hier staan wat extra oefeningen die je kunt gebruiken tijdens het leren.
Je vindt hier twee Wordwall-games deze zijn vrij simpel maar je hebt toch de stof nodig om hem te maken. Ten tweede vindt je hier ook een kleine oefentoets en je vindt de grote oefentoets, hiermee kun je kijken of je de stof begrijpt en snapt.
Aan het begin van deze Wikiwijs heb je een formatieve toets gemaakt: als je veel antwoorden fout had maak dan eerst de makkelijke vragen en ga daarna door met de rest van de opdrachten. Had je ongeveer de helft van de vragen goed, ga dan kijken of je de Wordwall-games kunt doen. Zoniet ga dan eerst nog de makkelijke vragen maken.
Had je de formatieve toets helemaal goed gedaan, maak dan de oefentoets en uiteindelijk de Eindtoets, tuurlijk mag je ook de andere opdrachten ook maken.
Makkelijke vragen
Hier staan een paar vragen die je kunt gebruiken om te oefenen met de leerstof.
De antwoorden zijn op de andere bladzijde te vinden.
Vragen:
1. Zijn de Alpen een jong of een oud gebergte?
2. Waar of Niet waar: Een U-dal ontstaan door een rivier?
3. Kunnen planten stenen uit elkaar laten vallen?
4. Wat ontstaan vaak onderaan een berg door al die afgebroken stenen?
5. Wordt zand als eerste neergelegd door een rivier?
6. Uit wat voor soort sedimenten bestaat Nederland het meest uit?
7. De Ardennen is een .... gebergte.
8. Waar of Niet waar: Nederland ligt in de bovenloop van de Rijn.
9. Wat verandert bij chemische verwering wel en bij mechanische niet?
10. Stenen worden rond en glad door.....
Antwoorden vragen
De antwoorden op de vragen zijn als volgt:
1. Jong gebergte
2. Niet waar
3. Ja, dit is één van de manieren van mechanische verwering.
4. Een puinhelling
5. Nee, grote stenen en grind worden als eerst neergelegd.
6. Zand en klei
7. Oud
8. Niet waar, in de benedenloop van de Rijn.
9. De samenstelling verandert.
10. Erosie
Gemiddelde oefeningen
Moeilijkere vragen/Oefentoets
Deze vragen gaan dieper in op de stof.
Beantwoorden de volgende vragen:
1. In welke gebied gaat chemische verwering sneller? Is dat rond de evenaar, bij ons in Nederland of rond de Noordpool?
2. Waarom gaat chemische verwering daar sneller?
3. Leg uit hoe de Himalaya is ontstaan, denk vooral aan het ontstaan van de Alpen?
4. Leg uit hoe een U-dal ontstaat?
5. Leg ook uit hoe een V-dal onstaat?
Oefening: Landschappen: Paragraaf 2 t/m 4
Goed zo!
Je hebt alle vragen beantwoord. Je kunt je
antwoorden bekijken door terug te gaan naar
de vragen.
Eindtoets
Maak de eindtoets, neem voor de eindtoets max 30 min. Natuurlijk mag je er ook langer over doen. Maak de toets zonder boek, aantekeningen of de Wikiwijs. Je maakt de toets dus in 1 keer.
Bibliografie
Bergsma, D. J. (2019, September 12). Afbeelding over mechanische verwering. Opgehaald van Website van Wikimedia Commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gletsjerpad_naar_de_Morteratschgletsjer_12-09-2019._(d.j.b)_25.jpg
Caumasee. (2014, Oktober 9). Afbeelding over de Alpen. Opgehaald van Website van Wikimedia: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Die_Alpen_um_Tierfehd.JPG
de Boer, M., Bloothoofd, T., Botter, H., Nonnekes, H., Oedekerk, F., & Remmers, J. (2014). buiteNLand (3e ed.). (G. van den Berg, & H. Stohr, Red.) Groningen/Houten, Groningen/Utrecht, Nederland: Noordhoff Uitgevers. Opgeroepen op December, Januari 2020/21
Lesfortstrotters. (2017, Juni 4). Afbeelding over de middenloop van de Rijn. Opgehaald van Website van Flickr.com: https://www.flickr.com/photos/155498404@N07/37573245581/in/photolist-ZfdGSZ-7QegL-AQRtA-C8QWHu-YRvsQd-Zb8VxC-YR7Ec7-YejLkz-Ye3bwz-ZcwD13-7QeiS-YehY4P-ZaFBid-nMQdTe-ZbeNVh-6euiqa-fkTG3i-7Qecs-3Luh7C-5hXnaC-ZaHwLy-YRoWe5-7jr56A-225a7m7-4DpbkR-a2A5Tc-4raxgJ-
NTR. (2012, Juni 4). Filmpje over Hoe zijn de Alpen ontstaan? Opgehaald van Website van Schooltv.nl: https://schooltv.nl/video/hoe-zijn-de-alpen-ontstaan-door-platentektoniek/#q=Alpen
NTR. (2012, Augustus 28). Filmpje over Verwering van gesteente. Opgehaald van Website van Schooltv.nl: https://schooltv.nl/video/verwering-van-gesteente-mechanische-en-chemische-verwering/#q=verwering
NTR. (2014, Juli 14). Filmpje over Hoe onstaat zand? Opgehaald van Website van Schooltv.nl: https://schooltv.nl/video/hoe-ontstaat-zand-hele-kleine-stukjes-steen/#q=zand
(2017).1375555. Pxhere.com, Jutland, Denemarken. Opgeroepen op Februari 21, 2021
Delso, D. (2019). Fiordo de Troll, Lofoten, Noruega. Wikipedia, Trollfjord, Lofoten, Noorwegen. Opgeroepen op Februari 15, 2021
DenisLinine. (2017). Titlis-Alpen-Zwitserse-Alpen-Alpine. Pixabay.com, Zwitserland. Opgeroepen op Februari 15, 2021
Tom, T. (2012). Monthermé Ardennes France. Monthermé Ardennes France. Wikimedia Commons, Parc naturel régional des Ardennes, Frankrijk. Opgeroepen op Februari 15, 2021
