Natuurlijk heeft elke les of lessenserie één of meerdere leerdoelen. Maar hoe bepaal je die doelen en welke keuzes maken jij en je leerlingen? Door te denken en te werken vanuit leerdoelen maak je bewuste keuzes over wat leerlingen leren, hoe en waarmee. Daarmee is niet een methode het startpunt van je onderwijs, maar leerdoelen die zijn geselecteerd, geformuleerd en aangevuld en zo passen bij jou, je leerlingen, de school en natuurlijk ook de vastgestelde eisen. Het betekent overigens niet dat je geen methode gebruikt! De methode kan een prima leerlijn bieden en een bron voor theorie en tal van leeractiviteiten.
Door te werken vanuit leerdoelen krijg je meer invloed op je eigen onderwijsprogramma en kun je vaker aandacht besteden aan onderwerpen die jij en je leerlingen belangrijk vinden. Daarnaast maak je het voor leerlingen heel duidelijk wat van ze wordt verwacht, help je inzien hoeveel dichter ze bij een doel zijn gekomen en welke stappen nog gezet moeten of kunnen worden.
Wanneer de leerdoelen duidelijk zijn, kun je heel heldere stappen zetten op weg naar de inzet van je methode en eventueel andere leermaterialen en opdrachten. Ook kun je bepalen welke vormen van differentiatie je inzet, hoe je toetst of afsluitende opdrachten inzet en geef je ‘zelfregie van leerlingen’ duidelijke handvatten.
In deze e-learning ga je na wat werken vanuit leerdoelen inhoudt, wat het jou en je leerlingen kan opleveren, krijg je handvatten om leerdoeldenken vorm te geven binnen en je hebt input om met collega’s het werken vanuit leerdoelen een plek te geven binnen de school, team of afdeling.
Module 1 Werken vanuit leerdoelen
Werken vanuit leerdoelen draait om drie vragen.
Wat wil ik dat leerlingen leren?
Hoe wil ik dat leerlingen leren?
Waarmee wil ik dat leerlingen leren?
Leerdoel
Na deze eerste module kan ik:
vertellen wat 'leerdoeldenken' of werken vanuit leerdoelen betekent
uitleggen welke drie vragen je bij werken vanuit leerdoelen stap-voor-stap doorloopt
Drie vragen
Bekijk de animatie of lees de tekst onder de animatie.
Wat wil ik dat leerlingen leren?
Kerndoelen en eindtermen zijn verplicht en moeten. Maar welke leerdoelen neem je wel of niet op in je onderwijsprogramma? Welke bewuste keuzes maken jij en je collega’s?
Het zijn keuzes die je in eerste instantie als docent neemt. Als de keuzes helder zijn, is ook duidelijker welke keuzes leerlingen kunnen maken.
Welke leerdoelen vormen de basis van je onderwijs? Wanneer je dit helder hebt, biedt dit overzicht en structuur, maakt leerlijnen inzichtelijk en verbindingen binnen en tussen vakken helderder. En daarbij gaat het niet alleen om kennisdoelen; zeker ook om vaardigheden.
Wanneer je werkt vanuit leerdoelen is niet een methode het startpunt van je onderwijs, maar leerdoelen die je bewust hebt gekozen. Zo krijg je meer invloed op je eigen onderwijsprogramma.
Hoe wil ik dat leerlingen leren?
Bij deze vraag gaat het over het in kaart brengen van de randvoorwaarden, zoals:
Hoeveel tijd is beschikbaar voor een set leerdoelen en wanneer?
Welke mogelijkheden biedt het gebouw en de directe omgeving van de school?
… en het maken van didactische keuzes:
Hoe kan een leerling bewijzen dat hij een leerdoel heeft behaald?
Met welke leeractiviteiten kan een leerling de leerdoelen behalen?
Wat is mijn rol als docent hierbij?
En welke keuzes kan een leerling maken?
Waarmee wil ik dat leerlingen leren?
Tot slot kies je bewust leermaterialen, bronnen, apps en tools passend bij de leerdoelen, de randvoorwaarden en de didactische keuzes.
Kies ik voor materialen van een methode, eigen materialen, digitaal of papieren materiaal of een mix?
En welke keuzes kan een leerling zelf maken?
Waarom zou een school het willen?
Scholen hebben allemaal een visie geformuleerd in hun schoolplannen. In deze visie beschrijven zij de richting waarin zij willen dat hun onderwijs zich de komende jaren ontwikkelt. Bij veel scholen spelen de invoering van meer maatwerk, gepersonaliseerd leren en gedifferentieerd leren belangrijke elementen in de geformuleerde schoolvisie. Maar wat betekenen deze woorden eigenlijk in de praktijk binnen de eigen school? Wat betekent dit voor docenten, leerlingen en ouders?
Werken vanuit leerdoelen is geen nieuw onderwijsconcept, maar het vormt wel een goed uitgangspunt en daardoor een stevige basis om de visie van de school handen en voeten te geven. Werken vanuit leerdoelen is ook nooit het einddoel, maar slechts een tussenstap. Door zelf de regie te nemen over je onderwijs, maak je bewuste keuzes en bereik je wat je echt wil bereiken, of het nu is als individuele docent of als school als geheel. Leerdoelen vormen het fundament waarop je je eigen onderwijsbouwwerk als docent en als school kunt vormgeven.
Praktijkvoorbeelden
Enkele voorbeelden van scholen die al werken vanuit leerdoelen:
Waarom zou jij willen werken vanuit leerdoelen? Wat levert het jou en je leerlingen op? Zonder al in detail hier antwoord op te kunnen geven, heb je vast al ideeën. Maar misschien houden een aantal zaken je nog tegen, zoals een vast rooster, het PTA of onduidelijkheden over welke kant de school als geheel naar toe gaat. Voor deze en de volgende module zet je eventuele ‘beren op de weg’ even aan de kant en kijk je puur naar wat jij voor jouw vak of vakken zou willen voor jouw leerlingen.
Leerdoel
Na deze module kan ik:
aangeven wat werken vanuit leerdoelen mij en mijn leerlingen kan opleveren.
verschillende doelen onderscheiden, hiervan aangeven of deze verplicht zijn of een keuze zijn
leerdoelen in een leerlijn plaatsen
leerdoelen voor leerlingen voor mijn vak formuleren (of bestaande leerdoelen herformuleren).
Opdr. 1 Waarom wil jij het?
Waarom zou jij het willen? Waarom zou jij willen werken vanuit leerdoelen? Wat levert het jou en je leerlingen op?
Leerdoelen en leerlijnen
Verschillende doelen
Je kunt verschillende doelen onderscheiden:
1 verplichte doelen
Je hebt te maken met een aantal verplichte doelen: de eindtermen en de kerndoelen. De eindtermen bieden zijn vaak helder en gedetailleerd geformuleerd. De kerndoelen zijn zeer globaal geformuleerd en bieden veel ruimte om een eigen invulling te geven aan je onderwijsprogramma. Maar ze zijn niet duidelijk genoeg om straks leerdoelen voor leerlingen op te stellen. De leerdoelenkaarten van het SLO, het ERK en het document Taalprofielen (2015) met can-do descriptoren bieden wel goede houvast.
2 vakgroep- en schooldoelen
Daarnaast zijn er leerdoelen die je als vakgroep of school belangrijk of nodig vindt, zoals kennis die in jullie ogen ontbreekt, kennis of vaardigheden die jullie hele graag willen overbrengen. Bijvoorbeeld kennis over de eigen omgeving of vaardigheden, zoals plannen en samenwerken.
3 doelen in methode
Ook in methodes zijn vaak de leerdoelen per thema of paragraaf benoemd en de basis ligt natuurlijk in de kerndoelen, eindtermen of het Europees Referentiekader (ERK). Deze geformuleerde leerdoelen zijn ook bruikbaar om een overzicht van leerdoelen te maken. Maar wees er wel alert op dat er vaak leerdoelen aan toegevoegd zijn en dat er keuzes voor de inhoud zijn gemaakt door de auteurs. En deze keuzes komen niet altijd overeen met jouw keuzes.
Leerlijnen
Wanneer je een einddoel, zoals bijvoorbeeld genoemd op de leerdoelenkaart, kun je je afvragen in welke stappen een leerling komt tot dit einddoel. Deze stappen zijn tussendoelen. Wanneer je een einddoel uitwerkt in tussendoelen krijg je zicht op hoe leerlijnen zijn opgebouwd. Je maakt inzichtelijk welke stappen voorwaardelijk zijn om een volgend doel te kunnen bereiken. Een leerling doorloopt de leerlijn van links naar rechts. Een docent die zijn onderwijs vormgeeft, pelt als het ware de rokken van een ui af en doorloopt de leerlijn van rechts naar links. Een leerlijn maakt voor leerlingen inzichtelijk welke stappen welke stappen nodig zijn en geeft inzicht in wat al wel lukt en wat nog niet.
De tussendoelen kunnen dus gelden als voorwaarde om wel of niet door te gaan. Want waarom verder gaan als leerdoelen nog niet zijn behaald en de basis nog onvoldoende is gelegd?
De verplichte en de vakgroep- en schooldoelen zijn de einddoelen die een leerling dient te behalen. Maar daar is een leerling niet zo maar. Een leerling komt via tussendoelen dichter bij de einddoelen. Deze beredeneerde opbouw is de leerlijn.
De leerdoelen op de opgestelde leerdoelenlijst op basis van de kerndoelen en/of eindtermen bieden een goed uitgangspunt om werken vanuit leerdoelen vorm te geven. De genoemde doelen zijn meestal niet direct bruikbaar voor leerlingen. Daarom is het nodig de einddoelen en tussendoelen te formuleren in leerlingdoelen.
Bekijk de animatie of lees de tekst eronder.
Om leerdoelen voor leerlingen op de juiste wijze te formuleren is er een aantal handvatten:
Formuleer de leerdoelen in de ‘ik-vorm’.
Natuurlijk bevat elk leerdoel inhoud, kennis of een vaardigheid, bijvoorbeeld het ontstaan van een vulkaan, signaalwoorden, warme en koude kleuren of presenteren.
Een leerdoel bevat een werkwoord dat een waarneembare actie beschrijft, bijvoorbeeld aanwijzen, gebruiken, uitleggen, schrijven of vergelijken. En dus niet: kennen, begrijpen of inzicht hebben in.
Een leerdoel bevat een norm. De norm verduidelijkt en geeft details aan, bijvoorbeeld het aantal voorbeelden dat een leerling moet opnoemen of in welke situatie een vaardigheid moet worden toegepast. Ook het toevoegen van begrippen (of woorden) kun je zien als een norm. Maar let op: veel details zorgen voor veel duidelijkheid, maar geeft tegelijkertijd weinig ruimte voor docenten en leerlingen!
Voorbeelden
Aardrijkskunde (vmbo-kgt)
Einddoel op leerdoelenkaart:
Je beschrijft vulkanisme en aardbevingen als endogene processen en je beschrijft plaattektoniek als oorzaak.
Eén van de tussendoelen is: De leerling kan een vulkaan herkennen, onderdelen benoemen en het ontstaan ervan beschrijven.
Voor leerlingen zet je deze om in leerlingdoelen, zoals:
Ik kan een vulkaan op een afbeelding aanwijzen.
Ik kan de onderdelen van een vulkaan benoemen en aanwijzen op een doorsnede van een vulkaan.
Ik kan het ontstaan van een vulkaan beschrijven.
Om deze leerlingdoelen te verduidelijken, kunnen begrippen worden toegevoegd:
6.4.1. Je berekent: lengte (van lijnstukken), oppervlakte en omtrek (van driehoek, vierkant, rechthoek, parallellogram, ruit, cirkel en eenvoudige figuren die daaruit zijn opgebouwd) en inhoud (van kubus, balk, cilinder, piramide, prisma en kegel) met relevante formules, waaronder de stelling van Pythagoras.
De leerling moet de inhoud van een prisma en een cilinder kunnen berekenen.
Leerlingdoelen:
Ik kan een prisma en een cilinder beschrijven en tekenen.
Ik kan het grondvlak van een prisma en cilinder aanwijzen.
Ik kan de oppervlakte van een driehoek berekenen.
Ik kan de oppervlakte van een cirkel berekenen.
Ik kan de formule voor inhoud van een prisma toepassen.
Ik kan de formule voor inhoud van een cilinder toepassen.
De leerling begrijpt in vertrouwde situaties korte, duidelijke instructies die gericht zijn aan de luisteraar.
Leerlingdoelen:
Ik kan een eenvoudige aanwijzing opvolgen.
Bijvoorbeeld: door een deur dicht of open te doen, licht aan of uitzetten, boeken in je tas stoppen of uit je tas halen
Ik kan in een korte gesproken tekst, getallen en woorden verstaan die aan mij zijn gericht en hierop reageren.
Bijvoorbeeld: door mijn naam en geboortedatum te noemen als iemand dit vraagt.
Woorden: on, behind, over, to pay, between, in front of, to dial, in, next , under, to cross, present simple, imperative
Opdr. 2 Formuleren leerlingdoelen
Dit is een opdracht om zelfstandig mee aan de slag te gaan.
Kies een periode, onderwerp, een hoofdstuk of thema of deel van je methode uit dat je eens op een andere manier zou willen aanpakken, bijvoorbeeld omdat het onderwerp meer aandacht nodig heeft, je interesse heeft of om het beter te laten aansluiten op leerlingen.
Stap 1 Einddoel Welke leerdoelen zijn ‘verplicht’? Gebruik hierbij de leerdoelenkaart, eindtermen, ERK of ander document waarin de doelen voor jouw vak zijn beschreven. Noteer de verplichte leerdoelen, bijvoorbeeld in een Word of Excel bestand. Je kunt het schema hiernaast gebruiken.
Stap 2 Tussendoelen Herformuleer zo nodig het einddoel in enkele tussendoelen. Welke leerdoelen zou je willen toevoegen om de vrijgekomen ruimte op te vullen of omdat tussenstappen nodig zijn om het einddoel te bereiken?
Stap 3 Leerlingdoelen Formuleer de leerlingdoelen (inclusief begrippen) voor één of enkele tussendoelen.
Stap 4 Check de leerlingdoelen met een collega en zo mogelijk ook met enkele leerlingen. Voldoen de leerlingdoelen aan de genoemde handvatten? En kan een leerling uit de voeten met de geformuleerde leerlingdoelen?
Meer weten?
Wil je meer doen met het werken vanuit leerdoelen? Ga naar de website voor meer informatie of neem contact op met Magister.me.
Het arrangement Aan de slag met Werken vanuit leerdoelen is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Ilse Gmelig
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2020-10-05 15:34:15
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Wanneer je een einddoel, zoals bijvoorbeeld genoemd op de leerdoelenkaart, kun je je afvragen in welke stappen een leerling komt tot dit einddoel. Deze stappen zijn tussendoelen. Wanneer je een einddoel uitwerkt in tussendoelen krijg je zicht op hoe leerlijnen zijn opgebouwd. Je maakt inzichtelijk welke stappen voorwaardelijk zijn om een volgend doel te kunnen bereiken. Een leerling doorloopt de leerlijn van links naar rechts. Een docent die zijn onderwijs vormgeeft, pelt als het ware de rokken van een ui af en doorloopt de leerlijn van rechts naar links. Een leerlijn maakt voor leerlingen inzichtelijk welke stappen welke stappen nodig zijn en geeft inzicht in wat al wel lukt en wat nog niet.
