Dekolonisatie vmbo-kgt34

Dekolonisatie vmbo-kgt34

Dekolonisatie

Leerdoelen

Aan het eind van deze opdracht kan ik:

  • uitleggen waarom Nederland zijn kolonie Nederlands-Indië niet wilde opgeven.
  • vertellen dat Nederland militairen heeft gestuurd om de dekolonisatie tegen te houden.
  • uitleggen dat in de tweede helft van de 20e eeuw de meeste koloniën onafhankelijk werden, met name in de jaren zestig en zeventig, en weet ik welke rol de Verenigde Naties daarbij hebben gespeeld.
  • toelichten dat ook in Nederland het denken over koloniën in die jaren is veranderd.
  • vertellen dat Suriname in 1975 met goedvinden van beide landen onafhankelijk werd.
  • overeenkomsten en verschillen noemen tussen de dekolonisatie in Nederlands-Indië/Indonesië en in Suriname.

Werkwijze

Activiteiten

 

 

Stap Groepsgrootte Activiteit
Stap 1 Alleen Tekst lezen over de voormalige koloniën.
Stap 2 Alleen Tekst lezen over Nederlands-Indië: oorlog of niet?.
Stap 3 Alleen Tekst lezen over druk van de VN en de VS op Nederland.
Stap 4 Alleen Tekst lezen over het Comité voor Dekolonisatie.
  Alleen Inleveren word document met alle antwoorden


Benodigdheden:
Geen bijzonderheden.

Tijd:
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig. 

 

 

Stap 1

(Voormalige) koloniën
Een kolonie kun je omschrijven als: ‘een overzees gebiedsdeel dat onder het bestuur van een ander land staat’. Je zou ook kunnen zeggen: ‘een kolonie is een wingewest buiten het moederland’. Koloniën moesten vooral geld opbrengen en deze opbrengsten kwamen vooral ten goede aan het moederland en niet aan de inwoners van de koloniën zelf.

De eerste koloniën zijn gesticht door de oude Grieken en Romeinen. De meeste koloniën zijn pas veel later ontstaan, met name in de 16e eeuw ten tijde van de ontdekkingsreizen. Grote delen van Latijns-Amerika, Afrika en Azië zijn toen geannexeerd door Europese machten en tot kolonie gemaakt. De Britten hadden de meeste koloniën. Rond 1900 was een kwart van de wereldbevolking Brits onderdaan.

Ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795) had Nederland ook een groot aantal koloniën. Toen het huidige Nederland werd gevormd (vanaf 1815), waren er daar nog drie van over: Suriname, de Nederlandse Antillen en Nederlands-Indië.

Nederlands-Indië was de grootste kolonie die Nederland heeft gehad: 45 keer zo groot als Nederland zelf. In 1945, vlak na de Tweede Wereldoorlog, telde Nederland 9 miljoen inwoners tegenover bijna 200 miljoen inwoners in Nederlands-Indië.

De wens om zelfstandig te worden, los van het moederland, is in de meeste koloniën altijd sterk geweest. De eerste dekolonisatie -het proces waarbij een kolonie zich onafhankelijk verklaart- vond plaats in 1776. Toen verklaarden de Verenigde Staten van Amerika zich onafhankelijk van het Britse Verenigd Koninkrijk.

De eerste grote golf van dekolonisaties vond plaats in Latijns-Amerika. Tussen 1810 en 1898 zijn de meeste koloniën zelfstandig geworden, met uitzondering van Suriname, twee van haar buurlanden en enkele eilanden in de Caraïben (waaronder de Nederlandse Antillen).

De tweede grote golf van dekolonisaties voltrok zich na de Tweede Wereldoorlog. Die vond vooral in Azië en Afrika plaats. Tussen 1945-1999 werden meer dan honderd landen onafhankelijk.

Bijna overal was er verzet in de diverse moederlanden tegen het verlies van de koloniën, maar vrijwel overal verliep dat geweldloos. In enkele landen (waaronder Laos, Vietnam en Nederlands-Indië) was er een bevrijdingsoorlog nodig. Nederland wilde na de Tweede Wereldoorlog haar koloniën niet kwijt en verzette zich hevig.

Vraag:
Een spreuk uit die tijd was: “Indië verloren, rampspoed geboren.”
Wat zou men daarmee bedoelen?

Stap 2

© Tropenmuseum
Nederlandse mariniers landden bij
Passie Poetih tijdens de eerste
Politionele Actie.

 

Nederlands-Indië: oorlog of niet?
Tussen 1942 en 1945 was Nederlands-Indië bezet door Japan. Op 15 augustus 1945 capituleerde Japan. Nederland verwachtte haar kolonie zonder problemen weer te kunnen besturen, maar twee dagen later al riep een aantal Indiërs de Republiek Indonesië uit. De Nederlandse regering erkende de Republiek niet als een onafhankelijke staat, maar beschouwde haar als een opstandige beweging binnen de kolonie. Nederland zond 120.000 grondtroepen naar Nederlands-Indië om de orde te herstellen.

De Nederlanders stonden niet als één man achter hun soldaten. In juli 1946 vond een onderzoek plaats van de publieke opinie over de vraag: 'Bent u het ermee eens dat onze soldaten naar Indië worden gezonden?'. Van de mannen antwoordde 50% met 'ja' en 41% met 'neen'. Bij de vrouwen was dit 36% en 44%.

Tot twee keer toe probeerde Nederland heel Nederlands-Indië weer in bezit te krijgen. In Nederland werden deze twee pogingen Politionele Acties genoemd. Het woord ‘oorlog’ werd vermeden.

De Eerste Politionele Actie (juni 1947-januari 1948) had als doel om gebieden op Java en Sumatra, die door de Republiek werden beheerst, weer in handen te krijgen.

In de dagorder die de militairen op 21 juli 1947 ontvangen, schreef bevelhebber generaal Simon Spoor aan zijn manschappen: ‘Gij rukt niet op om aan dit land den oorlog te brengen, maar om het vrede te hergeven. Gij komt niet als veroveraar, maar als bevrijder.’
Militair gezien was de Eerste Politionele Actie een succes, maar de publieke wereldopinie keerde zich tegen Nederland.

Met de Tweede Politionele Actie (19 december 1948-5 januari 1949) probeerde Nederland een eind te maken ‘aan de Republiek als zodanig, waardoor zij tevens verdwijnt als partij in het conflict.’ De Republikeinse leiders werden gearresteerd, maar de legertop wist te ontsnappen en begon een zeer effectieve guerrillaoorlog. In het buitenland was men furieus en sprak men schande over de tweede Nederlandse actie die buiten Nederland wel degelijk een koloniale oorlog of een bevrijdingsoorlog werd genoemd. Sommige geschiedkundigen geven de periode van 1945-1949 de naam "Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog".

In Nederland publiceerde een ‘Comité voor Vrede in Indonesië’ op 21 december 1948 een veroordeling van de politionele actie als "strijdig met de beginselen van het internationale recht, gevaarlijk voor de wereldvrede en noodlottig voor het welzijn der volkeren van Indonesië."

Vragen:

  1. Geef aan waarom de twee woorden ‘politionele’ en ‘actie’ eigenlijk onjuist gebruikt werden. Welke termen zouden we er nu voor gebruiken?
  2. Op 21 december 1948 werd het ‘Comité voor Vrede in Indonesië’ opgericht. Met de naam van het comité nam het een duidelijk standpunt in tegen de Nederlandse regering. Leg uit hoe dat zit.

Stap 3

De Nederlandse vertegenwoordiger
tekent het Handvest in 1945.

 

Nederland was een van de 51 landen die in 1945 de Verenigde Naties hebben opgericht. In het Handvest staan de doelstellingen van de VN uitgeschreven. In artikel 1 (lid 2) van het Handvest kun je lezen:

“Tussen de naties vriendschappelijke betrekkingen tot ontwikkeling te brengen, die zijn gegrond op eerbied voor het beginsel van gelijke rechten en van zelfbeschikking voor volken, en andere passende maatregelen te nemen ter versterking van de vrede overal ter wereld.”

Zie ook wat de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken van Royen over ‘de Indonesische kwestie’ zei:

De VN-Veiligheidsraad kwam in december 1948, na het uitbreken van de Tweede Politionele Actie, in spoedzitting bijeen. In resolutie 63 werd Nederland gesommeerd de vijandelijkheden onmiddellijk te staken en de Indonesische leiders vrij te laten. Aan de eerste eis voldeed Nederland, maar aan de tweede niet. Er kwamen nog een 64e en 65e resolutie overheen en Nederland kwam onder zware internationale druk te staan.

De Verenigde Staten van Amerika, zelf een voormalige kolonie die zich in 1776 onafhankelijk verklaarde, voerde de druk op Nederland nog verder op. Onder leiding van Amerika koos de Veiligheidsraad van de VN onomwonden partij tegen Nederland. Er dreigden internationale sancties en intrekking van de Marshallhulp. Deze financiële hulp, die Nederland en andere landen in West-Europa na de Tweede Wereldoorlog van de Amerikanen ontvingen, kon Nederland niet missen. In mei 1949 ging de Nederlandse regering overstag.

Er werd een definitieve regeling van het conflict bereikt op een rondetafelconferentie in Den Haag. En op 27 december 1949 vond in Amsterdam de soevereiniteitsoverdracht plaats. De kolonie Nederlands-Indië hield op te bestaan en Nederland erkende de Republiek Indonesië.

Vraag:
Nederland handelde tegen het handvest van de Verenigde Naties. Op welke manier?

Stap 4

Gibraltar

In 1960 namen de Verenigde Naties een verklaring aan over dekolonisatie: de ‘Verklaring Inzake het Verlenen van Onafhankelijkheid aan Koloniale Landen en Volkeren’. En in dat jaar werd ook het Speciale Comité voor Dekolonisatie opgericht. Dit Speciale Comité van de VN heeft een belangrijke rol gespeeld.

Tussen 1945-1960 werden ‘maar’ 20 landen onafhankelijk. Na de aanname van de verklaring over dekolonisatie ging het hard, met name in de jaren zestig en zeventig. Tussen 1960-1980 werden maar liefst 72 voormalige koloniën onafhankelijk. Tussen 1980-2000 kwamen er nog 13 bij.

Topjaar was 1961. In dat jaar werden 18 voormalige koloniën onafhankelijk. Daarvan kwamen er 17 uit Afrika. En elk jaar kwamen er zelfstandige landen in Afrika bij. Voor de Tweede Wereldoorlog waren nog maar 3 landen in Afrika onafhankelijk, inmiddels zijn dat er 54.

Tegenwoordig spreken we niet meer over koloniën, maar over niet-onafhankelijke gebieden. Wereldwijd zijn nog altijd meer dan zestig van zulke niet-onafhankelijke gebieden. En de meeste inwoners ervan streven niet naar onafhankelijkheid. Sommige gebieden zijn een gemeente, provincie of departement van het moederland (zoals Réunion van Frankrijk en Bonaire van Nederland) geworden.

Enkele niet-onafhankelijke gebieden worden betwist. De voormalige Spaanse kolonie Westelijke Sahara werd niet zelfstandig, maar bezet door Marokko. Gibraltar is een schiereiland dat grenst aan Spanje. Gibraltar is een Brits overzees gebied, maar Spanje wil dat graag toevoegen aan haar grondgebied. De inwoners van Gibraltar hebben in 1967 en 2002 gestemd (met 99%) voor het handhaven van de bestaande situatie: Gibraltar blijft Brits grondgebied.

De Falklandeilanden liggen voor de kust van Zuid-Amerika. Argentinië heeft in 1982 nog (tevergeefs) oorlog gevoerd met de Britten over deze eilanden, maar ze zijn nog steeds Brits. De Falklanders hebben in 2013 met overgrote meerderheid in een referendum gestemd (1513 stemmen voor, 2 tegen en 3 ongeldig) voor het handhaven van de aansluiting bij Groot-Brittannië.

Vraag:
Waarom spreken we tegenwoordig niet meer over koloniën? Wat is er veranderd?

Stap 5

Suriname en de Nederlandse Antillen
Het denken over de koloniën is wereldwijd en ook in Nederland veranderd. In 1945 verzette Nederland zich hevig tegen het streven naar onafhankelijkheid onder de Indonesiërs. In mei 1973 kwam premier Den Uyl aan de macht. Den Uyl vond dat Nederland geen koloniën meer hoorde te hebben en sprak zich uit voor onafhankelijkheid van de overzeese gebiedsdelen in deze kabinetsperiode, dus uiterlijk in mei 1977.

In Suriname zelf was men verdeeld. Suriname had al in 1954 een gedeeltelijke onafhankelijkheid gekregen. Er waren politieke partijen vóór en politieke partijen tégen volledige onafhankelijkheid. Begin 1973 was de Surinaamse regering nog tegen onafhankelijkheid. In de loop van dat jaar kwam er een nieuwe regering. Die gaf aan dat Suriname uiterlijk in 1975 volledig onafhankelijk zou moeten zijn.

Omdat beide regeringen voor onafhankelijkheid waren, was het redelijk snel geregeld. Op 25 november 1975 werd Suriname zelfstandig.

Zie ook het filmverslag: Onafhankelijkheid Suriname 1975

 

Bijzonder is de voormalige kolonie Nederlandse Antillen, bestaande uit zes eilanden: Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint Eustatius, Sint Maarten en Saba. De inwoners kregen de kans om volledig zelfstandig te worden, maar wezen dat af. In 1986 verwierf Aruba een status aparte, los van de andere eilanden. Het werd een zelfstandig land binnen het Koninkrijk der Nederlanden.

Sinds 2010 is de status aparte van Aruba, los van de andere eilanden, opgeheven. De Nederlandse Antillen bestaan niet meer na raadpleging van de inwoners van de eilanden. De inwoners van Sint Eustatius, Bonaire en Saba kozen ervoor om een bijzondere gemeente van Nederland te worden. De andere drie eilanden (Aruba, Curaçao en St. Maarten) zijn sinds 10 oktober 2010 zelfstandige landen binnen het koninkrijk. Ze vormen samen met Nederland het Koninkrijk der Nederlanden vormen.


Vragen:

  1. Noem drie verschillen tussen het onafhankelijk worden in Indonesië en in Suriname.
  2. Uit hoeveel landen bestaat het Koninkrijk der Nederlanden?

Begrippenlijst

Kolonie
Een kolonie is een overzees gebiedsdeel dat onder het bestuur van een ander land staat. Een kolonie is een wingewest buiten het moederland.		 Overzeese gebiedsdelen
Gebied/land dat is gelegen aan de andere kant van de zee, in het bijzonder de Atlantische Oceaan. Er worden de koloniën mee bedoeld.
Moederland
Land dat kolonieën bezit.		 Dekolonisatie
De ontwikkeling naar zelfbestuur en onafhankelijkheid van koloniën.
Bevrijdingsoorlog
Oorlog tussen inwoners van een kolonie en het moederland tijdens het dekolonisatieproces. In Laos, Vietnam en Nederlands-Indië vonden bevrijdingsoorlogen plaats.		 Koloniale oorlog
Nederland reageerde met verzet op de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië op 17 augustus 1945. Samen met het KNIL voerden Nederlandse militairen van 1945 - 1950 oorlog tegen de Indonesische vrijheidsstrijders. Deze oorlog wordt wel de Koloniale oorlog genoemd.

  • Het arrangement Dekolonisatie vmbo-kgt34 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Harry Maas
    Laatst gewijzigd
    2025-04-30 16:24:58
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    2 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, leerlijn, rearrangeerbare

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content Geschiedenis. (2020).

    Dekolonisatie vmbo-kgt34

    https://maken.wikiwijs.nl/89630/Dekolonisatie_vmbo_kgt34

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van