Deze module gaat je helpen bij het begrijpen van onze aarde. Het begint met de opbouw van de aarde. Vervolgens leer je over bewegende platen/schollen en tenslotte ga je leren over de verschillende rampen die ontstaan door deze bewegende platen/schollen.
Veel succes.
De opbouw van de aarde
De aarde bestaat netzoals een biet of ui uit verschillende lagen. In het onderdeel: "de opbouw van de aarde", ga je ontdekken hoe de aarde is opgebouwd en uit welke aardlagen deze bestaat. Pas als je dit goed begrijpt, kun je verder naar de volgende stap.
Dit is de aarde
De aardkorst
De aardkorst is dus de bovenste laag van onze aarde. De aardkorst is dus waar jij met je voeten op staat. Let wel op. De aardkorst is niet alleen de vaste grond, maar ook de bodem van de oceaan. Deze buitenste korst ligt om de warme mantel heen.
De mantel
De mantel is vloeibaar gesteente. Niet vloeibaar zoals water vloeibaar is, maar eerder zoals kauwgom, dat heel erg elastisch wordt in je mond. De mantel is de tweede laag van onze aarde en ligt onder de aardkorst. Hij wordt verwarmd door de vloeibare buitenkern, waardoor de mantel beweegt.
Het onderste gedeelte van de mantel is dus warm en stijgt naar boven. Iets dat warm is stijgt namelijk altijd. Kijk maar eens naar de verwarming als het koud is, dan zie vaak de warme lucht opstijgen of kijk maar eens de waterdamp uit de waterkoker, die stijgt ook wanneer het water kookt. In de mantel gebeurt dit ook, alleen dan niet met lucht, maar met de mantel.
Stel we volgen een klein pakketje "mantel-kauwgom".
Onderaan is het lekker warm en wordt het bijna vloeibaar. Het pakketje zet uit en wordt lichter. Het stijgt. Dichter bij de aardkorst koelt het pakketje weer af. Wanneer het afkoelt, krimpt dit pakketje "mantel-kauwgum". Bij het krimpen wordt het weer zwaarder en zakt tenslotte naar beneden.
Vervolgens wordt dit pakketje "mantel-kauwgom" weer opgewarmd door de zeer hete vloeibare buitenkern en stijgt het weer. Deze beweging van de mantel noemen we convectiestromen. In de figuur hiernaast zie je deze convectiestromen aangegeven met rode pijlen.
Toets: Toets
Toets: Toets
0%
Deze toets is om te controleren of jij weet hoe de aarde is opgebouwd. Veel succes!
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Nu weet je dus dat de aarde is opgebouwd uit vier lagen en dat de bovenste laag de aardkorst is. De aardkorst is opgebouwd uit verschillen platen of schollen. Deze platen bewegen. Sommigen botsen door naar elkaar toe te bewegen, anderen bewegen van elkaar af en weer anderen schuiven alleen langs elkaar heen.
De kaart hieronder geeft je een beeld hoe deze platen op het magma drijven. Zie je ook de rode pijlen? Die geven de bewegingsrichting aan van de platen. Staan de pijltjes naar elkaar toe dan krijg je bergen als de platen uit twee continentale platen bestaan en troggen en aardbevingen wanneer in ieder geval één van de twee aardplaten uit oceanische korst bestaat.
Er zijn twee soorten platen of schollen. Je hebt schollen die uit oceanische korst bestaan en schollen die uit continentale korst bestaan.
continentale korst = licht
oceanische korst = zwaar
Wanneer deze met elkaar botsen kunnen er twee dingen gebeuren; namelijk er vormt een berg of de éne plaat schuift onder de andere, waardoor deze zinkt. Deze schollen bestaan dus uit ander soort gesteente. De oceanische korst is immers zwaarder dan de continentale korst.
Als twee continentale korstplaten met elkaar botst dan krijg je bergen. De continentale korst kun je herkennen aan de vele kleuren. (afbeelding links)
Als een oceanische korst met een continentale korst botst, dan zakt de zware oceanische naar beneden en wordt opgenomen in de convectiestroom. Ocenanische korst kun je herkennen aan de egale donkere kleur. (afbeelding rechts)
Platen kunnen drie soorten bewegingen maken:
1. langs elkaar heen
2. naar elkaar toe
3. Van elkaar af
In de afbeelding worden er twee van de drie weergegeven. Hoe de aardkorst reageert hangt af het soort aardkorst. Van links naar rechts:
1. Continale korst wordt van elkaar weggeduwd door omhoog komend magma. Hierdoor wordt de korst dunner en stort in.
2. oceanische korts bots met continentale korst. De oceanische korst is zwaarder dus duikt onder de continentale korst, een subductie zone met een trog.Oceanische korst smelt in de mantel, en is heter dan de omringende magma, hierdoor stijgt het en ontstaan er explosieve stratovulkanen.
3. twee oceanische platen worden van elkaar af geduwd door opkomend magma. Nieuwe oceanische korst word gevormd en continenten komen verder van elkaar te liggen.
4. oceanische korst botst met oceanische korst. er ontstaan explosieve vulkanen die uiteindelijk een eilandenboog in de oceaan maken.
Het ontstaan van vulkanen en eilanden op de grens van twee aardplaten
Oefening: plaattektoniek
Oefening: plaattektoniek
0%
Je hebt nu de basis over bewegende platen gehad. Nu ga je zelf op zoek naar deze onderdelen op onze aardkorst.
Open Google Earth en ga op zoek naar:
1. Troggen = dit zijn plekken waar een oceanische korst onder een continentale korst of andere oceanische korst duikt. Ze zijn erg herkenbaar omdat dit hele diepe donkere gedeeltes zijn in de zee.
2. stratovulkanen = explosieve vulkanen die je achter de troggen kunt vinden
3. midoceanische ruggen. Dit is de plek waar oceanische platen uit elkaar bewegen. De grootste vind je in het midden van de Atlantische oceaan.
Maak van iedere gevonden plek een screenshot en laat deze zien aan je docent.
In de afgelopen lessen heb je al geleerd wat aardplaten zijn, dat ze bewegen en dat door deze bewegende aardplaten, vulkanen ontstaan. Aardbevingen ontstaan ook door bewegende platen.
Als platen bewegen, rekt de aardkorst op meerde plekken. Deze rekt mee totdat het knapt. Zoals een elastiekje ook knapt wanneer je er te hard aan trekt. Wanneer het gesteente knapt komt er veel energie kwijt. Deze energie trilt door de grond, dat zijn onze aardbevingen.
Aardbevingen de geo basisboek
In de afbeelding zie je twee platen die naar elkaar toe bewegen. De exacte plek van de aardbeving noem je het hypocentrum. Dit is de plek van waaruit de golven zich bewegen. Het epicentrum is de plek op het aardoppervlak waar de aardbeving het sterkst voelbaar is en ligt recht boven het hypocentrum.
Aardbevingen in Nederland
In Nederland zijn ook regelmatig aardbevingen. Je hebt vast wel eens over de gasbel in Groningen gehoord. Dit is niet een lege ruimte onder de grond, maar dit gas zit vast in gesteente met heel veel mini gaatjes waar het gas zich in kan verstoppen.
In de video wordt uitlegd hoe dit gas in gesteente ontstaat.
De aardbevingen ontstaan doordat er druk uit het zandsteen verdwijnt. Hierdoor daalt de bodem en ontstaan er aardbevingen.
We hebben wel vaker last van aardbevingen in Nederland, ook buiten Groningen en komen niet door het boren naar gas. Aardbevingen die niet door mensen word gemaakt zijn natuurlijke aardbevingen. 18 jaar geleden vond de grootste aardbeving uit de moderne geschiedenis. Het epicentrum bevond zich bij de plaats Roermond in de provincie Limburg en had een kracht van 5.8 op de schaal van Richter.
De aardbeving van 1992 was een bijzondere. Hij vond plaats op een plek waar oude niet actieve breuken zijn. De aardbevingen door gaswinning is vaker een oorzaak voor onze nationale aardbevingen.
Nu ben je klaar voor de laatste vraag over aardbevingen veel succes!
Tsunami's
Een tsunami is een vloedgolf die ontstaat door een aardbeving in de oceanische plaat onder de zee. Zo'n beving noem je een zeebeving. De meeste tsunami's ontstaan in en rondom Azië. De meest bekende zijn de tsunami's bij:
Indonesië (2004)
Japan (2011)
Deze twee tsunami's hebben gigantisch veel schade veroorzaakt, waarbij ook veel slachtoffers zijn gevallen. In dit gedeelte ga je meer leren over hoe tsunami's ontstaan, welke schade ze kunnen aanrichten en wat we er tegen doen.
Tsunami's ontstaan dus wanneer er een aardbeving in de oceanische aardkorst ontstaat. Bekijk het filmpje en beantwoord de vragen.
In Nederland kennen we geen echte tsunami's. Tsunami's worden namelijk veroorzaakt door actieve breuklijnen vaak aan de rand van platen. Wel hebben we in Nederland soms een andere soort tsunami een: meteotsunami. meteo betekent weer, dus een meteotsunami is een kleine tsunami die ontstaat door hevig weer.
Casus Japan en natuurrampen
Japan ligt op meerdere convergente plaatgrenzen. Oftewel, naar elkaar toe bewegende platen. Het land ligt op de Euraziatische, Filipijnse en de Pacifische plaat.
In dit hoofdstuk ga je actief met Japan bezig. Je leert de kennis over aardbevingen, tsunami's en vulkanen toe te passen op het land.
Je begint met leren over de aardbeving die de tsunami tot gevolg had en eindigt met de vulkaan in Kyushu, een actieve vulkaan die vaak uitbarst.
Aardbevingen in Japan
Tegenwoordig is Japan goed voorbereid op aardbevingen. Dit is echter niet altijd het geval geweest. In de geschiedenis kunnen we lezen dat Japanse steden meerdere malen is getroffen door aarbevingen. Pas sinds de technologische ontwikkeling, van de 20e eeuw, kan Japan zich steeds beter bewapenen. Na elke zware aardbeving worden er nieuwe innovaties en uitvindingen gedaan die de mensen in het land beter moeten beschermen tegen aardbevingen.
We gaan drie aardbevingen die in Japan in de afgelopen 100 jaar hebben plaatsgevonden bekijken. Onthoudt: Dit zijn niet de enige (zware) aardbevingen geweest, maar deze zijn het meest bekend door de documentatie (vastlegging) van de aardbeving door beeldmateriaal.
Kanto aardbeving 1923
In 1923 is er in Tokio een hele grote aardbeving geweest die de stad compleet verwoest heeft. Japan was volop in ontwikkeling en maakte zich klaar voor de oorlog met Rusland en China. De stad is niet de moderne stad zoals we die nu kennen, of zoals wij onze oude binnensteden kennen. Nee, de stad had een typisch Japans karakter. In dit gedeelte ga je leren over de stad Tokio voor 1923, de mensen die er toen woonden en wat de aardbeving aan verwoesting heeft gebracht.
Overigens ligt Tokio waar de rode pijl naar toe wijst.
KOBE 1995
In 1995 kreeg Japan te maken met een tweede alomverwoestende aardbeving. Deze keer iets zuidelijker. Het epicentrum lag onder het kleine eiland Awajishima voor de kust van Kobe. Deze aardbeving bracht veel schade met zich mee en zorgde ervoor dat Japan een nieuw beleid ging voeren om aardbeving bestendiger te worden.
De website van de NOS is in dit veld gekopiëerd scroll in dit deelvenster naar beneden en bekijk de video over de aardbeving.
Tohoku aardbeving 2011
De laatste aardbeving die veel slachtoffers heeft geëist is de aardbeving in 2011 geweest. Deze bevond zich ten noorden van Tokio, voor de kust van Sendai. De reden dat deze aardbeving zoveel slachtoffers heeft gemaakt kwam door de tsunami die de beving opvolgde.
In figuur 6 kun je zien waar het episch centrum van deze beving lag.
Japan doet veel om hun aardbevingen in de gaten te houden. Tegenwoordig worden de seismografische gegevens omgezet in een digitale kaart, waarop het aantal aardbevingen, de zwaarte, het hypocentrum en het epischcentrum aan afgelezen kan worden.
De video die bij de vraag hoort is een video van deze digitale kaart. Deze video begint in januari 2011 en loopt door tot en met december. De eerste vier minuten geven je een duidelijk beeld over aardbevingen en de Tohoku aardbeving specifiek.
Bekijk in ieder geval de eerste 4 minuten van de video en beantwoord de vraag.
De aardbeving van 2011 met een kracht van 8.9 op de schaap van Richter Bracht ook in Tokio veel tumult. Er kwam gelukkig geen tsunami, maar ook hier was de beving ergt heftig.
Als je goed kijkt zie je dat de grond langs elkaar heen beweegt en dat er water uit de grond omhoog wordt geduwd. Ook zie je dat er water uit de straten komt. Dit komt omdat de trillingen het water uit de bodem omhoog duwt.
Veel geologen, seismologen en andere mensen die de aarde interessant vinden hebben met verbazing naar deze beelden gekeken. Ze wisten wel over verschijnselen, maar de meesten hadden ze nog nooit op beeld gezien. Wat vind jij ervan? Bekijk de video.
De tsunami in Japan in 2011
Nu je weet hoe vernietigend een aardbeving kan zijn en je hebt gezien hoe de grote Tohoku aardbeving ook andere gevolgen heeft gehad dan de tsunami, kan je verder met de tsunami die landval maakte op 11 maart 2011.
Feitje: wetenschappers waren er in het begin niet overeens hoe sterk de aardbeving was, dit kwam door de grote verwoesting, pas dagen later werd vastgesteld dat deze 8.9 op de schaal van Richter was.
In figuur 7 kun je zien hoe de tsunami zich heeft ontwikkeld in uren en golfhoogte in centimeters.
Vlak bij Japan is de golf het hoogst, wel 10 meter. Dat de golf zo hoog is geworden, komt niet alleen door het naderen van de kust, maar ook omdat de bodem bij de kust daalde. Japan was goed voorbereid op een tsunami in deze regio, maar had geen rekening gehouden met bodemdaling in het bouwen van hun zeemuren. Op sommige plekken was de zeemuur 6 meter hoog maar daalte met een meter, waardoor de muur 1 meter water niet kon tegenhouden.
Omdat tsunami's niet altijd een lokaal gevolg hebben, is er een continentale organisatie die alle trillingen binnen het gebied van de Ring van Vuur in de gaten houd. Zij schrijven direct op wanneer er een aardbeving of zeebeving heeft plaatsgevonden en schatten in wat de kans op een tsunami is.
Wanneer er een kans op een tsunami is, dan licht deze organisatie, PacificTWC, de crisisteams van de landen in. Zo kan ieder land zichzelf beter voorbereiden wanneer de tsunami aan land komt.
Deze organisatie maakt ook mooie animaties waarop je goed de golfbeweging en hoogte van een tsunami kan zien. Ze hebben er ook een gemaakt van de Tohoku beving.
Japan in het nieuws
Ook in Nederland werd de tsunami in Japan 2011 nieuws. Verschillende Japan experts, veelal lesgevend aan universiteiten en hogescholen in Nederland en België werden gevraagd. In eerste instantie werd er de focus gelegd op de omvang van de ramp en vooral hoe Japanners omgaan met rampen. Daarna werd de focus gelegd of er studenten en/of docenten aanwezig waren in Japan en het getroffen gebied.
In de video hieronder wordt een terugblik gegeven naar deze tijd, de beelden die op tv waren en de gevolgen van de ramp. De video geeft je een juiste indruk over de verwoestende kracht van een tsunami.
Fukushima
De kernramp was dus een belangrijk gevolg van de tsunami. Het verhaal van de student die aangeeft dat er weinig informatie vrij kwam over de ramp vanuit de regering en wat Tepco deed is herkenbaar voor velen, zelfs voor de Japanners zelf. Het ongeloof over de omvang en hoe de overheid en Tepco hebben gereageerd over de ramp, zorgde ervoor dat de premier van het land is opgestapt.
Ïn de video terugblik kernramp Fukushima 2011 wordt je terug genomen naar die 11 maart 2011, de dag dat Fukishima verloor.
Vulkanen in Japan
Na de grote ramp van Tohoku leek het gevaar geweken. Japan heeft geleerd van de fouten van de tsunami en de aardbeving. Momenteel is het land vollop in ontwikkeling om veiligere kerncentrales te bouwen.
In de media heeft nooit het geluid geklonken van het vergroten van het gevaar van uitbarsting van de stratovulkaan Fuji na de aardbeving 8.9 op de schaal van Richter. Pas twee jaar later werd er geluisterd naar de vulkanogen in het land. De kans op uitbarsting van Fujisan is gestegen, maar niet voldoende om een directe bedreiging te vormen. Er zijn echter andere vulkanen die veel schadelijker zijn dan Fujisan.
vulkanen
Actieve en slapende vulkanen
Actieve vulkanen zijn vulkanen die een opbouwende druk hebben in hun magma kamer. slapende vulkanen zijn vulkanen die geen activiteit hebben en daardoor geen bedreiging vormen voor de omgeving rondom de vulkaan. Let wel op, een slapende vulkaan kan wel 'wakker' worden gemaakt door trillingen van aardbevingen bijvoorbeeld.
In figuur 3 zie je een kaart van Japan met actieve en slapende vulkanen. De vulkaan boog komt bij Kyushu het land land op en trekt verder rond de ring van vuur via Honshu richting Hokkaido door naar de Russische Kuril eilanden.
De trog is het aangegeven gebied waar de Pacifische Plaat onder de Euraziatische Plaat duikt. Valt jou ook op dat de vulkanen niet rechtstreeks onder de trog ontstaan.
Hoe zou dat komen?
Sukarajima Kyushu
Op het eiland Kyushu in de stad Kagoshima ligt de vulkaan Sakurajima, deze vulkaan is zeer actief. De vulkaan ligt bij de stad Kagoshima. In de afbeelding kun je zien waar Kagoshima ligt. Deze plek is waar de vulkaan staat. Als het goed is zie je dat dit zuidelijker ligt dan de stad Kobe, waar de aardbeving uit 1995 heeft plaatsgevonden.
Kagoshima heeft een heel andere cultuur dan dat er in Tokio is. Het land ligt op een lagere breedte en heeft een vochtig subtropisch klimaat. Als je inzoomt op de regio zelf, dan zie je direct aan de hoogte waar Sakuraji ligt. Kijk maar in de afbeelding. Daar waar de vulkaan ligt is het hoger. Denk je dat deze vulkaan een stratovulkaan is?
Als je denk van wel, dan klopt dit. Je kan deze herkennen aan de steile krater bij de vulkaan.
Je bent nu klaar om te beginnen met de eindopdracht.
Voordat je aan deze praktische opdracht begint moet je eerst een toetsje maken om te kijken of jij voldoende kennis hebt over het ontstaan van aardbevingen en vulkanen. Deze kan je ophalen bij de docent.
Als je voldoende kennis hebt, mag je deelnemen aan de opdracht. Deze kan je nadat de toets voldoende is ophalen bij de docent.
Het arrangement Plaattektoniek (mavo) is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
jose kloeze
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2020-03-06 12:49:35
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Toets
plaattektoniek
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
compleet verwoest heeft. Japan was volop in ontwikkeling en maakte zich klaar voor de oorlog met Rusland en China. De stad is niet de moderne stad zoals we die nu kennen, of zoals wij onze oude binnensteden kennen. Nee, de stad had een typisch Japans karakter. In dit gedeelte ga je leren over de stad Tokio voor 1923, de mensen die er toen woonden en wat de aardbeving aan verwoesting heeft gebracht.
slachtoffers heeft geëist is de aardbeving in 2011 geweest. Deze bevond zich ten noorden van Tokio, voor de kust van Sendai. De reden dat deze aardbeving zoveel slachtoffers heeft gemaakt kwam door de tsunami die de beving opvolgde.
In figuur 7 kun je zien hoe de tsunami zich heeft ontwikkeld in uren en golfhoogte in centimeters.
actieve en slapende vulkanen. De vulkaan boog komt bij Kyushu het land land op en trekt verder rond de ring van vuur via Honshu richting Hokkaido door naar de Russische Kuril eilanden.
Op het eiland Kyushu in de stad Kagoshima ligt de vulkaan Sakurajima, deze vulkaan is zeer actief. De vulkaan ligt bij de stad Kagoshima. In de afbeelding kun je zien waar Kagoshima ligt. Deze plek is waar de vulkaan staat. Als het goed is zie je dat dit zuidelijker ligt dan de stad Kobe, waar de aardbeving uit 1995 heeft plaatsgevonden.
Kagoshima heeft een heel andere cultuur dan dat er in Tokio is. Het land ligt op een lagere breedte en heeft een vochtig subtropisch klimaat. Als je inzoomt op de regio zelf, dan zie je direct aan de hoogte waar Sakuraji ligt. Kijk maar in de afbeelding. Daar waar de vulkaan ligt is het hoger. Denk je dat deze vulkaan een stratovulkaan is?
Breng de natuurrampen in Japan in kaart.
