Landschappen en klimaten - h45

Landschappen en klimaten - h45

Landschappen en klimaten

Introductie

Aan een landschap herken je het klimaat, en dan met name aan de plantenwereld in het landschap. Maar ook reliëf, lucht, bodem, water, dierenwereld en niet te vergeten de mens geven landschappen hun aanzien. Dat kun je ook in Brazilië zien.

Jullie gaan ontdekken welke landschappen er zijn in Brazilië en hoe ze zijn ontstaan. Jullie gaan ook zien hoe de factoren die de landschappen in Brazilië hun uiterlijk geven, elkaar beïnvloeden.

Wat ga ik leren?

Hoofdvraag

  • Hoe zijn in Brazilië de verschillende landschappen ontstaan?

Deelvragen

  • Hoe is het reliëf van deze landschappen gevormd?
  • Welke rol spelen lucht en klimaat in het ontstaan van deze landschappen?
  • Welke rol speelt water (rivieren vooral) hierin?
  • Wat is de rol van de planten- en dierenwereld in de landschapsvorming?
  • Welke rol speelt de mens hierin?

Begrippen

  • Hoogvlakte/hoogland
  • Tropisch regenwoud (selva)
  • Savannes (llanos, cerrado en caatinga)
  • Mangrove
  • Intertropische Convergentiezone (ITCZ)
  • Verhang
  • Verval
  • Regiem
  • Bovenloop
  • Middenloop
  • Benedenloop

Wat ga ik doen?

Activiteiten

Vooraf
Voorkennis Bestudeer de Kennisbanken en maak de bijbehorende opdracht.
Aan de slag
Stap 1 Je onderzoekt de landschapstypen die in Brazilië voorkomen met behulp van Bosatlaskaarten en koppelt er de klimaataanduiding van Köppen aan.
Stap 2 De geografische verdeling van landschapstypen is te verklaren aan de hand van lucht- en oceanische circulatie. Je bekijkt kaarten daarover en beantwoordt vragen.
Stap 3 Je leest over de invloed van water op de landschapstypes, en ook over de rivierloop en de waterafvoer (verhang en regime). Je beantwoordt er vragen over.
Stap 4 Mensen grijpen ook in de natuur in en veranderen landschappen door het rooien van bossen en andere vegetatie, het aanleggen van infrastructuur en het bouwen van stuwdammen. Je beantwoordt vragen aan de hand van Bosatlaskaarten.
Afronding
Samenvattend Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met een klasgenoot.
Eindopdracht A Maak de eindtoets.
Eindopdracht B In groepen onderzoeken jullie de verschillende landschapstypen en maken jullie een verslag.
Examenvragen Oefen met eindexamenvragen.
Terugkijken Kijk terug op de opdracht.


Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van ongeveer 3 SLU.

Wat kan ik al?

Bestudeer de Kennisbanken.


Maak nu de instaptoets.

Aan de slag

Stap 1 - Relaties

Stap 2 - ITCZ

Reliëf, lucht- en oceanische circulatie

De ITCZ boven het noorden van
Zuid-Amerika wordt gemarkeerd
door een oost-west lopende rij
van wolkenvelden.

Hoe is de geografische verdeling van landschapstypen over Brazilië te verklaren?
Op de eerste plaats door de luchtcirculatie boven het land. Die staat in het teken van de Intertropische Convergentiezone of ITCZ. Dat is een zone met lagedrukgebieden waar de noordoostpassaat en de zuidoostpassaat samenkomen. Als het op het noordelijk halfrond voorjaar is, schuift de zone van zuid naar noord over Brazilië. Als het op het noordelijk halfrond najaar is, schuift de zone in omgekeerde richting over het land. Dat heeft in het land grote invloed op het klimaat, met name op de verdeling van de neerslag over het jaar.

Zoek in de Bosatlas of Alcarta de volgende kaarten:

  • Zuid-Amerika: kaarten over Temperatuur en neerslag (jan-juli)
  • De Aarde: kaarten over Luchtdruk en winden (jan-juli).

Raadpleeg voor de volgende oefening de volgende kaart:

  • uit de Bosatlas: kaart van Brazilië
  • uit Alcarta: kaart Zuid-Amerika - Overzicht


Let op de ligging van de hoogvlaktes of hooglanden in Brazilië.

Klik op de afbeelding om deze te vergroten.

Oceanische circulatie

Van belang is ook de oceanische circulatie bij de kust van Brazilië. Een warme zeestroom langs deze kust zorgt (ook) voor hoge temperaturen en meer regen in het gebied aan de kust en een koude zeestroom (ook) voor lagere temperaturen en minder regen.

Zoek op in de Bosatlas of Alcarta een kaart Aarde - Klimaatgebieden/zeestromen.

Stap 3 - De rol van het water

Amazone rivier
Paraná rivier


Van het water dat als neerslag op land valt, verdampt een deel, zakt een ander deel de grond in en wordt de rest door rivieren afgevoerd. Dat laatste gebeurt in Brazilië door de Amazone, de Paraná en hun zijrivieren.

Raadpleeg in de Bosatlas of Alcarta de kaarten over De Aarde - Klimaat.

De Amazone en de Paraná voeren, net als andere rivieren buiten Brazilië, sediment af. Dit zijn de afbraakproducten van verwering en erosie in het Hoogland van Guyana, het Hoogland van Brazilië en de Andes (hoewel die buiten Brazilië liggen).
Het is soms goed te zien aan de kleur van het water van de Amazone, de Paraná en van hun zijrivieren. De kleur hangt af van het soort gesteente van de bodem dat in hun stroomgebied voorkomt. Je kunt dat mooi zien met behulp van Google Earth.
Aan de hand hiervan is onderstaande tabel gemaakt van de verschillende soorten kleur die de rivieren krijgen, afhankelijk van het gebied waar de sedimenten vandaan komen:

Andes wit gesteente van de Andes
Laaglanden ten oosten van de Andes geelbruin slib
Hoogland van Guyana blauw sterk verweerde gesteentes met weinig humus in het water
Hoogland van Brazilië zwart gesteente met veel humus in het water


Meegevoerd slib in de Amazone komt in de oceaan terecht en wordt door de Caribische stroom naar het noordwesten gevoerd. 
Bekijk de video over wat mangroves zijn in deze video.

Rivierloop

Ook langs de rivierloop zelf ontstaan landschappen. Hoe die eruitzien, hangt af van de stroomsnelheid van het rivierwater. Die neemt af van de bron tot de monding.

Het karakter van het landschap langs de rivieren verandert, afhankelijk of het langs de bovenloop (het eerste deel van de rivier vanaf de bron, het deel waar nog kleine stromen bij elkaar komen en samen een rivier vormen), de middenloop (het deel van de rivier tussen de boven- en benedenloop) of de benedenloop (vanaf de bron het laatste deel van de rivier eindigend met de monding in zee) ligt.

Niet alleen hangt het van de jaarlijkse hoeveelheid neerslag dat in hun stroomgebied valt af (en van de afmetingen van hun stroomgebied) hoeveel water rivieren afvoeren.
Ook de neerslagverdeling over het jaar is van invloed. Die verdeling wordt bepaald door de jaarlijkse pendelbeweging van het ITCZ. Al naargelang er veel of weinig regen valt gedurende het jaar varieert de hoeveelheid water dat een rivier afvoert. Die jaarlijkse variatie in waterafvoer heet regiem.

In Brazilië hangt het regiem van de Amazone en de Paraná voor een klein deel af van hoeveel ijs en sneeuw er smelt in de Andes, maar veel meer van de hoeveelheid regen die er door het jaar heen in hun stroomgebied valt. Ook de verdamping van het water dat in hun stroomgebied valt is van invloed op het regiem.

Rivier maximum maandgemiddelde afvoer minimum maandgemiddelde afvoer
Amazone 229 000 m3/s 103 000 m3/s
Paraná   23 700 m3/s   17 350 m3/s

Verval en verhang

Het duurt enige tijd voordat het water in de Amazone en de Paraná en hun zijrivieren begint te stijgen tijdens en na een periode van zware regenval in hun stroomgebied. Dat komt door het geringe verhang (tussen 1 en 10 centimeter per kilometer) in de benedenloop van de rivieren en doordat regenwater tijdelijk wordt opgeslagen in de grond of in overstromingsgebieden. Verhang geeft het relatieve hoogteverschil aan in de rivier en wordt uitgedrukt in meter per kilometer. Het absolute hoogteverschil in een rivier is het verval.

In de Pantanal, in de laaglanden ten oosten van de Andes, duurt het lang voordat een rivier gaat stijgen als het in haar stroomgebied hard heeft geregend. In het noorden en westen van dit gebied is dit tijdsverschil twee maanden, in het zuiden en oosten zelfs zes maanden.

Stap 4 - De rol van de mens

De inwoners van Brazilië veranderen steeds vaker het landschap waarin ze wonen. Dat doen ze door het aanleggen van wegen en andere infrastructuur, het bouwen van woningen en fabrieken, het winnen van grondstoffen zoals ertsen en hout en vooral door het in cultuur brengen van natuurgebieden.

In de Braziliaanse deelstaat Rondônia in het Amazonegebied heeft de selva op sommige plekken
plaatsgemaakt voor landbouwbedrijven.


Zoek op in de Bosatlas of Alcarta kaarten van Brazilië over Landschapszones en bodemgebruik.

Bij het in cultuur brengen in Brazilië van natuurgebieden en de winning van grondstoffen is vaak sprake van het rooien van bossen en andere vegetatie. Dat heeft gevolgen voor planten, dieren en mensen, voor rivieren en voor het klimaat in het gebied zelf en het wereldwijde klimaat.

Mensen in Brazilië grijpen ook in rivierlopen om aan meer drinkwater te komen en vooral ook om stroom op te wekken in waterkrachtcentrales.

Zoek op in de Bosatlas en/of Alcarta de kaart van Zuid-Amerika en de kaart Natuurlijke hulpbronnen en Industrie.

Afronding

Samenvattend

Bij 'Wat ga ik leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.

​Hoogvlakte/hoogland​  
Tropisch regenwoud (selva)  
Savannes (llanos, cerrado en caatinga)  
Mangrove  
Intertropische Convergentiezone (ITCZ)  
Verhang  
Verval  
Loop van de rivier  


Bespreek de begrippen met een klasgenoot.

Eindopdracht A: Toets

Eindopdracht B: Onderzoeksverslag

Brazilië vanuit de lucht

Jullie maken dit eindproduct in vijf groepen.

Voor het maken van dit eindproduct heb je het programma Google Earth nodig. Dit programma laat de aarde zien vanuit de ruimte.

Met dit programma onderzoeken jullie de landschappen die in deze opdracht zijn besproken, te weten selva, llanos, cerrado, caatinga en mangrove. Je krijgt als groep een van deze soorten landschappen om te onderzoeken.

Je zoekt antwoorden op de volgende vragen over deze soorten landschappen:

  • Hoe ziet de plantenwereld van dit soort landschap er uit?
  • Wat voor klimaat heeft dit soort landschap doen ontstaan?
  • Hoe wordt dit klimaat beïnvloed door het reliëf, de breedteligging, de pendelbeweging van de ITCZ en zeestromen?
  • Welke sporen, als die er zijn, kun je vinden in dit soort landschappen en hoe zijn die ontstaan?

Daarna verwerkt elke groep de onderzoeksresultaten over het soort landschap in een verslag.
Hoe je zo'n verslag maakt, kun je lezen in de Gereedschapskist.

Beoordeling

De docent zal je verslag op de volgende punten beoordelen:

  • Is het verhaal van je verslag helder en goed verzorgd?
  • Sluiten afbeeldingen in je verslag goed aan bij de tekst en vullen ze de tekst goed aan?
  • Is duidelijk welke landschapssoorten je hebt beschreven?

Verslag schrijven

Een verslag is een goede manier om een onderzoek te beschrijven dat je hebt uitgevoerd.        

 

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

HAVO 2017-TV2

HAVO 2017-TV2 Vraag 12

HAVO 2019-TV1

HAVO 2019-TV1 Vragen 18-20

HAVO 2019-TV2

HAVO 2019-TV2 Vragen 17-20

HAVO 2021-TV1

HAVO 2021-TV1 Vragen 21-25

HAVO 2021-TV2

HAVO 2021-TV2 Vragen 21-24

 

Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).

Terugkijken

Intro

  • Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
    Kreeg je voldoende informatie over de inhoud van deze opdracht?

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
    Kun je uitleggen welke factoren een rol spelen in de landschapsvorming in Brazilië?

Hoe ging het?

  • Inhoud
    In de opdracht bekijk je de gevolgen van de rol van de mens en van het water in de landschapsvorming in Brazilië.
    Waren er nog punten die je opvallend vond?
  • Eindopdrachten
    Heb je de toets goed gemaakt? Ben je tevreden met je score?
    Vond je het leuk met Google Earth te werken? Is jullie verslag goed beoordeeld?
  • Examenvragen
    Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?

  • Het arrangement Landschappen en klimaten - h45 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-01-06 11:39:10
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Ontwikkelingsland" wordt het thema ''Landschappen en klimaten?" besproken. Brazilië herbergt diverse landschapsvormen, waaronder selva's, llanos, cerrados en caatinga's. Verscheidene processen spelen een cruciale rol bij het vormgeven van het klimaat in Brazilië, waaronder reliëf, luchtcirculatie en oceaancirculatie. De positie van de ITCZ (Intertropische Convergentiezone) speelt een essentiële rol in het bepalen van het klimaat, en deze wordt beïnvloed door de luchtcirculatie. Water speelt eveneens een belangrijke rol in het land, waarbij de Amazone-rivier aanzienlijke invloed uitoefent op het landschap. Hierbij komen begrippen als bovenloop, middenloop, benedenloop, regiem, verval en verhang aan bod. Naast natuurlijke processen heeft ook de mens aanzienlijke invloed op het vormgeven van de landschappen.
    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Landschappen (en menselijke activiteit); Systeem aarde; Aardrijkskunde; Klimaat;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    4 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    aardrijkskunde, arrangeerbaar, havo45, stercollectie

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content - Gereedschapskist. (2019).

    Gereedschapskist activerende werkvormen

    https://maken.wikiwijs.nl/105906/Gereedschapskist_activerende_werkvormen

    VO-content Aardrijkskunde. (z.d.).

    Template opdracht - h45

    https://maken.wikiwijs.nl/141193/Template_opdracht___h45

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Landschappen en klimaten

    ITCZ

    ITCZ

    ITCZ

    De rol van water

    De rol van water

    De rol van water

    De rol van de mens

    De rol van de mens

    Landschappen en klimaten

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van