DDR en Stasi
Leerdoelen
De Duitse Democratische Republiek (DDR) heeft veertig jaar bestaan. Deze communistische staat controleerde zijn eigen bewoners met behulp van verschillende massaorganisaties, maar vooral via het Ministerium für Staatssicherheit, kortweg Stasi, een zeer effectieve geheime dienst.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
- Weergeven hoe en wanneer de Duitse Democratische Republiek is ontstaan.
- Uitleggen welke relatie er bestond tussen de DDR en de Sovjet-Unie.
- Weergeven waarom de DDR een communistische staat genoemd kan worden.
- Uitleggen hoe de Oost-Duitsers op alle terreinen met de communistische partij SED te maken hadden.
- Enkele voorbeelden geven hoe ver de Stasi, de Oost-Duitse geheime dienst, ging bij zijn controle op het doen en laten van de Oost-Duitse burgers.
- Uitleggen dat burgers, die in de ogen van de Stasi wat misdaan hadden, streng werden gestraft.
- Weergegeven hoe en wanneer de DDR ten einde kwam.
Eindproduct-Beoordeling
Eindproduct
De antwoorden op de gestelde vragen bij de stappen.
Beoordeling
Bij de beoordeling let jullie docent op:
- De inhoud: laten je antwoorden zien dat jullie begrepen hebben hoe diep de Stasi ingreep op het leven van de Oost-Duitsers?
- De vorm: zijn de antwoorden met zorg gemaakt: uitgebreid en volledig?
- Taalfouten: bevatten de antwoorden op de vragen in de stappen 1-4 en de lijst bij stap 5 niet te veel taalfouten?
Werkwijze
Activiteiten
| Stap |
Groepsgrootte |
Activiteit |
| Stap 1 |
Alleen |
Tekst lezen over de Duitse Democratische Republiek (DDR). |
| Stap 2 |
Alleen |
Tekst lezen over de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland, de SED. |
| Stap 3 |
Alleen |
Tekst lezen over de Stasi. |
| Stap 4 |
Alleen |
Tekst lezen over het verdwijnen van de DDR. |
| Stap 5 |
Samen met twee studiegenoten |
In de rol van een medewerker van het Stasi-museum een lijst maken van dingen die je aan het publiek zou willen laten zien. |
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Kennisbank
In deze opdracht gaat het over de DDR en de Stasi.
Bestudeer, voor je met de opdracht begint, uit de Kennisbank Blokvorming tussen Oost en West de pagina over het dagelijks leven in de Oostbloklanden.
KB: Blokvorming tussen Oost en West
Zorg dat je na het bestuderen van de pagina uit de Kennisbank antwoord kunt geven op de volgende vraag:
Noem twee manieren waarop de communistische partij in Oost-Duitsland ervoor zorgde dat mensen er geen eigen ideeën op na gingen houden.
Stap 1
Boeren- en arbeidersstaat
Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. De Sovjet-Unie kreeg de macht in het oostelijk deel van Duitsland. Bij verkiezingen in 1946, de Stadsverordnetenversammlung (=gemeenteraadsverkiezing) in Berlijn, wonnen de communisten minder dan 20% van alle stemmen.
In 1949 richtten de Sovjets de Duitse Democratische Republiek (DDR) op, vaak ook Oost-Duitsland genoemd. De DDR beschouwde zichzelf als de eerste ‘boeren- en arbeidersstaat op Duitse bodem’. De vlag van de DDR verwees daar ook naar: het DDR-wapen in de vlag toonde een hamer en passer omringd door rogge. De DDR-vlag werd standaard getoond naast de communistische rode vlag.
Bij de eerste verkiezingen van de DDR wonnen de communisten met 99%.
Dat is niet zo gek: andere partijen waren verboden en van vrije verkiezingen was geen sprake.
In juni 1953 besloot de Oost-Duitse regering dat -om de arbeidsproductie te verhogen- de arbeiders langer moesten werken. Tegelijkertijd werden de prijzen voor levensmiddelen verhoogd. De Oost-Duitsers pikten dat niet en gingen op 17 juni in 500 plaatsen de straat op. Ze bezetten de staatsgebouwen, bestormden gevangenissen en staken panden in brand. De Oost-Duitse regering vroeg de Sovjet-Unie om hulp. De Russen stuurden twintigduizend militairen en ze gebruikten tanks om de rust te herstellen. Er werden zesduizend mensen opgepakt en er kwamen zo’n 50 mensen om het leven.
Vraag:
Wat waren de verschillen tussen de verkiezingen van 1946 en van 1949?
Stap 2
SED
Het leven in de Duitse Democratische Republiek werd bepaald door de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland, de SED. Alleen wie lid was van de SED of van een aan de SED verwante organisaties kon een fatsoenlijke baan krijgen.
Er waren vijf massaorganisaties voor jongeren, vrouwen, boeren, arbeiders en mensen met een creatief beroep (schrijvers, fotografen, acteurs, regisseurs e.d.) De mensen met een creatief beroep waren verenigd in de Kulturbund, de Cultuurbond).
Een schrijver die geen lid was van de Kulturbund kreeg geen kans om zijn boeken te laten uitgeven. Een regisseur die niet bij de Kulturbund was aangesloten kreeg geen kans om zijn toneelstukken te laten uitvoeren.
Een van de grootste massaorganisaties was de Freie Deutsche Jugend (FDJ), de Vrije Duitse Jeugd. De FDJ was officieel onafhankelijk, maar iedere jongere werd geacht lid te zijn. Als je geen lid was, kreeg je grote problemen bij de keuze van een opleiding en werk. De leraren oefenden zware druk op de leerlingen uit om lid te worden van de FDJ. De FDJ organiseerde diverse uitstapjes naar de Sovjet-Unie en andere communistische landen in Oost-Europa.
Eigenlijk was iedereen lid van de FDJ. Een bekend ex-FDJ-lid is bijvoorbeeld de Duitse premier Angela Merkel. Over haar FDJ-verleden zegt ze dat ze lid werd omdat het vrijwel de enige manier van vrijetijdsbesteding was in de DDR.
In 1989 telde de FDJ 2,3 miljoen leden. Nu, na de opheffing van de DDR (zie stap 4), heeft de FDJ nog maar 200 leden…
De SED veranderde na de opheffing van de DDR zijn naam in PDS (Partij van het Democratische Socialisme). Bij de eerste verkiezing voor het nieuwe Oost-Duitsland in 1990 kreeg de PDS nog maar 16,3% van alle stemmen. Bij de eerste verkiezingen na de hereniging van de beide Duitslanden in datzelfde jaar kreeg de PDS nog maar 2,4% van de stemmen.
In 2007 ging de PDS op in Die Linke (fusie van linkse partijen). In 2013 won Die Linke 8,2% van alle stemmen.
Vragen:
- Kun je bedenken waarom de SED na de opheffing van de DDR haar naam heeft veranderd in PDS?
- Vergelijk de gemeenteraadsverkiezing van 1946 met die van de eerste verkiezing voor het nieuwe Oost-Duitsland in 1990. Wat valt je op?
Stap 3
Stasi
Het meeste beruchte onderdeel van de SED was de Stasi. De Stasi was voluit het Ministerium für Staatssicherheit (Ministerie voor Staatsveiligheid), een afdeling van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De Stasi was een geheime dienst met twee taken: het bespioneren van de eigen bevolking en spionage in het buitenland. De Stasi werd gezien als één van de meest effectieve geheime diensten van de wereld.
De Stasi infiltreerde meermalen met succes in West-Duitsland. Zo was Günther Guillaume jarenlang de rechterhand van de West-Duitse bondskanselier Willy Brandt. Hij speelde veel belangrijke informatie door aan de Stasi. Toen in 1974 zijn spionage aan het licht kwam, trad de bondskanselier af.
De infiltratie in eigen land was nog veel groter. De Stasi had 91.000 medewerkers en 174.200 ‘inoffiziele Mitarbeiter‘ (IM-ers, ‘onofficiële’ medewerkers). Dat hield in dat 1 op de 50 mensen in de DDR met de Stasi samenwerkte. Iedereen kon een informant zijn: een buurman, een vriendin of je oom. Het kwam zelfs voor dat echtgenoten elkaar in de gaten hielden en rapporten doorgaven aan de Stasi-medewerkers.
Ook kinderen waren een goede informatiebron. Zo gingen veel leraren in kringgesprekken na of er bij kinderen thuis stiekem naar de West-Duitse televisie werd gekeken. Zo vroegen bijvoorbeeld of ze naar het journaal hadden gekeken. Zo ja: ‘Welke vorm had de klok waarmee het journaal opende?’ Als een kind zei dat ze een ronde klok had gezien, was dat voor de Stasi een sein om de ouders aan te pakken; de Oost-Duitse televisie had immers een vierkante klok.
Naast informatie via IM-ers verzamelde de Stasi informatie door op grote schaal telefoons af te luisteren en mensen in hun doen en laten te filmen. Maar ook poststukken werden geopend en brieven werden gelezen.
‘Das Leben der Anderen’ (‘Het leven van de anderen’) is een Oscarwinnende film uit 2006 over een Stasimedewerker die de opdracht heeft om een toneelschrijver en zijn vriendin, een actrice, af te luisteren. Langzaamaan beseft hij dat hij aan de verkeerde kant staat en dat hij werkt voor een boosaardig regime.
De film is een goede illustratie van hoe de Stasi te werk ging.
Wie in de ogen van de Stasi wat verkeerds had gedaan, kon worden gearresteerd, gemarteld en zelfs gedood (officieel kende de DDR geen doodstraf, maar verschillende gevangenen zijn in het geheim geëxecuteerd). Tussen 1960 en 1989 had de DDR in totaal 280.000 politieke gevangenen. Een groot deel van hen was opgepakt bij een mislukte poging te vluchten naar West-Duitsland (de zogenaamde Republikflucht, een vlucht uit de Republiek). De meeste gevangenen werden ingezet voor dwangarbeid.
Bij het uiteenvallen van de DDR probeerden Stasi-medewerkers alle dossiers te vernietigen. Veel dossiers zijn door de papierversnipperaar gegaan, maar het merendeel is bewaard gebleven doordat veel burgers archieven bezet hielden.
Vraag:
Waarom is het belangrijk om archieven veilig te stellen en te bewaren voor de toekomst?
Stap 4
Het verdwijnen van de DDR
De DDR werd lange tijd gezien als de trouwste bondgenoot van de Russen. Ter ere van het veertigjarig bestaan van de DDR op 7 oktober 1989 geeft de SED-leider Honecker aan dat de communistische DDR veertig jaar lang goed werk heeft gedaan. Bij een bijeenkomst vraagt hij -in aanwezigheid van de Russische leider Gorbatsjov- iedereen het glas te heffen op de volgende veertig jaar.
Maar bij een fakkeltocht die avond daarvoor in Oost-Berlijn zongen veel FDJ-leden al niet de gebruikelijke communistische liederen, maar scandeerden ze: ‘Gorbi help ons!’
Gorbi stond natuurlijk voor Gorbatsjov, de president van de Sovjet-Unie. Hij had vergaande veranderingen aangekondigd. Veel FDJ-jongeren wilden die veranderingen ook.
Een maand later al, op 9 november 1989, kregen de FDJ-jeugd en veel andere Oost-Duitsers hun zin. Die avond viel de Berlijnse Muur en de DDR hield op te bestaan.
Na veertig jaar officieel gescheiden te zijn geweest, werden de Duitsers weer herenigd. West- en Oost-Duitsland werden voortaan weer als Duitsland (Bondsrepubliek Duitsland) aangeduid.
Vraag:
Geef je commentaar op de stelling: “Op het einde van de DDR werd de afstand tussen de leiders en het volk steeds groter.”
Stap 5
Eindproduct: het Stasi-museum
Lever de antwoorden op de vragen bij de stappen in via de ELO. Let op dat je uitgebreide antwoorden geeft.
DE deelopdrachten moet voldoende zijn afgerond, anders een melding "schoolwerk niet in orde in Magister"
Begrippenlijst
Bezettingszone
Situatie waarbij (een deel van) een land wordt bezet of gecontroleerd door een ander land. Zo was Duitsland na de Tweede Wereldoorlog verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. Ook Berlijn was op die manier verdeeld. |
Duitse Democratische Republiek (DDR)
In 1949 werd de Duitse Democratische Republiek (DDR) opgericht op het door de Sovjets bezette oostelijke deel van Duitsland als reactie op de stichting van de Bondsrepubliek Duitsland in de drie westelijke bezettingszones. Het was een communistische staat die tot 1990 heeft bestaan. Ook het oostelijk deel van Berlijn hoorde erbij en dit was de hoofdstad van de DDR. |
Oost-Duitsland (DDR)
Benaming voor de Duitse Democratische Republiek (DDR). |
Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED)
Van 1949 tot 1990 was deze partij de regerende communistische partij in de Duitse Democratische Republiek. De partij had de absolute macht en tegenstand of oppositie waren niet toegestaan. |
Kulturbond
Eén van de vijf masssaorganisaties die na 1945 is opgericht in de voormalige DDR. Mensen met een creatief beroep waren er lid van. Het doel was om een anti-fascistische en democratische cultuur in Duitsland te bevorderen. |
Freie Deutsche Jugend (FDJ)
Communistische jeugdbeweging in Duitsland die werd opgericht in 1936. De FDJ was officieel onafhankelijk, maar wie geen lid werd kreeg problemen bij studiekeuze en werk. |
