Brazilië is een interessant land om eens te bekijken, als het om energie gaat.
In Nederland gaan we steeds meer duurzame energie gebruiken, in Brazilië doen ze dat al jaren.
Maar er is in Brazilië de laatste jaren wel veel veranderd op het gebied van energieverbruik en energieproductie. Helaas heeft dit grote gevolgen voor de natuur en de oorspronkelijke bewoners van het gebied.
Bekijk deze video over de economische groei in Brazilië. Waarom zijn de bewoners tegen het kappen van de bomen?
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
omschrijven door welke natuurlijke omstandigheden het duurzaam energiegebruik in Brazilië zo is gegroeid;
herkennen dat dit gevolgen heeft voor de welvaart en economische groei in het land;
omschrijven welke nadelige gevolgen de stijging van de welvaart en de vondst van olie hebben gehad voor de bevolking en het land.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Lees de teksten over de groene energie die Brazilië voornamelijk uit natuurlijke energiebronnen haalt. Bekijk de video over de grote Itaipu dam. Bepaal wie er welke uitspraak zou doen over de bouw van de Belo Monte dam.
Stap 2
Lees over de welvaart en de economische groei van Brazilië en over de keerzijde van deze groei. Zet zinnen over dit onderwerp in de juiste volgorde.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippen
De begrippen gaan over natuurlijke energiebronnen en welvaart in Brazilië.
Eindopdracht
Je houdt met vier klasgenoten een gesprekje van 3 minuten. Een ieder van jullie verplaatst zich in een inwoner van Brazilië en geeft een mening over de energie-ontwikkelingen en de welvaart in Brazilië. Hoe beïnvloedt dat 'jouw' leven?
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Energiebronnen in Brazilië
Bestudeer eerst een kaart van Brazilië. Houd de kaart bij de hand bij het lezen van teksten.
Het grootste deel van de Braziliaanse energie komt uit groene energiebronnen.
De natuurlijke omstandigheden in het land maken dat mogelijk.
Door Brazilië stromen bijvoorbeeld veel rivieren met grote hoogteverschillen.
Ook is er ontzettend veel vruchtbare grond waarop biobrandstoffen verbouwd kunnen worden.
Aan zon en wind is er geen gebrek.
Slim gebruikmaken van deze mogelijkheden kan veel energie opleveren.
Bekijk de volgende informatie over energiebronnen in Brazilië.
Waterkracht
Het grootste deel van de productie van duurzame energie in Brazilië, meer dan 70%, komt uit waterkracht. Er zijn dammen gebouwd in rivieren, waardoor er stuwmeren ontstaan zijn. Door de dam valt water naar beneden, het vallende water drijft turbines aan die energie opwekken: hydro-elektriciteit.
Een van de grootste leveranciers van waterkracht is de Itaipudam. De Itaipudam is 7,7 kilometer lang en 196 meter hoog. Het is de op een na grootste waterkrachtcentrale ter wereld. Alleen de Drieklovendam in China is groter. De centrale produceert 90% van de elektriciteit voor Paraguay en 19% elektriciteit voor Brazilië.
Deze dam bevindt zich in de rivier de Paraná op de grens van Brazilië en Paraguay. Hij wordt wel beschouwd als een van de zeven moderne wereldwonderen.
Het stuwmeer dat door de aanleg van de stuwdam is ontstaan, heeft een oppervlakte van 1350 km² en is 170 kilometer lang.
Bekijk de video over de Itaipu Dam.
Bio-ethanol
Bio-ethanol is een biobrandstof die wordt gemaakt uit planten. In het geval van ethanol is dat suikerbiet, suikerriet of graan. Brazilië gebruikt vooral suikerriet. Bio-ethanol wordt gebruikt als vervanging voor benzine.
In Brazilië wordt al sinds ongeveer 1975 ethanol gebruikt als brandstof. Alle (benzine)auto’s kunnen er op een mengel van benzine en ethanol rijden: 75% benzine en 25% ethanol. De nieuwe auto’s in Brazilië kunnen op alle mengsels van benzine en ethanol rijden. Ze kunnen ook op pure benzine of ethanol rijden. Ethanol is in Brazilië bijna 40% goedkoper dan de (gemengde) benzine.
Dieselauto’s in Brazilië rijden op een mengsel van biodiesel en gewone diesel. Biodiesel wordt gemaakt van maïs, koolzaad, palmolie of soja. In Brazilië wordt vooral soja gebruikt.
Brazilië loopt wereldwijd voorop in het gebruik van biobrandstoffen. Van de brandstof die gebruikt wordt voor het wegtransport in het land, is ongeveer 23% biobrandstof. Ter vergelijking: in de rest van de wereld is dat percentage ongeveer 3%.
De reden dat Brazilië vooroploopt met het gebruik van biobrandstoffen moet je zoeken bij de oliecrisis van 1975.
De regering van Brazilië besloot toen dat het minder afhankelijk wilde zijn van olie en gas uit het buitenland. Het maken van brandstof uit suikerriet was een goed alternatief. Er was in Brazilië veel grond beschikbaar voor grote suikerrietplantages. Ook waren er voldoende goedkope arbeidskrachten die op die plantages konden werken.
De regering werkte goed samen met de auto-industrie en ondersteunde de nieuwe brandstof ook financieel. Zo werkte Brazilië zich langzaam op als een expert op het gebied van ethanol.
Nadelen van hydro-elektriciteit
De duurzame energiebronnen van Brazilië hebben niet alleen maar voordelen. Als er weinig regen valt, zakt het waterpeil van de rivieren en is er minder waterkracht. In 2001 daalde de productie van hydro-elektriciteit enorm. Dat was een gevolg van een tekort aan neerslag in de jaren ervoor. Door een beter water- en landschapsbeheer zijn die problemen opgelost.
Een ander nadeel van hydro-elektriciteit is dat het bouwen van enorme stuwdammen in het Amazonegebied grote gevolgen heeft voor de mensen die in dat gebied wonen.
Neem als voorbeeld de aanleg van de Belo Montedam in de Xingu, een grote zijrivier van de Amazone. Naar schatting verwoest de bouw van deze dam zo'n 500 km2 tropisch regenwoud, omdat dat onder water komt te staan. Een ander deel van de Xingu zal juist opdrogen. Meer dan twintigduizend inheemse bewoners moeten verhuizen. Landbouw en visserij wordt onmogelijk in deel van het gebied, waardoor nog eens dertigduizend mensen hun baan verliezen. Bovendien is de rivier een belangrijke transportroute en kunnen mensen door de dam worden geïsoleerd van andere gemeenschappen.
Er zijn dan ook regelmatig protesten tegen de bouw van de dam. Bijvoorbeeld van vertegenwoordigers van bedreigde indianenstammen. Mensenrechtenorganisaties als Amnesty International steunen deze protesten.
Nadelen productie biobrandstoffen
Ook aan de productie van biobrandstoffen kleven nadelen. De grondstoffen die ervoor nodig zijn moeten geteeld worden op vruchtbare landbouwgrond. Doordat de vraag naar soja toeneemt, is er steeds meer landbouwgrond nodig. Hierbij ontstaan vaak conflicten met de inheemse bevolking, die soms wordt gedwongen om land af te staan.
Verder wordt er veel bos gekapt om er landbouwgrond van te maken. In het Amazonegebied gaat dat jaarlijks om 600.000 hectare. Dit heeft grote gevolgen voor de biodiversiteit, de soortenrijkdom aan dieren en planten in die gebieden.
Een voorbeeld van bedreigde natuur is het Amazonewoud. Dit gebied herbergt de grootste verscheidenheid aan soorten ter wereld. In het tropisch regenwoud staan op één hectare grond (twee voetbalvelden) wel twee- tot driehonderd verschillende boomsoorten. Het regenwoud is hard nodig om broeikasgassen om te zetten in zuurstof.
Een ander voorbeeld is de Cerrado. Dit is de meest soortenrijke savanne ter wereld. Er leven unieke zoogdieren zoals de reuzenmiereneter, de capibara, het reuzengordeldier en de jaguar.
Beide gebieden worden in een hoog tempo vernietigd om plaats te maken voor de groeiende sojateelt.
Stap 2: Brazilië: economische groei
De laatste jaren is de economie van Brazilië enorm gegroeid. Het land heeft geprofiteerd van de toenemende globalisering en de lage lonen in eigen land. Er wordt van alles geproduceerd en geëxporteerd: van schoenen en computers tot olieplatforms, auto's en straalvliegtuigen. Ook op het gebied van dienstverlening, zoals telecommunicatie en financiële diensten, ontwikkelt Brazilië zich voorspoedig.
De regering stimuleert de economie door technopolen op te zetten. Een technopool is een samenwerkingsverband tussen universiteiten, onderzoekscentra en hightechbedrijven om onderzoek te verrichten en productie op te zetten.
De economische groei zorgt ervoor dat de welvaart in het land stijgt. Je ziet dat bijvoorbeeld aan de toename van het aantal auto’s en motoren in het land, maar ook aan de groei van de bevolking.
De groei van het aantal motorvoertuigen en de groei van de bevolking zorgen er mede voor dat Brazilië in de laatste vijf jaar is gaan behoren tot de groep van grootste klimaatvervuilers ter wereld.
In 2007 zijn er gigantische olie- en gasvelden gevonden, die van Brazilië in één klap een oliereus maken. De president van het land noemde de ontdekking 'een geschenk van God', dat het land op weg naar de ontwikkeling kon helpen.
Toch is niet iedereen positief. Een vertegenwoordiger van Greenpeace-Brazilië, zegt: "We beginnen met de exploitatie van olie en onze steden kreunen onder de auto's. Terwijl de rest van de wereld naar nieuwe energiemodellen zoekt, gaat Brazilië de andere kant op. Het baart ons zorgen dat de olie in Brazilië wordt gezien als de grote economische kans van de toekomst."
Ook de Braziliaanse natuurkundige en milieudeskundige José Goldemberg is teleurgesteld. Hij is al sinds de jaren zeventig een van de grote promotors van ethanol. Hij zegt: “De exploitatie van de olievoorraden is een stap terug in de geschiedenis. China richt zich nu volledig op zonne- en windenergie en probeert af te stappen van het gebruik van steenkool. Als we de uitstoot van de fossiele brandstoffen gaan verdubbelen, zijn we weer terug bij af.”
Bron: Trouw.
Maak nu de volgende oefening.
Afronding
Begrippen
Hydro-elektriciteit
Elektriciteit geproduceerd uit waterkracht. De elektriciteitsproductie in Brazilië is grotendeels gebaseerd op hydro-elektriciteit: ruim 85% van de opgewekte stroom is afkomstig van waterkrachtcentrales.
Bio-ethanol
Een biobrandstof die wordt gemaakt uit planten. In het geval van ethanol is dat suikerbiet, suikerriet of graan. In Brazilië wordt het gebruikt als motorbrandstof, als vervanging voor benzine.
Biobrandstoffen
Biobrandstof is een algemene verzamelnaam voor verschillende soorten brandstoffen die gemaakt worden uit biomassa.
Technopool
Een samenwerkingsverband tussen universiteiten, onderzoekscentra en hightechbedrijven om onderzoek te verrichten en productie op te zetten.
Eindopdracht: Wat vind jij?
Ter afsluiting van deze opdracht wisselen jullie met elkaar van gedachten over de economische groei en de ontwikkelingen op het gebied van energie in Brazilië .
Vorm een groepje van vier leerlingen. Eenieder van jullie verplaatst zich in een inwoner van Brazilië. Verdeel de rollen in:
een werkloze bouwvakker uit Belem;
een indiaan uit het Amazonegebied;
een medewerker van het ministerie van Economische Zaken;
een natuurbeschermer.
Schrijf eerst in steekwoorden op wat jouw inwoner vindt van de economische groei en de ontwikkelingen op het gebied van energie in Brazilië. Zijn deze ontwikkelingen goed voor Brazilië of heb je ook bedenkingen?
Elke spreker krijgt drie minuten de tijd om zijn mening hierover te delen met de anderen.
De andere 'inwoners' mogen vragen stellen. Probeer die - in je rol - serieus te beantwoorden.
Daarna is de volgende ‘inwoner’ aan de beurt. Ga zo door tot jullie alle vier geweest zijn.
Beoordeling
De docent zal jullie uiteenzetting beoordelen, alsook de steekwoorden die je hebt opgeschreven.
Bij de beoordeling let jullie docent op:
Blijkt uit de steekwoorden duidelijk wat je mening is over de richting waarin de Braziliaanse energievoorziening zich ontwikkelt?
Zijn je argumenten duidelijk?
Heb je je mening goed verwoord in het drieminuten-gesprek?
Terugkijken
Intro
Wat vond je van de video?
Kun je uitleggen wat wordt bedoeld met de titel 'Brazilië worstelt met groei en groen'?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je omschrijven welke nadelige gevolgen de stijgende welvaart heeft voor Brazilië?
Hoe ging het?
Inhoud
Kun je een omschrijving geven van de manier waarop met waterkracht energie wordt gewonnen in Brazilië?
Eindopdracht
Vond je het rollenspel leuk om te doen? Is het gelukt om je standpunt duidelijk te maken?.
Het arrangement Opdracht: Energie-case: Brazilië vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze opdracht hoort bij het thema Energie en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde op het niveau vmbo-kgt34. Deze opdracht bespreekt energiebronnen in Brazilië, zoals waterkracht, bio-ethanol, hydro-elektriciteit en biobrandstof. Er wordt ook verteld over de relatie tussen energiebronnen en economische groei in Brazilië.
Deze opdracht hoort bij het thema Energie en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde op het niveau vmbo-kgt34. Deze opdracht bespreekt energiebronnen in Brazilië, zoals waterkracht, bio-ethanol, hydro-elektriciteit en biobrandstof. Er wordt ook verteld over de relatie tussen energiebronnen en economische groei in Brazilië.
Brazilië is een interessant land om eens te bekijken, als het om energie gaat.
Tijd
De duurzame energiebronnen van Brazilië hebben niet alleen maar voordelen. Als er weinig regen valt, zakt het waterpeil van de rivieren en is er minder waterkracht. In 2001 daalde de productie van hydro-elektriciteit enorm. Dat was een gevolg van een tekort aan neerslag in de jaren ervoor. Door een beter water- en landschapsbeheer zijn die problemen opgelost.
Ook aan de productie van biobrandstoffen kleven nadelen. De grondstoffen die ervoor nodig zijn moeten geteeld worden op vruchtbare landbouwgrond. Doordat de vraag naar soja toeneemt, is er steeds meer landbouwgrond nodig. Hierbij ontstaan vaak conflicten met de inheemse bevolking, die soms wordt gedwongen om land af te staan.
De laatste jaren is de economie van Brazilië enorm gegroeid. Het land heeft geprofiteerd van de toenemende globalisering en de lage lonen in eigen land. Er wordt van alles geproduceerd en geëxporteerd: van schoenen en computers tot olieplatforms, auto's en straalvliegtuigen. Ook op het gebied van dienstverlening, zoals telecommunicatie en financiële diensten, ontwikkelt Brazilië zich voorspoedig.
Ter afsluiting van deze opdracht wisselen jullie met elkaar van gedachten over de economische groei en de ontwikkelingen op het gebied van energie in Brazilië .
