Passaat en moesson

Uit welke hoek waait de wind?

Introductie

De Nederlandse uitdrukking 'Weten uit welke hoek de wind waait' betekent dat je weet hoe iets in elkaar zit of hoe iets werkt. Het houdt in dit geval in dat je goed hebt opgelet.

Deze opdracht gaat over de invloed van de wind bij het weer en het klimaat.

Wat ga ik leren?

Wat houdt de Wet van Buys Ballot in?
Waarom buigt de wind altijd af?
Waarom is de temperatuur bij de evenaar hoger dan op de polen?
Waarom vind je bij de evenaar een permanent lagedrukgebied en een permanent hogedrukgebied bij de polen?
Waarom hebben we als het stormt in Nederland zo vaak een zuidwesterstorm en waarom vinden er elk jaar zoveel overstromingen in India en Bangladesh plaats?

Het is aan jullie om de antwoorden te vinden…

Kernbegrippen

  • Grote windsystemen
  • Atmosferische circulatie
  • Wet van Buys Ballot
  • Intertropische convergentiezone (ITCZ) / Zone van equatoriale lage luchtdruk
  • Moesson
  • Passaat

Wat ga ik doen?

Activiteiten

Vooraf
Voorkennis Bestudeer de Kennisbank en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1 Je leert over het verband tussen luchtdruk en wind en dat de wind door de draaiing van de aarde afbuigt (Buys Ballot). Coriolis paste dit voor het eerst toe op grote windsystemen. Je bekijkt er video's over en beantwoordt vragen.
Stap 2 Je leert wat de ITCZ is en bekijkt de circulatie van wind- en luchtstromen. Na het bekijken van de video's en het schema beantwoord je de vragen.
Stap 3 Je leert wat een passaat is en in welke richting die waait. Je krijgt in een video uitleg over het bewegen van de ITCZ vanaf de evenaar. De moesson waait een halfjaar lang eenzelfde richting en draait dan. Dit heeft veel regen tot gevolg. Je bekijkt video's en beantwoordt vragen.
Afronding
Samenvattend Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met je klasgenoot.
Eindopdracht A Maak de eindtoets.
Eindopdracht B Ontwerp een waarschuwingsbord voor de moesson in posterformaat.
Examenvragen Oefen met de eindexamenvragen.
Terugkijken Kijk terug op de opdracht.


Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van ongeveer 3 SLU.

Wat kan ik al?

Bestudeer uit de kennisbank aardrijkskunde:

KB: Aarde

 

Stap 1 - Buys Ballot

Dat lucht zich van een van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied verplaatst en dat die verplaatsing wind oplevert, is al heel lang bekend.
Wie dat vergeten is, moet maar even kijken naar deze korte clipphanger.

De negentiende-eeuwse Nederlandse meteoroloog Christophorus Buys Ballot toonde - na het doen van veel waarnemingen - het verband tussen luchtdruk en wind aan. De door hem waargenomen wetmatigheid wordt de Wet van Buys Ballot genoemd: wind is een verplaatsing van lucht van een hoge naar een lagedrukgebied. Daarbij vindt een afwijking plaats: op het noordelijk halfrond naar rechts, op het zuidelijk halfrond naar links.

Buys Ballot toonde aan dat door de draaiing van de aarde de wind zich niet langs een rechte lijn verplaatst, maar afbuigt. Die draaiing was eerder beschreven door de Franse wetenschapper Coriolis, maar Buys Ballot was de eerste die het toepaste op de grote windsystemen.

In de volgende video wordt dit uitgelegd:

Stap 2 - ITCZ

Een grote speler in het weer is de intertropische convergentiezone, afgekort ITCZ, ook wel de zone van equatoriale lage luchtdruk genoemd. Maar voordat we daar dieper op ingaan, frissen we eerst nog even ons geheugen op en kijken we waarom de temperatuur bij de evenaar hoger is dan bij andere breedtegraden. Kijk daarvoor naar de afbeelding hieronder…

… of kijk naar de video ‘De zon geeft ons warmte’.

Je weet dat warme lucht opstijgt. En omdat de temperatuur het hoogst is bij de evenaar stijgt daar de meeste warme lucht op.
Deze beweging zet de algemene luchtcirculatie of atmosferische circulatie in werking.

De video ‘Hoe waaien de winden op aarde?’ laat het duidelijk zien.

Je weet nu hoe de winden over de aarde waaien.
In de video zag je ook dat de winden circuleren tussen 0-30o, 30-60o en 60-90o noorderbreedte en zuiderbreedte:

Klik op de afbeelding om deze te vergroten

Deze circulerende winden noemen we circulatiecellen.
Ze hebben alle een eigen naam (al mag je die best weer vergeten):

  • 0-30o:   Hadleycellen of Subtropische cellen
  • 30-60o: Ferrelcellen of Gematigde cellen
  • 60-90o: Polaire cellen

Na het zien van de video over luchtcirculatie weet je nu ook wat de ITCZ is, maar je weet nog niet waarom deze zone rondom de evenaar zich in de loop van het jaar verplaatst.

Deze verplaatsing gaat van noord naar zuid en omgekeerd. Dat houdt verband met de verdeling van het jaar in seizoenen.

Stap 3 - Passaten en moessons

De wind waait van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied. Door het Corioliseffect heeft de wind een afbuiging naar rechts op het noordelijke halfrond en een afbuiging naar links op het zuidelijk halfrond. De winden die de meeste tijd van het jaar tussen 30o NB/ZB en 0o waaien noemen we passaten. De passaat is een zeer bestendige oostelijke wind die het hele jaar waait tussen de subtropische hogedrukgebieden en de intertropische convergentiezone met lage druk. Op noorderbreedte wordt deze NO-passaat genoemd en op zuiderbreedte ZO-passaat, naar de meest voorkomende windrichting.

 

De winden tussen 30o en 60o NB/ZB waaien het meeste uit het westen en noemen we westenwinden. De winden tussen 60o en 90o NB/ZB waaien meestal uit het oosten en deze koude winden vanaf de polen worden poolwinden genoemd.

We gaan nog even terug naar de passaten. We zeiden het al: passaten waaien tussen de subtropische hogedrukgebieden en de intertropische convergentiezone. De ITCZ verschuift onder invloed van het jaargetijde naar het noorden, het sterkst bij India en Bangladesh.

Vragen

  1. Bekijk in de bosatlas:

    GB54 Kaart 218 / GB55 Kaart 240

    Gebruik de volgende animatie: ITCZ animatie - flash
    Vul dan het onderstaande schema in:
    Kies uit: hoog, laag, veel neerslag, droog, Noordoost, Zuidoost, Noordwest en Zuidwest.

     

    Azië in januari

    Azië in juli

    Australië in januari

    Australië in juli

    Temperatuur

     

     

     

     

    Luchtdruk

     

     

     

     

    Neerslag

     

     

     

     

    Wind komt uit

     

     

     

     

     

    In juni/juli komt het lagedrukgebied ITCZ ten noorden van de evenaar te liggen. De bijbehorende ZO-passaat schuift mee omhoog en omdat die zich op het noordelijk halfrond bevindt, gaat die vanuit het zuidwesten waaien. We spreken dan van een moesson. Deze term komt uit het Arabisch (‘mausim’ is seizoen). Moesson is de periodieke wind in tropische gebieden die een halfjaar lang uit een bepaalde richting waait om dan ongeveer 180° van richting te veranderen. Het is een passaat die over de evenaar getrokken wordt omdat de luchtdruk op het andere halfrond nog lager is.

    Het volgende filmpje geeft de verbintenis tussen passaten, de intertropische convergentiezone en moessons nog eens helder op een rij:

    Kijk naar de YouTubefilm: “Moessons”

    Er zijn tijden met droge moessons en met natte moessons. Tijdens de droge moessons in India komt de wind vanuit het Himalayagebergte. Maar we kennen de moessons vooral van de regentijd in India en Bangladesh. De wind vanuit zee neemt veel neerslag met zich mee. In juni, juli en augustus valt er in India net zoveel regen als tijdens een heel jaar in Nederland. De gevolgen zijn er ook naar: enorme overstromingen.

    Een ondergelopen straat in Mumbai in India
  2. Uit welke richting waait de meest voorkomende wind in Nederland?

Eindopdracht A: Toets

Eindopdracht B: Poster maken

Er bestaan al waarschuwingsborden voor tsunami's en stormen, maar niet voor moessons.

In veel landen hebben waarschuwingsborden een gele achtergrond. In Nederland kennen we drie typen borden met een rode rand die aanduiden dat je moet opletten:

Jullie gaan een eigen waarschuwingsbord voor moessons ontwerpen. Denk goed na over welke boodschap je wilt overbrengen. Gebruik liever weinig of geen tekst, jullie bord moet in meer landen gebruikt kunnen worden.
Verwerk in het bord of in een bijschrift één of meer begrippen uit deze les.

 

Veel succes!

 

Bronnen

Begrippenlijst

  • Atmosferische circulatie
  • Grote windsystemen
  • Intertropische convergentiezone / Zone van equatoriale lage luchtdruk
  • Moesson
  • Passaat
  • Wet van Buys Ballot

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

HAVO 2017-TV1

HAVO 2017-TV1 Vraag 12

HAVO 2017-TV2

HAVO 2017-TV2 Vragen 9-12

HAVO 2018-TV1

HAVO 2018-TV1 Vraag 22

HAVO 2019-TV2

HAVO 2019-TV2 Vraag 14
HAVO 2019-TV2 Vraag 15

HAVO 2021-TV1

HAVO 2021-TV1 Vraag 13

 

Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).

  • Het arrangement Passaat en moesson is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Bob Anbeek
    Laatst gewijzigd
    2025-01-06 10:50:29
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Weer; Systeem aarde; Aardrijkskunde;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, leerlijn, rearrangeerbare

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content Aardrijkskunde. (2021).

    Uit welke hoek waait de wind? - h45

    https://maken.wikiwijs.nl/106304/Uit_welke_hoek_waait_de_wind____h45

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Weten uit welke hoek de wind waait...

    Uit welke hoek waait de wind

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van