Biologie N2 periode 1

Biologie N2 periode 1

Evolutie

Het onderwerp evolutie is een leuk maar ingewikkeld onderwerp...

De leerdoelen van de site:

Leerlingen weten wie Darwin is
Leerlingen begrijpen de evolutietheorie en de bijbehorende begrippen
Leerlingen begrijpen de afbeeldingen over tijdperken
Leerlingen snappen hoe fossielen zijn ontstaan
Leerlingen kunnen een stamboom over de voorouders lezen

Op deze site zijn een aantal opdrachten aanwezig. Ook staat er bij de samenvatting een korte kennisclip.

De toets die te zien is wordt in de les gemaakt. TOETS NIET THUIS MAKEN HET KAN MAAR 1 KEER.

 

Veel succes met leren van dit interessante onderwerp.

Inhoud

  • Informatie
    • Evolutietheorie
    • Fossielen
    • Tijdperken
    • Voorouders
  • Samenvatting
    • Kennisclip
  • Oefenopdrachten
  • Toets

Informatie

Er worden 4 onderdelen behandeld: Evolutietheorie, Fossielen, Tijdperken en Voorouders. Hieronder staan deze onderdelen uitgelegd. De informatie op deze site komt uit het boek Nectar.

Evolutietheorie

Lamarck

Lamarck was één van de eersten die een wetenschappelijke hypothese opstelde over biologische evolutie. zijn opvatting over de overerving van verworven eigenschappen is bekend geworden onder de noemer Lamarckisme. Deze opvattingen hebben echter nooit algemene aanvaarding gekregen binnen de wetenschap.

> oudste jaarlagen ongewervelden, pas later gewervelden
> soort langzaam veranderen = nieuwe ontstaan

Het Lamarckisme verklaart evolutie dus door overerving van kenmerken die werden verkregen door aanpassing aan de omgeving of aan veranderde omstandigheden.

Lamarck beweerde: Doordat een giraffe zijn nek steeds verder uitrekt om bij de bladeren te kunnen, wordt de nek van zijn nageslacht ook langer (zie afbeelding).
Tegenwoordig weten we dat dit ONJUIST is omdat er geen verandering van het DNA hierdoor plaats vindt!

Darwin

Darwin reiste over de wereld met zijn boot the beagle. In onderstaande afbeelding is te zien hoe Darwin zijn reis er uitzag.

Op de Galapagos eilanden ontstond zijn meest intressante onderzoek. Dit komt omdat deze eilanden dicht bij elkaar liggen maar toch erg verschillend zijn.

Dit is ook waar de Darwin vinken vandaan komen.

 

Evolutietheorie

Een theorie = een geheel van denkbeelden, hypothese en verklaringen die in onderlinge samenhang worden beschreven. in de wetenschap is een theorie een toetsbaar model ter verklaring van waarnemingen van de werkelijkheid.

- Feiten die argumenten vormen vóór de theorie
- Gaat uit van:    1) Variatie in erfelijke eigenschappen
                          2) Natuurlijke selectie
                          3) Ontstaan van nieuwe soorten

1) Variatie in erfelijke eigenschappen

Geslachtelijke voortplanting
Nieuwe paren/combinaties van bestaande genen/eigenschappen

Mutaties
plotselinge verandering van erfelijk materiaal door veranderingen aan een gen (DNA)

 

 

 

 

2) Natuurlijke selectie

Individuen die het beste aangepast zijn aan het milieu hebben de grootste overlevingskans. Organismen produceren teveel nakomelingen ( populaties blijven min of meer gelijk in grootte)

= Survival of the fittest
Gunstige genen > heeft het organisme grotere overlevingskans en een grotere kans op voorplanting.

Best aangepaste organisme zijn de organisme die meeste nakomelingen krijgt!

3) Ontstaan van nieuwe soorten

Een bekend voorbeeld van het ontstaan van nieuwe soorten zijn de darwinvinken op de galapagoseilanden.

Ooit waren ze allemaal afkomstig van het vaste land van Zuid-Amerika.

De snavels zijn aangepast aan het beschikbare voedsel van het eiland waarop ze nu leven.

Doordat de vinken van de verschillende eilanden zich niet meer onderling voortplanten ontstaan uit de verschillende populaties verschillende soorten.

Soortvorming:

- Isolatie

Geografische isolatie: soorten leven in andere gebieden. Voorbeeld: amerikaanse huismus en de europese huismus.

Ecologische isolatie: Voedingscultuur verandert het paringsgedrag! Voorbeeld: koolmees zoekt insecten op de bodem en in de kruin van een boom. Pimpelmees zoekt insecten op het uiteinde van de takken.

Gedragsisolatie: Door verschillend gedrag ontstaan er nieuwe soorten. Voorbeeld: De Ratelaar en Bruine sprinkhaan maken een verschillend parings geluid.

Seizoens isolatie: Verschillende voortplantingsperiodes kan populaties isoleren en hierdoor kunnen er verschillende soorten ontstaan. Zoals bij de bruine kikker (maart) en de Groene kikker (mei).


- Aanpassing aan omstandigheden

- Ontstaan van nieuwe soorten

We spreken van een soort als twee dieren vruchtbaren nakomelingen kunnen krijgen.

Een tijger en een leeuw kunnen nakomelingen krijgen. Alleen zijn deze niet vruchtbaar dus.... een tijger en een leeuw zijn niet dezelfde soort.

Evolutie door natuurlijke selectie

Darwin concludeerde dat natuurlijke selectie kon verklaren hoe organismen langzaamaan veranderen en evolueerden in nieuwe soorten.

in zijn tijd had Darwin moeite om zijn theorie geaccepteerd te krijgen, aangezien het moeilijk te bewijzen was.

Wetenschappers uit die tijd vroeger zich af hoe die karakteristieke eigenschappen dan werden doorgegeven aan hun nakomelingen.

Neo-Darwinisme

Evolutietheorie van Darwin gecombineerd met de huidige kennis over erfelijkheid.

Fossielen

Een paleontoloog is een persoon die fossielen bestudeert.

Hoe ontstaan fossielen:

We nemen het organisme trilobiet als voorbeeld. De trilobiet leefde ongeveer 457 miljoen jaar geleden in de oceanen.

Als de trilobiet stierf belandde zijn lichaam op de bodem van de oceaan. De zachten delen van zijn lichaam rotten al snel weg. Maar de harde delen worden heel langzaam verteerd door allerlei micro-organismen. Gedurende vele jaren worden er allemaal sedimenten afgezet, deze komen dus ook op de dode trilobiet terecht. Sedimenten bestaan uit slib, zand en klei deeltjes. Door deze lagen komt er weinig zuurstof bij het lichaam van de trilobiet. De micro-organismen hebben zuurstof nodig on de trilobiet te verteren.

De sedimentlagen worden steeds dikker. Hierdoor verandert ook de druk en de temperatuur op het lichaam. Onder de juiste omstandigheden kan er een chemisch proces optreden, namelijk fossilisatie.

Afbeeldingsresultaat voor fossielen ontstaan

De eerste vorm van fossilisatie is dat door chemische reacties het harde overblijfsel van het dode dier wordt omgezet in steen. De fossiel is dan een exacte kopie van de orginele trilobiet.

De tweede mogelijkheid is dat er een afdruk onstaat van de trilobiet.

De derde mogelijkheid is dat het fossiel eerst geheel opgelost wordt. De holte die overblijft kan worden opgevuld door mineralen. Dit is dus alleen een afdruk. De interne structuur van het fossiel bestaat dan niet.

Afbeeldingsresultaat voor fossielen afdruk
Allerlei geologische verschijnselen kunnen er voor zorgen dat het fossiel weer aan het oppervlakte komt.

Bijvoorbeeld door erosie of door regenwater

Er zijn dus een paar idealen omstandigheden waar in fossielen kunnen onstaan. Deze omstandigheden zijn:

- Bodem van de zee
- Organisme bedolven door lava van vulkaan
- Aardverschuiving
- Extreme kou

Waarom zijn deze omstandigheden nou zo gunstig? Dit komt door dat hier als snel weinig zuurstof is. In deze zuurstofloze gedieden kunnen micro-organismen niet verteren, en blijft het organisme liggen waardoor het een fossiel kan worden.

Fossielen zijn dus alle resten en sporen van planten en dieren die bewaard zijn gebleven in gesteentes.
(Er zijn ook fossielen gevonden van insecten in het hars van naaldbomen)

Fossielen zijn erg belangrijk in de evolutie. Aan de hand van de fossielen kan er worden gekeken wat er vroeger leefde. En zo kunnen er ook periodes waarin het dier leefde bekend worden.

Afbeeldingsresultaat voor fossielen dinosaurussen

Zo is er ook onderzoek gedaan naar dinosaurussen en weten we hier steeds meer van.

 

Tijdperken

Afbeeldingsresultaat voor tijdperken

Je moet weten in welke volgorde deze tijdperken komen. Ook moet je deze afbeelding kunnen begrijpen: aan de hand van deze afbeelding vragen kunnen beantwoorden.

Dus wat is het jongste tijdperk en wat is het oudste tijdperk?!?

Voorouders

Afbeeldingsresultaat voor stamboom dieren

Je moet dit soort afbeeldingen kunnen aflezen en kunnen benoemen welke dieren het meest verwant zijn en kunnen vertellen wat de gemeenschappelijke voorouder is.

Samenvatting

De samenvatting bestaat uit een kleine kennisclip die gaat over Darwin en zijn evolutie-theorie. Hieronder is de kennisclip te zien.

Kennisclip

Evolutietheorie kennisclip

Opdrachten

Opdracht 1. video fragment Evolutietheorie

Opdracht 1 is een video fragment die over de evolutietheorie gaat. Het is een video van schoolTV. De video zal een paar keer stoppen zodat je vragen kan beantwoorden. Als de vraag beantwoord is zal de video door spelen en je het antwoord geven.

 

Opdracht 2 Tijdperken

Opdracht 2 is een tijdlijn. Deze tijden (getallen) zijn niet belangrijk en hoeven jullie niet te kennen maar jullie moeten wel weten wat er eerder ontstond en wat later.

In de opdracht moeten jullie dus de juiste tijd met de juiste gebeurtenis combineren.

Opdracht 3 Oefenvragen

Dit zijn een aantal oefenvragen. Deze vragen zijn goed om te leren voor je toets. Het zijn vragen over het hele hoofdstuk en is dus echt een oefentoets. Om je leerwerk zo optimaal te benutten, behandel het dan ook als een echte toets. Dan zie je of je er klaar voor bent.

Oefening: Evolutie

Start

Toets evolutie

LET OP!

Dit is de echte toets! Maak deze dus niet thuis. 

De toets kan maar 1 keer gemaakt worden en moet dus in de les gemaakt worden.

Online toets

 

Domesticatie

Film uitleg;

Evolutie dieren richting de mensheid (domesticatie)

Evolutie dieren richting de mensheid (domesticatie) Hoe komt het toch dat sommige dieren (zowel vlucht- als prooidieren) zich zo prettig voelen bij de mens en andere dieren juist schuwheid of terughoudendheid kennen? Sommige dieren laten zich 'domesticeren', dit artikel ligt dit begrip nader toe.Miljoenen jaren bestond veel van het leven op aarde uit dieren. Van zoogdieren tot amfibieën, reptielen, insecten, e.d.. Een diverse populatie bestond van dieren. Op een bepaald moment is de mensheid het sterkte individu geworden op aarde en sindsdien beïnvloed dat het leefgebied van dieren.

Dieren worden niet enkel gebruikt voor consumptie, maar ook voor bescherming (kleding). Daarnaast spelen dieren een grote rol in het plezier van de mens. De helft van de Nederlandse huishouding beschikt over een hond of kat. Deze dieren nemen vaak een volwaardige plek in binnen het gezin. Hieruit blijkt dat mensen zich aangetrokken voelen tot dieren. In het bijzonder kinderen genieten van dieren om te aaien of naar te kijken. Intuïtief voelen ze zich verbonden met een dier.

Gedomesticeerd

Dieren hebben daarnaast de gave om ons gedrag te spiegelen, maar ook tonen diverse dieren karaktereigenschappen waardoor ook zij zich aangetrokken voelen tot de mens. Dieren die bij mensen kunnen zijn worden 'gedomesticeerd’ genoemd. De definitie van gedomesticeerd; het proces waarmee de mensen dieren (en ook planten) zodanig van eigenschappen kan laten veranderen, zodat deze steeds meer aangepast raken aan het leven dichtbij en in dienst van de mens (bron: wikipedia).

Eigenschappen domesticatie

Een gedomesticeerd dier voldoet aan zes eigenschappen:

  • Gemakkelijk en flexibel dieet
  • Snel opgroeien
  • Voortplanten in gevangenschap
  • Aangenaam karakter
  • Niet snel in paniek raken
  • De mens als zijn baas erkennen

 

Functie gedomesticeerd dier

De meest bekende gedomesticeerde dieren zijn de hond, kat, geit, paard, schaap, varken, cavia, ezel en konijn. Een dier domesticeren gaat niet zomaar, hier gaan diverse generaties overheen. Om een dier te domesticeren en deze tijd er dus in willen steken is gekeken naar de karaktereigenschappen van het dier en wat deze kan betekenen voor de mens. Voorbeelden hiervan is het paard dat gebruikt werd als vervoersmiddel of als werkdier in het land of de hond als waker en veedrijver. Tegenwoordig veranderen vele functies van dieren en worden ze veelal ingezet als gezelschap voor de mens.

Een nieuw huisdier?

 

1. (III) In 1959 startte Dimitri Belyaey (zie figuur 1) een experiment waarbij hij vossen fokte en selecteerde op één eigenschap: lief zijn voor mensen. Na verloop van tijd ontstonden bij de gefokte dieren ook andere kenmerken die hun wilde soortgenoten niet hadden: een gevlekte vacht en kwispelen.

Figuur 1. Dimitri Belyaey met zijn vossen
Figuur 2. Gedragsveranderingen bij gefokte vossen

a) Hoe zou het komen dat de 2de generatie minder agressief tegen mensen is?
b) Omschrijf de manier waarop geselecteerd wordt tijdens dit experiment.
c) Wat of wie selecteert?
d) Bedenk een naam voor deze vorm van selectie.
e) Kun je in het geval van de tamme vossen spreken van een nieuwe soort? Onderbouw je antwoord aan de hand van de theorie van dit hoofdstuk.

Figuur 3a. Wilde vos Figuur 3b. Gedomesticeerde vos


2. (III) Bij veel dieren die onder de hoede van de mens leven, zien we vergelijkbare processen. Vaak gebruikt men de term domesticatie in dit verband.
a) Zoek de definitie van de term domesticatie op en schrijf hem op.
b) Noem naast dit voorbeeld van de vos nog drie voorbeelden van domesticatie.
c) Noem een voordeel van domesticatie voor de mens.
d) Noem een voordeel van domesticatie voor het gedomesticeerde dier.
e) Waarom is de domesticatie van slachtdieren, zoals het varken, goed voor het voortbestaan van die soort, ondanks dat wij ze slachten?


3. (III) De hond is eigenlijk een wolf. Hond en wolf behoren tot dezelfde soort, want onderling kunnen zij vruchtbare nakomelingen krijgen. De wetenschappelijke naam van de wolf is Canis lupus. De wilde wolf heeft een derde naam achter de soortnaam: Canis lupus lupus. Honden kunnen we onderscheiden met hun toevoeging: Canis lupus familiaris.
Wat zal de correcte wetenschappelijke naam voor de tamme vos zijn?


4. (III) Verklaar waarom er zoveel verschillende verschijningsvormen van de hond bestaan. Gebruik in je uitleg in ieder geval de termen selectie en domesticatie.

Figuur 4. Enkele van de vele verschillende hondenrassen.

Biotopen, ecosystemen en habitat

ecologie

Hulpmiddelen

Nog extra hulpmiddelen/sites om te oefenen:

 

- http://biologiepagina.nl/34mavo/Evolutie/inleiding.htm

- https://www.examenblad.nl/examen/biologie-gl-en-tl-vmbo/2016

- http://www.biologiesite.nl/thema5kl2.htm

- https://www.youtube.com/watch?v=U3lpXuarfDU

Dit zijn een aantal sites die je kan bezoeken om het onderwerp nog duidelijker te maken!

  • Het arrangement Biologie N2 periode 1 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    joyce vonk
    Laatst gewijzigd
    2018-10-19 10:46:02
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

     

     

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en verdwijnen
    Leerniveau
    VMBO theoretische leerweg, 3;
    Leerinhoud en doelen
    Reproductie en evolutie; Biologie;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

    Bronnen

    Bron Type
    Evolutietheorie kennisclip
    https://youtu.be/e3Vrg1VtqKo     		Video
    https://youtu.be/tNFClp3EV_Y
    https://youtu.be/tNFClp3EV_Y     		Video
    ecologie
    https://www.youtube.com/watch?v=TRiJdcLAEm8     		Video

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    Wegman, Madeleine. (2017).

    Evolutie

    https://maken.wikiwijs.nl/108716/Evolutie

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Evolutie

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van