Natuur is in Nederland geregeld in de Flora- en faunawet, de Natuurbeschermingswet (beide gebaseerd op Vogel- en Habitatrichtlijn EU) en de Boswet. Er zijn plannen om deze drie wetten te integreren tot een Natuurwet. Het bijbehorend uitvoeringsbesluit is het Programma Beheer, met subsidieregelingen voor beheer en voor waardedaling van grond. De uitvoering hiervan wordt momenteel overgedragen naar de provincies, die het weer uitbesteden aan collectieven van (Agrarische) natuurbeheerders.
Grond omzetten: gebruik. Als je eigenaar bent van landbouwgrond, kan je deze altijd zelf gebruiken voor agrarisch natuurbeheer. Je kan niet zomaar natuur aanleggen, ook niet als je eigenaar bent Bijvoorbeeld voor het graven van een natuurpoel heb je een aanlegvergunning nodig omdat je de waterhuishouding kan veranderen in een gebied dat als agrarisch bedoeld is. Als je pachter bent, is natuurbeheer alleen mogelijk met instemming van de verpachter.
Grond omzetten: functiewijziging natuur. Naast gebruiken voor agrarisch natuurbeheer in samenhang met landbouw kun je grond ook de status ‘natuur’ geven. Dit kan alleen in gebieden die zijn aangewezen om ook natuur te worden, de zogenaamde EHS (Ecologische Hoofd Structuur). Het hangt ervan af waar de grond ligt of je ook in aanmerking komt voor een subsidie om de waardedaling van de grond te compenseren of om de inrichtingsmaatregelen te betalen plus een beheervergoeding. In aangewezen gebieden kunnen de provincies investeringssubsidie verstrekken voor inrichtingsmaatregelen, meestal 95 % van de gemaakte inrichtingskosten tot een maximum van 13.000 euro per ha. In aangewezen gebieden kunnen provincies ook de functiewijziging ondersteunen: om landbouwgrond blijvend om te zetten in bos- of natuurterrein. De economische waarde van de grond daalt daardoor. Voor de waardedaling krijg je een éénmalige vergoeding van 85 % van de getaxeerde landbouwkundige waarde. Na functieverandering blijf je gewoon eigenaar van de grond en ontvangt een beheervergoeding behorende bij het beheerpakket waarvoor je het perceel hebt ingericht, ook alleen in aangewezen gebieden op de provinciale natuurkaart. Kijk op de website van jouw provincie voor de precieze gebieden en de beheervergoedingen per natuurdoeltype. Overigens: wijziging van de status naar natuur in het bestemmingsplan is een aanvullende procedure bij je gemeente en vaak een vereiste voordat je in aanmerking komt voor bijvoorbeeld gunstige fiscale mogelijkheden.
Fiscaal: heb je natuur of een landgoed met natuur gerealiseerd? Dan biedt de Natuurschoonwet fiscale voordelen om het gebied als geheel te behouden. Als je het gebied openstelt voor bezoekers en in stand houdt, kun je belastingvoordeel krijgen. Kijk op www.belastingdienst.nl voor de voorwaarden.
Overigens: bevat je nieuwe natuur bomen? Dan kun je conform de boswet (buiten de bebouwde kom) of de bomenverordening van je gemeente alleen bomen kappen met een omgevingsvergunning voor kap (kapvergunning).